Ұлттық баяндама

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
22 
ЖБИ
-
2012 рейтингісінде Қазақстан тұғырдағы өзінің көптеген көрсеткіштерін 
жақсартты,  оның  ішінде  макроэкономикалық  орта,  технологиялық  дайындық, 
инновациялар,  институттарды  дамыту
 
бар
.
 
ДЭФ  ЖБИ
-
дың  2012  рейтингісінде 
Қазақстан  алғаш  рет  ауыспалы  экономикадан  инновациялық  даму  кезеңіне 
ауысқан мемлекет ретінде көрінді 
  (1.2.3 
сурет
). 
 
1.2.3 
сурет.
 
Қазақстан: даму сатылары
 
 
 
 
     
 
 
 
 
 
 
  
Дереккөз:  «Жыл  сайынғы  жаһандық  бәсекеге  қәбілеттік  туралы  Есеп» 
- 
ДЭФ 
2010-2011,                      
2011-2012 
жылдар
 
 
Экономикалары  инновацияға  бағытталған  жетекші  елдер  бестігін 
Швейцария,  Сингапур,  Финляндия,  Швеция  және
 
Нидерланды  басқарады. 
Қазақстан  рейтинг  бойынша  Ресей  және  Украина  сияқты  елдердің  алдында
                
(1.2.4, 
сурет
). 
 
66  67 
16 
92 
58 
71 
19 
115 
55 
55 
99 
103 
94 
82 
18 
85 
65 
87 
21 
121 
87 
55 
109 
116 
Институттар
 
Инфрақұрылымдар
 
Макроэкономикалық 
орта
 
Денсаулық сақтау және 
бастауыш білім
 
Жоғары білім және 
кәсіби даярлық
 
Тауар нарығының 
тиімділігі
 
Еңбек нарығының 
тиімділігі
 
Қаржы нарғының даму 
деңгейі
 
Техникалық дайындық
 
Нарық өлшемі
 
Бизнестік бәсекеге 
қабілеттілігі
 
Жаңартпа
 
2012 
2011 
2 
2-
3 өту
 
 
3 
1 
 1-2 
өту
 
 
Факторлық
-
бағдарлық негіз
 
Нәтижелілігіне 
бағытталған негіз
 
 
инновациялық
- 
бағдарлық негіз
 
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
23 
1.2.4 
сурет.
 
Бәсекеге қабілетті мемлекеттер рейтингі
сі
 
 
Дереккөз
: 
«Жыл  сайынғы  жаһандық  бәсекеге  қәбілеттік  туралы  Есеп»
 
ДЭФ
  2010-2011,                    
2011-
2012 жылдар
 
 
    
2011  жылмен  салыстырғанда  11  көрсеткіштер  бойынша
 
білім  беру 
саласының  дамуын  көрсететін
 
ілгерулер  байқалады
. 
«Университеттермен  мен 
ҒЗТҚЖ
 
саласындағы бизнесте серіктестік орнату» 
(+29), 
«Мемлекеттік салаларда 
шешім  қабылдаудың  мөлдірлігі»
 
(+21),  «Ғылыми
-
зерттеу  ұйымдарының  сапасы»
 
(+13), 
«Білім  беру  жүйесінің  сапасы» 
(+11), 
«Зерттеу  және  білім  беру  қызметінің 
қолжетімділігі»  (+8  ),  «Менеждмент  мектебінің  сапасы»  (+5),  «Жаратылыстану 
ғылымдары  мен  математика  пәнінің  сапасы»  (+4)  және  «Ғалымдар  мен 
инженерлердің  қолжетімділігі»  (+2)  салаларындағы  көрсеткіштер  әлде  қайда 
жақсарды.
  
Айта  кететін  бір  жайт,  осылардың  10  көрсеткіші  ұлттық  және  халықаралық 
компаниялардың  менеждерлерімен  жасалған  сауалнаманың  нәтижесі  болып 
табылады. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым  министрлігі мен Қазақстан 
Республикасы  Статистика  жөніндегі  агенттігімен
 
біріге
 
отырып  2012  жылы 
1 
2 
3 
4 
5 
45 
46 
51 
67 
73 
1 
2 
4 
3 
7 
44 
55 
72 
66 
82 
0 
20 
40 
60 
80 
100 
Швейцария
 
Сингапур
 
Финляндия
 
Швеция
 
Нидерланды
 
Литва
 
Әзірбайжан
 
Қазақстан
 
Ресей
 
Украина
 
2011 жыл 
2012 жыл 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
24 
ЮНЕСКО
-
ның  Статистика  институтымен  жұмыс  жүргізіп,  ғылыми  ақпарат 
алмасуда  жоғары,  орта  және  бастауыш  оқу  орындарындағы  халық  санының 
көрсеткіштері жайлы мәліметтер алынды.
   
Әлемдік  көлемдегі  елдің  нәтижелілігі  жоғары 
бағасының  көрсеткіші  болып  Біріккен  Ұлттар  Ұйымының 
даму  Бағдарламасының  (бұдан  әрі 
- 
БҰҰДБ)  жыл  сайынғы 
есептеуіндегі Адами
 
даму индексі (АДИ) болып табылады.
 
АДИ  адам  дамуының  негізгі  үш  өлшемінен: 
денсаулық сақтау, білім
 
беру және кірістен  құралатын құрамды және әл
-
ауқаттың 
кең ұғымын көрсетеді.
 
Адам дамуы туралы «Оңтүстікті пір тұту: әр алуан әлемдегі адами прогресс» 
баяндамасы    2013  жылы  жарияланған,  ондағы  негізгі  лейтмотив
 
демократия 
принциптері мен мүмкіндіктер теңдігін иеленген халықаралық басқарудың көрнекті 
жүйесін құру болып табылады.
 
2012  жылғы  АДИ  137  индикаторлары  бар  14  блоктан  құралады. 
Мемлекеттерді  АДИ  бойынша  ранжирлеудің  4  жаңа  блогы   
- 
«Тауарлар  мен 
қызмет көрсетулерді сатудың халықаралық ағыны», «Әлеуметтік кірігу», «Капитал 
мен  көші  –қонның  халықаралық  ағыны»,  71  индикаторымен  «Инновациялар  мен 
технологиялар» енгізілген.
 
«Білім  беру»  9  субиндекстен  тұратын  жеке  блок  ретінде  тұңғыш  рет 
қарастырылуда  (2011  жылы 
- 
6).  «Бастауыш  мектептің  бір  мұғаліміне 
оқушылардың орташа саны (мұғалім / оқушы)» индикаторы алып тасталды.
 
Сонымен  қатар,  «Білім  беру  сапасы»  (PISA  нәтижелері,  15
-
жастағы
 
оқушылардың  үлгерімі)
   
жаңа  индексі  және  үш  жаңа  субиндекстер  –
 
«Білімі 
ортадан  төмен  емес  тұрғындар  үлесі»
  (25 
жас  және  одан
 
жоғары  адамдар  %)
, 
«Білім беру сапасына қанағаттанушылық» (қанағаттанғандар %)
 
және «Бастауыш 
мектептен кеткендер коэффициенті» (бастауыш мектеп оқушылары % )
 
енгізілген.
 
Атап  өту  керек,  «Білім  беру  сапасына  қанағаттанушылық»  субиндексі 
бойынша  мәліметтер
 
Gallup World  Poll  компаниясының  елдің  білім  беру  жүйесіне 
қанағаттануы
 
туралы  респонденттерден  пікіртерім  жинау  жолымен  мәліметтер 
алынды
. 
Американдық  консалтингтік  Gallup  World  Poll  компаниясы  1935  жылы 
құрылған  және  әлемдегі  қоғамдық  пікірдің  жағдайы  туралы  ақпаратты  беруші 
сенімді  дереккөзді  беруші
 
ретінде  халықаралық  беделі  бар.  Кездейсоқ  іріктеу 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
25 
негізінде  15  жас  және  одан  үлкен  жастағы  1
 500  2 
000  адамнан  (Гэллап  саны) 
жауап  алынады.  Ал  қалған  екі  субиндексті  статистикалық  мәліметтер  негізінде 
алады.
 
Рейтингтер санатын жіктеуге сәйкес Қазақстан АӘДИ деңгейі жоғары Ресей, 
Румыния,  Малазия  сияқты  ел  топтарының    қатарына  кіреді  және  186  елдер 
арасында 69 орынға
 
ие
 (1.2.5 
сурет
). 
 
1.2.5  сурет.  АДИ 
 
рейтингтерінің  көрсеткіштеріне  байланысты  кейбір  мемлекеттердің 
орныққан орындары мен деңгейлері  2012ж.
 
 
Дереккөз
: 
Адам дамуы
 
туралы баяндама
, 
БҰҰДБ
 2013 
жыл
 
 
Рейтингтер индикаторы бойынша Қазақстан тұғырын салыстырмалы талдау 
халықтың сауаттылық деңгейінің жоғары көрсеткіштері 
 (
15 жастан жоғары
 - 99,7%) 
бастауыш біліммен
 
жалпы қамту 
- 111,0%, 
орта біліммен
 - 100% 
және жоғары білім 
берумен
- 40,8% 
көрсетті
.  
Оның үстіне, орта білімі бар халықтың 
 
саны
 (25 
жас
 
және
 
одан жоғары
) 99,3 
құрайды.  Сонымен  қатар  жаңа  «білім  беру  сапасымен  қанағаттану»  индикаторы, 
сұрау салу жолымен алынған нәтижелері бойынша
 49,9% 
құрады
. 
Айта кететін бір 
жайт
, 
мемлекет  «бастауыш  мектептен  шығып  қалу»  индикаторында  жоғары 
тұғырда
  -  0,2  %. 
АДИ  көрсеткіштері  жоғары  мемлекет  осы  индикатор  бойынша 
0,344 
0,351 
0,352 
0,554 
0,69 
0,699 
0,722 
0,754 
0,782 
0,937 
0,938 
0,995 
0 
0,2 
0,4 
0,6 
0,8 
1 
1,2 
Мали (182) 
Эритрея (181) 
ОРА (180) 
Үндістан (136) 
Тайланд (103) 
Қытай (101) 
Түркия (90) 
Қазақстан (69)  
Араб Әмірлігі (57) 
АҚШ (3) 
Австралия (2) 
Норвегия (1) 
Төм
ен
 А
ДИ
 
О
рт
аш
а 
А
ДИ
 
Ж
о
ғар
ы 
А
ДИ
 
Ө
те
 ж
оғ
ары
 
А
ДИ
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
26 
төменгі  пайызды  көрсетеді.
 
Осылайша,  мысалы
, 
АҚШ–
 
6,9%,  Германия  –
    4,4% 
және
 
Норвегия –
 0,5%  
көрсетеді
. 
         
Швейцариялық  Халықаралық  менеджментті  дамыту 
институтының зерттеушілер тобы жыл сайын өткізіп жүрген 
рейтингісі  (The  International  Institute  for  Management 
Development,  IMD),  елдегі  жүргізіліп  жатқан  әлеуметтік
-
экономикалық  реформалардың  деңгейлері  бойынша
 
елдің 
бәсекеге  қабілеттілігін  анықтайды.  Ұлттың  бәсекеге  қабілетті  бизнесі  пайда 
болатын ортаны құруы және қолдауы негізгі болып табылады.
 
Әлемдік  бәсекеге  қабілеттілік  жылтізбесі  деректердің  әр  түрлі  типтерін 
есептеу  үшін  сандық  және  сапалық  көрсеткіштерді  жекешелеп  қолданады.  Осы 
әдістеме бойынша елдер тек тұрғындарға шаққандағы ІЖӨ
-
ге ғана емес, сонымен 
қатар  тұрғындар  санына  да  байланысты  жіктеледі.  IMD 
59 
қатысушы  –
 
елдердің 
зерттеуші  ұйымдарымен  ынтымақтастықта  әр  мемлекеттің  бәсекеге  қабілеттілігін 
329 көрстекіштер бойынша бағалап, оны 4 топқа біріктіреді:
 
Экономикалық қызмет (ішкі экономиканың макроэкономикалық бағасы),
 
Үкіметтің  тиімділігі  (бәсекеге  қабілеттілікті  арттыруға  мүмкіндік  беретін 
мемлекеттік саясаттың дәрежесі бағаланады), 
 
Бизнестің  тиімділігі  (кәсіпорынның  инновациялылығы,  кірістілігі  және 
жауапкершілігінің дәрежелері бағаланады),
 
Инфрақұрылым  (бизнестің  базалық,  технологиялық,  ғылыми  және  адами 
ресурстарға қанағаттану дәрежесі бағаланады)
 (
1.2.1 кесте).
 
 
1.2.1 кесте.
 IMD 
әдісіне сәйкес бәсекелестікке қабілеттілік
 
факторлары
 
Дерекөз
: 
«Экономикалық зерттеу институты»
 
АҚ
 
Экономикалық қызмет
 
(78 көрсеткіштер)
 
ҮКкіметтің жетістігі
 
(70 көрсеткіштер)
 
Бизнестің нәтижелілігі
 
(67 көрсеткіштер)
 
Инфроқұрылым
 
(114 
көрсеткіштер
) 
Ішкі
 
экономика
 
Мемлекеттік қаржы
 
Өндірістік және 
нәтижелілік
    
Негізгі инфроқұрылым
 
Халықаралық сауда
 
Фискалды саясат
 
Еңбек нарығы
 
Технологиялық 
инфроқұрылым
 
Внешние инвестиции
 
Институциональды орта
 
Қаржы
 
Ғылыми 
инфроқұрылым
 
Жұмыспен қамтылу
 
Бизнесті реттейтін заңнама
 
Менеджмент тәжірибесі
 
Денсаулық сақтау мен 
қоршаған орта
           
Бағалар
 
Қоғамдық орта
 
Қарым
-
қатынас пен 
құндылықтар
 
Білім беру
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
27 
«Инфроқұрылым»
 
көрсеткіші
 
бес субфакторлардан тұрады, оның екеуі білім 
беру  жүйесіне  қатысты
 
«Ғылыми  инфроқұрылым»
 
және  «Білім  беру».  Қазақстан 
«Ғылыми  инфроқұрылым»  субфакторы  көрсеткіштері  бойынша  3  орынға 
жоғарылады
  (2011 
–
 55, 2012 - 52 
орын
). 
Осы субфактордың орныққан орындары 
мынандай ұстанымдардың өсуін көрсетеді, «Ғылыми дәреже» +6 (2011 
- 44, 2012 - 
38),  «Зияткерлік  меншік  құқығы»  +3  (2011  –
  40,  2012  -  37), 
«Халықаралық 
зерттеулер»  +6  (2011  –
  35,  2012 
–
  29), 
«Зерттеушілер  мен  ғалымдар»   
                          
+7 (2011 - 26, 2012 - 19).  
 
«Білім беру» субфакторы бойынша мемлекет тұғыры бір деңгейге жақсарды 
(2011 
–
  41,  2012 
–
 
40).  «Шет  тілдерін  меңгеру  деңгейі»  критерийі
  14-
ке 
жоғарылады,  «Ғылыми  пәндер» 
- 
6,  «Бәсекеге  қабілетті  экономика  талаптарына 
сәйкес жоғары оқу орындарында білім беру» 
- 
4, «Ел аймағынан тыс студенттердің 
ұтқырлығы» 
- 
5, «Жоғары білім алу» 
- 
5 тұғырға
 
жақсарған
. 
Сонымен  қатар,  «Халықтың  жан  басына  шаққанда  білім  беруге  жұмсалатын 
жалпы мемлекеттік қаржы», «Оқушы
 / 
оқытушы арасалмағы (орта мектеп)», «Білім 
беру сапасын
 
бағалау», «Ағылшын тілін меңгеру», «Бәсекеге қабілетті экономика 
сұранысына сәйкес білім беру жүйесі», «Сауатсыздық
 
/ ересектердің сауатсыздық 
деңгейі» сияқты критерийлер бойынша тұғырлар тұрақты.
 
«Оқытушы
  / 
оқушы  арасалмағы  (
-
1)»,  «Білім  беруге  жұмсалатын  жалпы 
мемлекеттік шығындар (
-
6)», «Мемлекеттегі студенттер ұтқырлығы» критерийлері 
бойынша позицияның шамалы төменденгені байқалады(1.2.2 кесте
).
  
 
1.2.2 
кесте. IMD инфрақұрылымының
 
көрсеткіштерінің факторлары мен критерийлері
 
Факторлар мен критерийлер
 
2011 
2012 
Инфрақұрылым
 
46            -7 
43            +3 
Ғылыми инфрақұрылым
 
55 
  -11 
52 
+3 
Білім беру
 
41            -1 
40           +1 
Дерекөзі
:  
«Экономикалық зерттеу институты»
 
АҚ
 
 
IMD  2012  жыл  рейтингісінде  келесі  мемлекеттер  көшбасшылық 
позицияларды  иеленіп  отыр:  сараптамалы
-
бағдарланған
 
өңдірісі  бар  Гонконг, 
АҚШ,  Швейцария,  Швеция  және  Германия.  Қазақстан  өз  позициясын  жақсартып 
(+4), рейтингке қатысушы 59 мемлекет арасында 32 орынды иеленді 
(
1.2.6 сурет
). 
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
28 
1.2.6 
сурет. Мемлекеттердің бәсеклестікке қабілеттілігінің рейтингі, 2012 жыл
 
рейтинг
төмендеді
Го
нк
он
г
АҚ
Ш
Ш
ве
йц
ар
ия
Си
нг
ап
ур
Ш
ве
ци
я
Қа
за
қс
та
н
Че
хи
я
По
ль
ш
а
Ре
се
й
Ук
ра
ин
а
рейтинг
орын
рейтингте 
рейтинг
көтерілді
рейтингтің кестесінде 
жағдайдың өзгерісі
 
Дереккөз
: www.imd.org
 
 
Legatum
 
Институтының  индексінің  гүлденуі  сегіз 
негізде  құралған
 
:
«Экономика»,
 
«Кәсіпкерлік»,  «Басқару», 
«Білім беру», «Денсаулықты сақтау», «Қауіпсіздік», «Жеке 
ерік»
 
және
 
«Әлеуметтік  қазына»  БҰҰ  агенттігінің 
деректеріне
, 
Бүкіләлемдік  банк
, 
ОЭСР,  Бүкіл  әлемдік 
сауда ұйымы мен әлеуметтік сауалнамаға сәйкес
 
жасалған
.  
Өркендеу
 
Индексі  пайда  табу  мен  сәттіліктің  негізде  құралатын  ұлттық 
табысты
 
өлшейтін  құрал  болып  табылады.
 
Қоғам  өмірінің  аспектілері  мен 
қоғамның 
хал
-
аухатының 
өлшемдерін 
анықтайтын, 
8 
субиндекстердің 
қосылымынан құралған 
  
89 көрсеткіштер бойынша рейтинг жасалады.
  
«Legatum  Institute»атты  британдық  сараптама  орталығының  нәтижелері 
бойынша Қазақстан Беларусия (54 орын) мен
 
Қытай (55 орын) мен Түркияны
 (71) 
озып, 142 мемелекеттер арасынан 46 орынға шықты.
 
2010 жылмен салыстырғанда 
Қазақстанның  көрсеткіші  4  сатыға  жоғары  көтерілді.
  Legatum 
Институтының  2012 
жылғы өркендеу
 
рейтингісінің алғашқы орындарын
 
Норвегия, Дания және
 
Швеция
 
иемденді (
1.2.3 
кесте
). 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
29 
1.2.3 
кесте.
 Legatum 
Институтының әлем мемлекеттерінің өркендеу индексі
 
Мемлекеттер
 
2010 
2011 
2012 
Норвегия
 
1 
1 
1 
Дания
 
2 
2 
2 
Швеция
 
6 
5 
3 
Австралия
 
4 
3 
4 
Жаңа Зеландия
 
5 
4 
5 
Қазақстан
 
50 
46 
46 
Беларусия
 
54 
50 
54 
Қытай
 
58 
52 
55 
Ресей
 
63 
59 
66 
Украина
 
69 
74 
71 
Түркия
 
80 
75 
89 
Орталық
-
Африка Республикасы
 
108 
110 
142 
Дереккөз
: www.prosperity.com 
 
2012 
жылы 
Қазақстан 
Өркендеу 
Индексі 
бойынша 
мынандай 
категорияларда  сыналады
: 
«Білім  беру»  –
  4
3,
 
«Экономика»  –
 
54,  «Кәсіпкерлік» 
- 
59, «Басқару» 
- 
95, «Денсаулық сақтау» 
- 
60, «Қауіпсіздік» 
- 
53, «Жеке еркіндік» 
- 
43, 
«Әлеуметтік қазына» 
- 37 (1.2.7 
сурет
, 1.2.7 
кесте
).  
 
1.2.7
 
сурет.
 
Өркендеу Индексі
 / 
категория
 / 
ҚР
-
ның орны
 / 
2012 жыл
  
 
Дереккөз
: www.prosperity.com
 
 
Білім  беру  субиндексі  мемлекет  мүддесін  үш  бағыт  бойынша  көрсетеді
 
–
 
«Оқудың  қолжетімділігі»,  «Білім  сапасы»
   
мен  «Адами  қазына».
 
Сонымен  қатар 
бұл  субиндекс  оқудың  қолжетімділігінің  тұлғалардың  өз  мүмкіншіліктерін 
54 
59 
95 
43 
60 
53 
43 
37 
Экономика 
Кәсіпкерлік 
Басқару 
білім беру 
Денсаулық сақтау 
Қауіпсіздік 
Жеке бостандығы 
Әлеуметтік капитал 
өлшемдер рейтінгісі 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
30 
қаншалықты  дамыта  алатындығын  және  қоғам  дамуына  қосатын  үлестерін 
айқындауға  көмектеседі.  «Білім  беру»  субиндексі  бойынша  соңғы  үш  жыл  бойы 
Жаңа  Зеландия  мен  Австралия  алдыңғы  қатарда  тұр.  Ал  Қазақстан көрсеткіштер 
бойынша 42
-
43 орындар арасында
  
жылжып 
 
жүр
 (1.2.4 
кесте
). 
 

жүктеу/скачать 7,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: