Ұлт ұстазының ұлы жолы
жүктеу/скачать 21,48 Kb.
|
1 2
|
Ұлт ұстазының ұлы жолы Аты-жөні Баяндамада Ахмет Байтұрсынұлының еңбектерінде көрініс тапқан тәрбие мен оқыту мәселелері сөз болады. А.Байтұрсынұлының жаңашыл педагогикалық идеялары қазіргі білім беру үшін өзекті. Сондай-ақ сапалы білім Қазақстанның индустриялық-инновациялық дамуының негізі екені баяндалады. Қазақ халқының педагогикалық мәдениетінің даму тарихы ғасырлар бойына созылады. Ұзақ тарихи кезең бойы дала кеңістігінің тұрғындары өскелең ұрпақты тәрбиелеудің бай тәжірибесін жинақтап, онда бұқараның шығармашылық тәжірибесін, адам мінез-құлқының ережелерін, нормалары мен принциптерін жалпылады. Кең байтақ өлкенің халықтық педагогикасы – қазақстандықтардың қазіргі буынын қалыптастырған педагогикалық ой-пікірлердің, түрлі этникалық компоненттердің тәжірибесі мен дәстүрлерінің синтезі. Қазақ ойшылдары жастарды тұнық, адамгершілігі мол адам болуға өз үлгілерімен үйретіп кетті. Бұл олардың оқытуының тиімділігін едәуір арттырды [1, б. 36]. ХІХ ғасырдың аяғында Қазақстанның көрнекті ақыны, ғалымы, түркітанушы, аудармашы, педагог, публицист, қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсыновтың педагогикалық көзқарастары қалыптаса бастайды. Ахмет Байтұрсынов Торғай уезінің Тосын болысында шаруа отбасында дүниеге келген. Алғашқы білімін туған ауылында алып, кейін Торғай орыс-қазақ мектебінде, Орынбор мұғалімдер семинариясында білім алған. А.Байтұрсынов педагогикалық қызметін 1885 жылы Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездеріндегі ауылдық, болыстық мектептерде, қалалық екі кластық мектептерде мұғалім болып жұмыс жасауымен басталады. 1900 жылдардың басына қарай оның қазақ тіл білімі мен ана тілін оқыту әдістемесі саласындағы ғылыми ізденістері бастау алды. Одан кейінгі жылдары қазақ жазуын реформалаудың қағидаларын дамыта бастайды, қазақ халқының рухани өмірінде елеулі із қалдырған «Қырық мысал», «Маса» атты жыр жинақтарын шығарады. 1921-1922 жылдар аралығында халық ағарту комиссары қызметін атқарды. 1928-1929 жылдары – Қазақ халық ағарту институтында қазақ тілі мен әдебиеті, мәдениет тарихынан дәріс оқыды. А.Байтұрсынов – қазақтың тұңғыш әліппесінің авторы. Оның бір мезгілде жүргізген қазақ жазуының реформасы зиялы қауым арасында қолдау тауып, 1924 жылы ресми түрде қабылданды. Ғалым Ахмет Байтұрсынұлының құрметіне аталған жаңа қазақ әліпбиі кезінде күллі түркі тілдес халықтар үшін жақсы үлгі болған. Жазу реформасын жүргізген кезде шетелдік қандастарымыз Байтұрсынов графикасын әлі де пайдаланады [2, 27 б.]. Ахмет Байтұрсынов мәдениеттің өрлеуіне жалпы білім беру, адамзат өркениетінің жетістіктерін сіңіру арқылы жетуге болатынын терең түсінген. Осы орайда ол көп ізденеді, мақалаларында, оқулықтарында, ғылыми кітаптарында өз ойларымен, тұжырымдарымен бөліседі. А.Байтұрсынов ағартушылық пен білім беруге арналған еңбектерінде: «Қазақ тілінде оқытатын мектеп қандай болуы керек?» деген сұраққа жауап береді. Кез келген адамға тіл, құлақ, қол қандай қажет болса, негізгі білім де сол деңгейде қажет. Мектепт оқушылары ана тілінде еркін оқуға және жазуға мүмкіндік беретін білімді меңгеруі керек. Базалық білім беретін мектеп – мұсылманша да, орысша да оқыту болсын, әрі қарай оқығысы келетіндер үшін білім базасы атануы керек. Бірақ мектеп түлектері өздерінің білім деңгейін көтеру мүмкіндігінен айырылса, онда олар ең болмағанда ұлттың әдеби-мәдени өмірінен хабардар болатындай біліммен қамтамасыз етілуі керек. Ахмет Байтұрсынов қазақ балаларының негізгі білім беру мерзімін бес жылға дейін жеткізу орынды деп есептеген. Алғашқы үш жылда оқушылар тек ана тілінде, қалған уақытта тек орыс тілінде оқуы керек. Мектепте оқығысы келетін барлық балалар оған баруға нақты мүмкіндік алады. А.Байтұрсынов мектептерді екі топқа бөлуді ұсынды: келіп оқитындар және мектеп ғимаратына жақын жерде тұрақты тұратындар. Жалпы, мектептерді далалық және қалалық деп бөлу керек. Дала мектептері ауыл және болыс мектептеріне бөлінсін; ауылдарда оқу ана тілінде жүргізіледі және үш жылға созылады, болыстарда – орыс тілінде, оқу мерзімі екі жыл. Болыстық училищелері ауылдық мектептердің түлектерін қабылдайды. Қала мектептері үш және бес сыныпты болуы мүмкін. Қазақ мектептерінде оқу, жазу, заң, ана тілі, ұлттық тарих, арифметика, география, шаруашылық қызметті оқыту, жаратылыстану пәндері оқытылуы керек. Екі жылдық орыс мектептерінің білім мазмұны олардың түлектері кейінірек классикалық және нақты гимназиялардың төменгі сыныптарына түсе алатындай етіп құрылуы керек. Мектептегі білім беруді осылай ұйымдастырған кезде қазақ балаларының мектепте алған білімі мұсылманша да, орысша да білім беруді жетілдіруге жақсы негіз бола алады [3, 11 б.]. Ахмет Байтұрсынов өзінің әрбір шығармасында ұстаз рөліне ерекше тоқталады. Балаларды тікелей оқытудың әдіс-тәсілдерін, ана тілінің құралдарын жетік меңгерген, осы мақсатта тиімді оқыту құралдарын пайдаланатын ұстаздар үш жылда жақсы нәтижеге қол жеткізетінін айтады. Мұғалім – мектептің жаны. Мұғалім қандай болса, мектеп сондай, яғни, оқушылардың білім сапасы мұғалімнің өзінің дайындығына, оқытудың әдіс-тәсілдерін қаншалықты меңгергеніне байланысты. Біріншіден, әрбір мектепке педагогикалық және әдістемелік дайындығы жоғары білікті ұстаздар қажет. Екіншіден, мектепке барлық оқу құралдары, оқулықтар, оқу-әдістемелік құралдар қажет. Оқытудың сапасы оқулықтардың сапасына байланысты. Үшіншіден, мектепке барлық оқу материалдары реттелген және жүйеленетін тиісті бағдарлама қажет. Кез келген істе оң нәтижелерге қол жеткізу үшін оны алдын-ала нақты жоспарлау керек және одан әрі әрекеттердің бүкіл бағытын болжау керек, яғни, жан-жақты ойластырылған бағдарламаның болуы аса маңызды. Балалардың басын қажетсіз нәрселерге толтырып, уақытты босқа өткізбеу үшін, қажетті білімнің көлемі мен мазмұнын негізді анықтау үшін мектептегі игерілетін білімнің шегін нақты белгілеу қажет. Балалардың оқу іс-әрекетін мұндай реттеу жұмысы оқу бағдарламасы деп аталады. Сол қажетті жағдайлардың кем дегенде біреуіне сәйкес келмейтін мектеп қалыпты жұмыс істей алмайды, бағдарлама талаптарын орындай алмайды, оқу уақытын негізсіз пайдалануға жол береді деген сөз. Білім мәселесін қазақтың мәңгілік өмір сүру немесе жер пайдалану мәселесімен қатар қоюға болмайды. Мұның бәрі болашақтың міндеттеріне қатысты. Оқыту мәселелерін кім жақсы меңгергенін анықтаудың объективті критерийі тек педагогика мен әдістеме мамандарының қатысуымен оқулық авторлары мен оның сыншылары кезектесіп жүргізетін көрнекі сабақтар болуы мүмкін [4, б. 21]. Қазір білім алудың қажеттілігне ешкім күмән келтіріп, дау шығармайды. Адамның басты байлығы – білім. Халық қаншалықты бай болса да, білімсіз оның байлығы өркениетті халықтардың қолына кетеді. Ахмет Байтұрсынов қазақ тілінде оқытудың белгілі бір тәртіпке келтірілмегендігін көрсетеді. Мұғалімдер аз, оқу бағдарламасы жоқ, белгіленген оқу жылы жоқ, мақсатты мектептер жоқ, оқыту ғылымынан сабақ беретін әдіскер мұғалімдер жоқ. А.Байтұрсынов балаларды ана тілінде оқыту қажеттілігіне жұртшылықтың назарын аударады. Ахмет Байтұрсынов кез келген істі білімді адам жасаса сапалы, тез орындалатынына да назар салған. Балаларды оқытумен айналысатын адамдар әдістеме мәселелерін жақсы білуі керек. Мұғалім балаларға үйрететін барлық нәрсені өзі үйренуі керек. Ол табиғатты жақсы танып, баланың көңіл-күйін сезінуі керек. Ол үшін балалардың туғаннан бастап физикалық және психикалық дамуы туралы бәрін білу қажет. Сондай-ақ бала тәрбиесіндегі барлық кемшіліктерді сезіну қажет, өйткені қоғамды түзеу әрқашан тәрбие мәселесін түзетуден басталады. Ол қазақ ортасында бар жамандықтың көбінен арылуға көмектеседі. Халықтың жарқын болашағының үміті – жастар. Сондықтан оның қалай оқып, қалай білім алатыны біздің басты назарымызда болуы керек. Жас ұрпақ жаңадан дайындалған жас мұғалімдердің қолында болуы керек. Олардың тың идеялары мен білімдері зор болады. Халыққа қызмет етуге ұмтылған олар білімін аямайтыны анық. Қиындықтар болмаса, балалардың оқуға деген қызығушылығы артады. Ал балалар оқуды және жазуды жақсы меңгерген сайын, ата-анасының да үйретуге шабыты артады. Олай болса, ұстаздарды шебер дайындау шәкірттер қатарын көбейтіп, оқу-ағарту ісінің тез ілгерілеуіне күш берер еді [5, 15 б.]. Ахмет Байтұрсынов тілдерді зерттеуге ерекше көңіл бөлді. Оның белгілі оқулықтарының бірі – қазақ тілі бойынша оқу құралы. Алғы сөзінде тіл туралы өз ойларын ортаға салды. Тіл – адамның ең күшті айырым белгісі, оның еңбек ерекшелігі. Қазіргі заман – ауызша сөйлеуден де үлкен дамуға жеткен жазу заманы. Әрбір халық баласын ең алдымен ана тілінде оқытуы керек, олар өз ана тілінің жүйесі мен заңдылықтарын үйреніп, осы мәселеде белгілі бір дағдыға ие болған кезде ғана басқа тілді меңгеруге көшеді. Қазақ мектептерінде басқа пәндермен қатар қазақ тілінің грамматикасы да зерттелуі керек [6, б. 31]. Ахмет Байтұрсынұлының болашақ ұрпақты тәрбиелеу мен оқытуға қатысты еңбектерін зерделей келе, қазіргі педагогиканың өткенмен тығыз байланыста екендігі туралы қорытынды жасауға болады. Қазіргі мұғалімдер қолданып жүрген бағдарламаларды өткен ғасыр ойшылдары әзерлеп, зерттеген. Адамның басты байлығы – білімі, оның өз саласы. Осы баға жетпес жүк адамды бақытты етеді. Ахмет Байтұрсынұлының педагогикалық қызметінің басты мақсаты – жас ұрпақты адал да еңбекқор, халқына адал, өз бостандығын қорғауға дайын, озық дәстүрлерін жалғастырушы етіп өсіру және тәрбиелеу. жүктеу/скачать 21,48 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2