3.1.2 сурет. Білім беруге мемлекеттік бюджетті бөлу

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
77 
Мемлекеттік  бюджеттің  білім  жүйесіне  бөлінетін  шығындары  құрылымының 
айтарлықтай  бөлігі  жалпы  орта  білім  беруге–
 
46,2%  бөлінеді  және  өзге 
бағдарламаларға 
- 
27,6%.  Мектепке  дейінгі  тәрбие  және  білім  беруге
  10,7%, 
жоғары  және  ЖОО  кейінгі  оқуға  –
  8,6%, 
техникалық  және  кәсіби  білімге  –
  6,9% 
үлес бөлінеді
.  
Мемлекеттік бюджетті білім беру деңгейлеріне бөлу арқылы салыстырмалы 
талдау  жұмысы  барысында  2012  жылы  барлық  көрсеткіштер
  18,9% 
өскенін 
байқатады  (жалпа  орта  білім)
  53,8% 
дейін  (білім  берудің  өзге  бағдарламалары
). 
ІЖӨ  үлесі  жоғары  және  ЖОО  кейінгі  білім  беру  саласына
  0,1%, 
өзге  білім  беру 
бағдарламаларына  –
  0,3%. 
Сонымен  қатар  ІЖӨ  көрсеткіші  2011  жылғы  деңгейде 
қалды
 (3.1.1 
кесте
).  
 
3.1.1 
кесте. 
 
Мемлекеттік бюджеттің білім беру  деңгейлері
 
бойынша
 
шығындарының 
динамикасы 
  
 
№
 
Білім беру деңгейі
 
2011  
2012  
млн.тг.
 
ЖІӨ
 %  
млн.тг.
 
 
ЖІӨ
 %  
1 
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
 
93 590 
0,4 
140 059 
0,4 
2 
Жалпы орта білім
 
509 962 
1,9 
606 208 
1,9 
3 
Техникалық және кәсіби білім беру
 
72 466 
0,3 
91 117 
0,3 
4 
Жоғары және ЖОО кейінгі білім беру
 
89 076 
0,3 
112 984 
0,4 
5 
Білімнің өзге бағдарламалары
 
235 191 
0,9 
361 625 
1,2 
Барлығы
 
1 000 285 
3,8 
1 311 993 
4,2 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
 
ҚР  БҒМ  мәліметтері  бойынша  республикалық  жоғары  оқу  орындарында                 
1 
білім  алушыға  жылына  шаққандағы  шығыны  348  мың  теңгені  құрады.  Бұл 
көрсеткіш ТжКБ жүйесімен салыстырғанда 49,5 мыңға көп, жалпы орта білімнен  –
 
122  мың  теңгеге  және  1,8  есе  мектепке  дейінгі  білім  беру  жүйесінен  артық. 
Шығындардағы  айырмашылығы  білім  берудің  осы  немесе
 
өзге  деңгейлердегі оқу 
ұзақтық  мерзіміне,  білім  алу  бағдарламасының  күрделілік  деңгейіне  және 
материалды
-
техникалық
 
базамен  қамтамасыз  етуге  талаптарына  байланысты
 
(3.1.5 
сурет
). 
 
 
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
78 
3.1.5 
сурет.  Бір  білім  алушыға
 
жылына  шығатын  мемлекеттік  шығын/  білім  беру  деңгейі, 
2012 
жыл
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
 
Ақылы білім беру қызметін қолжетімді ету және халыққа мемлекеттік қолдау 
көрсету
 
мақсатында
  2012 
жылы
 
Мемлекеттік  білім  берудің
 
жинақтау  жүйесі 
(
МБЖЖ
) 
туралы  Заң  қабылданды
. 
Мұндай  жинақтау  білім  берудегі  есеп  шоттар 
жүйесі  біршама  мемлекеттер  қатарында  бар.  Бұл
 
Бельгия,  Канада,  Малайзия, 
Нидерланды, Сингапур, Испания, Швеция, Ұлыбритания, АҚШ
.  
Жинақталған есеп 
шоттағы  қор  мемлекетпен  жеңілдіктер  беру  арқылы  немесе  ортақ  шешімге  келу 
арқылы ынталандырылады
.  
Республикада  2  механизм
 
жұмыс  істейді
, 
олар
 
білімнің  қолжетімділігін 
қамтамасыз  етеді
 
–
 
ол  мемлекеттік  гранттар,  олармен  тек  студенттердің  төрттен 
бір  бөлігі  ғана  оқи  алады,  білім  беру  кредиттері,  мемлекетпен  кепілдендіріледі. 
МБЖЖ 
 
балалар  оқуларына  жинайтын  қаржыны  жинақтауға  мүмкіндік  беріп, 
үшінші  механизм  болуға  толық  мүмкіндігі  бар.  Осылайша
, 
шығындардың 
жартысын мемлекет алады.
 
Ерікті негізде салымшы
 
ретінде ҚР
-
ның кез келген азаматы бола алады, осы 
адам
 
атына  қатысушы
-
банкте  білім  беру  жинақтау  қоры  ашылады.  Қордың 
жинақталған  құрылғылары  үш  құрамдас  бөліктен  тұрады.
 
Алғашқысы
-
ақша, 
салымшымен  салынған.
 
Екіншісі
-
банктің  айлық  капитализациясымен  қоса 
сыйақысы
 
беріледі.  Үшінші  құрамдас  бөлігі
  - 
мемлекет  сыйақысы.  Оның  жалпы 
көлемі
 
бір жылға жинақталған соммадан
 5%. 
Ал белгілі бір категорияларға
 (
жетім 
балаларға,  мүгедектерге,  көп  балалы  және  жағдайы  нашар  отбасыларға
) 
–
  7%. 
Жаңа  механизмге  сай  мемлекет  білім  беру  жүйесіне  шыққан  шығынның
  15-20% 
төлейді  екен
. 
Бұл  мемлекеттік
-
жеке  серіктестік  жаңа  механизмі  мемлекет  пен 
азаматтар
 (3.1.1 
сызба
). 
 
189,0 
226,0 
298,5 
348,0 
МОТ
 
ЖББ
 
ТжКБ
 
ЖОО
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
79 
3.1.1 сызба. Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесі, шығындар есебінің мысалы 
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
 
Жоғары  білім  беруді 
гранттық  негізде
 
қаржыландыру  тек  бір  студентке 
қатысты.  2012  жылы  ҚР  БҒМ  гранттар  көлеміне
 
байланысты  жаңа  есептеу  әдісі 
ендірілді.  Осы  әдіс  бір  оқу  жылында  студенттің  оқитын  кредиттер  санын
 
есептей 
отырып, гранттар санының көбейтуді
 
көздеп отыр. Жаңа әдісті енгізу арқылы ПОҚ
-
ның жалақысын тек оқытқан кредиттер санына байланысты емес, сонымен қатар 
студенттер саны мен сабақ беру әдіснамасына байланысты көтеріледі. Студентті 
дайындаудың орташа шығыны ЖОО
-
ның дәрежесі мен мамандыққа байланысты. 
Ұлттық  ЖОО
-
рда  оның  дәрежесін  ескере  отырып  орташа  шығын  көрсеткіші  өзге 
оқу  орындарымен  салыстырғанда  жоғары  болады.
 
Мамандықтардың  қордағы 
айырмашылықтары  білім  беру  жүйесіне  шыққан  шығындармен  байланысты. 
Мысалы,  техникалық  мамандықтарға  зертханалық  негіз  қажет  болғандықтан 
шығындану  коэффициенті  көбірек  болады.  Орташа  есеппен  ұлттық  ЖОО
-
рында
              
1  студенттің  бір  оқу  жылына  шығатын  шығыны
 
289  мың  теңгені  яғни  635  мың 
теңгені құраса, өзге ЖОО
-
рында –
 
346 мың теңге.
  
ҚР  БҒМ  2012  жылғы  мәліметтері  бойынша  ТжКБ  жүйесіндегі  бір  студенттің 
оқуы
  261,8 
мың  теңгені  құраса,  былтырғы  жылмен  салыстырғанда
  6,2% 
көп
     
(2011 - 
245,6 мың.тг.)
 (3.1.6 
сурет
).  
 
3.1.6 сурет. ТжКБ бір білім
 
алушысына шығын, мың
 
теңге
 
 
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
233,3 168,8 252,5 161,5 454,8 194,0 206,9 210,2 197,1 243,4 172,3 177,6 254,5 170,2 244,9 147,7 245,6 
346,3 
234,8 
323,0 
193,0 
297,4 
268,5 276,4 254,3 266,6 255,0 
172,3 
260,0 
289,5 301,5 283,5 
167,5 
261,8 
Ақ
мо
л
а 
 
Ақ
тө
бе
 
Ал
ма
ты
 
Ат
ы
ра
у
 
Ш
Қ
О
 
Ж
амбы
л
 
Б
Қ
О
 
Қ
ар
ағ
ан
д
ы
 
Қ
ы
зы
л
ор
д
а
 
Қ
ост
ан
ай
 
Ма
ңғ
ы
ст
ау
 
П
ав
л
од
ар
 
С
Қ
О
 
О
Қ
О
 
Ал
ма
ты
 қ
.
 
Ас
та
на
 қ
.
 
РК
 
2011 
2012 
= 

 

 
Баланың 
жасы
 
10 
жас 
 
Жинақтау 
мерзімі
 
 
7 
жыл 
 
Бастапқы жарна
 
5 000 тг.
 
Айлық жарна
  
15 
000 тг
 
Баланың 
жасы
 
17 
жас 
 
Салымның жалпы 
сомасы
 
2 млн. 75 мың.тг. 
 
Депозит 
бойынша банкті 
марапаттау
 
8%
 
 
Мемлекеттің 
сый ақысы
 
5%
 
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
80 
Білім  беру  қызметіне  деген  қолжетімділікті  қамтамасыз  етуге  бағытталған 
қаржыландыру  жүйесінің  жетілдірілуі,  білім  беруді  дамытуға  арналған
  2020 
жылдарына
 
дейінгі
   
Мемлекеттік  бағдарламаның  көздеген  мақсаттарының  бірі 
болып табылады.  Жалпы орта білім беру орталықтарын қаржыландырудың жаңа 
механизмі  білім  берудің  қолжетімділігі  мен  сапасын  жақсартуға  бағытталған,  ол 
жаңа қаржыландыру механизмін енгізу арқылы жүзеге
 
асады.
  
Нормативтік  жан  басына  шаққандағы
 
қаржыландыру  аймақтардағы 
шығындарды  мектеп  біліміне  тепе
-
тең  қамтылуын,  педагогтар  еңбектері  мен  оқу 
үдерісінің 
өзге 
шығындарына 
қалыптастыруға, 
артық 
құрылғыларды 
оптимизациялау арқылы нәтижелілігін көтеру мақсаты көзделеді.
 
Одан  бөлек
, 
жан  басына  шаққандағы  нормативтерді  пайдаланудың
  
«нәтижелілікке бағытталған бюджеттеу» тұжырымдамасымен байланысты тағы бір 
мүмкін  бағыттары  бар
.   
Негізгі  шығындардың  нормативті  негізге  ауысулары  өзге 
қаржыландыруды  көздейтін  «бағдарламалық
-
мақсаттық  принцип»  базасын 
құрады. 
 
Екі  өлшемдер  негізінде  мектеп  бюджетін  анықтау
  - 
балалар  саны  мен  бір 
бала  басына  жұмсалатын  нормативті
-
бюджетті  шығындар
  - 
бір  балаға  қанша 
шығын  кететіндігі  жайлы  құжаттарды  қалыптастыра  алады,  дәл  осылай  мектеп 
басшысының қызмет өрісін кеңейтеді.
 
Білім  беру  мекемесінің  шығындарын  өзіндік  деңгейде  шеше  білу, 
мемлекеттік  бюджет  қызметінің  нәтижелі  қолданыс  табуына  септігін
 
тигізеді.  ҚР 
БҒМ
-
мен  жаңа  нормативті  қаржыландырудың  апробациясы  50  пилоттық 
ұйымдарында  Ақтөбе,  Аламты,  Оңтүстік  Қазақстан,  Шығыс  Қазақстан
 
облыстарында  2013  жылдың  1  қыркүйегінен
, 
сол  сияқты  Ақмола  облысының  12 
мектебінде
 
2013  жылдың  1
 
қыркүйегінен  2014  жылға  дейін  өткізіледі.
 
Эксперименттер  аясында
 
білім  беру  жүйесінің  шығындарының  нәтижелілігінің 
адал болуын қадағалайтын кеңес
 
қызмет атқарады
.  
 
3.2. Материалдық
-
техникалық база
 
Заманауи  білім  беру  ұйымдарының  материалдық
-
техникалық  базасы  болу 
керек,  ол
 
білім  қызметіне  қажетті  жағдайлар  жасап,  оқушылардың  жан
-
жақты 
қабілеттері мен қызығушылықтарының 
 
дамуына үлесін қосу керек.
 
Білім  беру  ұйымдарының  техникалық  жағдайына  салыстырмалы  талдау 
жасау  барысында  мектептердің  типтік  мекемелерде  орналасқандығы  байқалды.
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
81 
Осылайша,  типтік  мекемелерде 
-  69%  (5 110) 
мектеп  пен 
57,9%  (1 720) 
–
 
республика  балабақшалары  орналасқан.  Жарақталған  мекемелерде 
30,9%                   
(2 288) 
сабақ  жүргізілуде,
 
олар  мектепке  дейінгі  және  орта  білім  беру 
мекемелерінің жалпы санынан 
13,3% (563) (3.2.1 
кесте
).  
 
3.2.1 
кесте. Білім беру мекемелерінің материалдық
-
техникалық базасы жайлы мәліметтер
  
 
жалпы
 
Оның ішінде
 
мекемелерде орналасқан
 
күрделі 
жөндеуді 
қажет етеді
 
аппаты 
жағдайда
 
 
типтік
 
жарақталған
 
ББ
 
2 970 
1 720 
ББ
 
2 970 
1 720 
ЖОБО
 
7 402 
5 110 
ЖОБО
 
7 402 
5 110 
*
 
арнаулы түзету
 
ұйымының есебісіз
  
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
 
 
Өңірлік  аспектіде  Қызылорда
  (66,1%) 
мен  Оңтүстік  Қазақстан
  (58,4%) 
облыстарында 
жарақталған 
мекемелерде 
балабақшалардың 
жартысы 
 
орналасқан
.   
Ал
 
Қарағанды
  (97,4%) 
мен
 
Павлодар
 
(85,3%)  облыстарында 
балабақшалардың басым бөлігі типтік мекемелерде орналасқан
.  
Күндізгі  білім  беру  мектептерін
 
өңірлік  салыстырулар  нәтижесінде  МТБ
 
көрсеткіштері  бойынша
 
Ақмола
, 
Қостанай
 
мен  Павлодар  облыстары  мен     
             
Астана мен
 
Алматы қалаларында
 
апаттық мекемелерде қызмет ететін мектептер 
саны жоқ делінеді. Ондай мектептер Қызылорда
 - 11,7%, 
Шығыс Қазақстан –
 9,3%, 
Жамбыл
- 
7% мен Атырау
 
–
 5,6% 
облыстарында кездеседі
.  
Осылайша,
 
мектептердің  МТБ  жергілікті
 
билік
 
органдарынан  шығындар 
саласы  бойынша  қаржыландыруда  қаржылық    ресурстарды  бөлуде  мұқият 
қарауды сұрайды. 
 
Жалпы  білім  беретін  мекемелерді  техникалық  зертханалармен,  жаңа 
үлгідегі  кабинеттермен  қамтамасыз  ету  мектеп  оқушыларының  функционалдық 
сауаттылығы  деңгейлерін  арттырудың
 
негізгі  талабы  болып  табылады.  Оқу 
кабинеттеріне салыстырмалы талдау жасау барысында 7402 жалпы білім беретін 
мекемелердің  көбісінде 
жаратылыстану
-
математикалық  бағыттағы
 
кабинеттері 
бар
 
екендігі анықталды
. 96,2% 
мектептер
 
информатика мен 
 
қолданбалы техника 
сыныбымен
,    76%  - 
математика
,  70,9%  - 
физика  сыныптарымен  қамтамасыз 
етілген
. 
Сонымен қатар
  52,2%  
мектеп
 - 
география, химия
 - 63,4%  
мен
  
биология
 
–
  62,8% 
сыныптарымен  қамтамасыз  етілген
. 
Оқушылардың  функционалдық 
сауаттылығын дамыту жөніндегі 
2013-2015 
жылдар кезеңіне 
 
арналған
  
ұлттық іс
-

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
82 
қимыл  жоспарын
 
жүзеге  асыру  мектептерді  материалдық
-
техникалық  базамен 
қамтамасыз етуді
 
және қосымша білім беру қажеттілігін қамтамасыз етуді көздейді.
 
Жалпы
-
гуманитарлық  бағыттағы
 
кабинеттері бар  мектептер  республикалық
 
мектептердің  жартысында  дерлік.  Мысалы
,  78,4% 
мектептер  орыс  тілі  мен 
әдебиет  сыныптарымен
,  77%  - 
қазақ  тілі,  61,1%  –
 
шетел  тілдері
 
және    55,1% 
- 
тарих және мемлекеттік құқық негіздері сыныптарымен қамтамасыз етілген
. 
Кәсіби  бағытталған  интерактивті  техникамен  қамтамасыз  етілген  сыныптар
 
0,3%, 
кәсіби бағытта
 - 
0,4%, психологтар
 - 0,8%
мен стамотологиялық кабинеттер
 - 
5,4%.   
Алайда
  88,4%   
мектептерде  өз  кітапханалары  бар,  олардың  көрсеткіштері
 
1,9% 
түсті 
(3.2.2 
кесте
). 
 
 
3.2.2 
кесте.  Күндізгі  жалпы  білім  беретін
 
мектептерінің  жабдықталған  сыныптары  жайлы 
мәлімет 
 
 
 
Ғылыми кабинеттердің болуы
 
2011
 
2012
 
бірлік
 
%
 
бірлік
 
%
 
физики
 
5 292
 
70,9
 
5 112
 
69,1
 
химия
 
4 734
 
63,4
 
4 650
 
62,8
 
биология
 
4 686
 
62,8
 
4 518
 
61,0
 
география
 
3 896
 
52,2
 
3 969
 
53,6
 
математика
 
5 671
 
76,0
 
5 479
 
74,0
 
информатики мен қолданбалы техника
 
7 180
 
96,2
 
6 905
 
92,3
 
Қазақ тілді
 
5 826
 
78,0
 
5 702
 
77,0
 
Орыс тілі мен әдебиет
 
6 075
 
81,4
 
5 802
 
78,4
 
Ағылшын тілі
 
4 571
 
61,2
 
4 525
 
61,1
 
Мемлекеттік құқық негіздері мен тарихы
 
4 114
 
55,1
 
4 111
 
55,5
 
Өзін
-
өзі тану
 
4 254
 
57,0
 
4 263
 
57,6
 
Дене шынықтыру залы
 
5 549
 
74,3
 
5 429
 
73,3
 
АӘД
 
4 992
 
66,9
 
4 969
 
67,1
 
кітапханалар
 
6 744
 
90,3
 
6 543
 
88,4
 
Темір мен ағаш бұйымдарын өңдеу кабинеті
 
3 065
 
41,1
 
2 944
 
39,8
 
Еңбек баулу
 
4 246
 
56,9
 
4 090
 
55,3
 
Кәсіби бағыт
 
633
 
8,5
 
658
 
8,9
 
Авто
 
жұмыс
 
321
 
4,3
 
317
 
4,3
 
Интерактивті техникамен
 
3 985
 
53,4
 
3 974
 
53,7
 
Учаскелік полиция қызметкерімен
 
1 091
 
14,6
 
1 283
 
17,3
 
психологилық
 
4 482
 
60,0
 
4 500
 
60,8
 
Тіс емдеу
 
485
 
6,5
 
882
 
11,9
 
медициналық
 
6 073
 
81,4
 
5 971
 
80,7
 
*
 
арнаулы түзету
 
ұйымының
 
есебісіз
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 

ҰЛТТЫҚ  БАЯНДАМА
 
 
 
83 
Мектептердің  материалдық
-
техникалық  базасы  жергілікті,  республикалық 
бюджеттен қаржыландыруды қажет ететін мәселе болып қалады. 
 
ҚР СА
 
мәліметтері бойынша 
ТжКБ
 
мекемелерінде
 
материалдық
-
техникалық 
база 
кәсіби лицейлердің колледжге айналу салдарынан мекеменің жалпы көлемі, 
жобалау  қарқыны,  спорттық  акт  залынан,  жатақхана  көлемінен  айрылып  қалды. 
Сонымен    қатар,  колледж  желілерінің  қысқаруымен  ТжКБ  орталықтарының  жер 
үлестерінің  көбейгендігі  байқалады 
3 485 
га  және  спорт  залдар  –
  1 
868  м 
2   
өсті
. 
Асханалар жобалары күшейді –
7 543 
отыратын орынға өсті 
(2011 -71 166, 2012 
–
 78 709) 
(3.2.3 
кесте
).  
3.2.3 
кесте.  Техникалық  және  кәсіби  білім  беру  ұйымдарының  материалдық
-
техникалық 
базасы
 
туралы мәлімет
 
 
жы
л
 
Т
Ж
К
Б
 жа
л
пы
 са
ны
, бі
рл
ік
 
Ме
ке
ме
ні
ң 
жа
л
пы
 к
өл
емі
 м 
2
 
Оның ішінде
 
Ж
ер
 т
ел
імі
ні
ң 
кө
л
емі
, 
га
 
Б
іл
ім
 бе
ру 
ме
ке
ме
сі
ні
ң 
жа
л
пы
 к
өл
емі
, о
қуш
л
ар
 
ор
ны
 
С
по
рт
 з
ал
ы
ны
ң 
кө
л
емі
, м 
2
 
Ак
т 
за
л
ы
ны
ң 
кө
л
емі
 м 
2
 
Ж
АТ
АХАН
А 
КӨ
Л
ЕМІ
 м 
2
 
Асха
на
ны
ң 
от
ы
ра
ты
н 
ор
ы
нд
ар
 са
ны
 
Ө
зі
ні
ң 
же
ке
, 
м 
2
 
Ж
ал
ға
 а
л
ы
нғ
ан
 м 
2
 
2011 
896  4 889 074  4 662 281  226 793 
83 814 
533 228  247 949 
133 410 
793 653 
71 166 
2012 
888  4 833 100  4 649 034  184 066 
87 299 
528 236  249 817 
129 926 
771 709 
78 709 
Дереккөз
: 
ҚР СА
 
мәліметтері
 
 
Жоғары және ЖОО
-
нан кейінгі білім беру ұйымдарының МТБ
 
талдау жасай 
отырып
  139 
республиканың  ЖОО
-
ның 
2012 
жылы
  49,6%  (69 
бірлік 
) 
мемлекеттің 
индустриалды
-
инновациялық  даму  аясында  мамандарды  дайындауды  жүзеге 
асыратыны  байқалды
. 
Мұнымен  қоса,
  17,4% 
ЖОО
-
ры  заманауи  зертханалық 
құралдармен қамтамасыз етілген
 (3.2.4 
кесте
).
  
 

жүктеу/скачать 7,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: