«Ұлттың ұлы ұстазы»



Pdf көрінісі
Дата20.01.2017
өлшемі0,7 Mb.
#2312

         

       


Ахмет Байтұрсыновтың 140 жасқа 

     


толуына орай

 

«Ұлттың ұлы ұстазы»



  

       


атты виртуалды кітап көрмесі. 

  

 



               

 

 



                

              

Жөн көрсеттім қазақ деген намысқа,

 

       Жол сілтедім жақын емес алысқа. 



       Өзге жұрттар өрге қадам басқанда, 

       Дедім, - сен де қатарыңнан қалыспа! 

                                      Ахмет Байтұрсынов 


 

XX  ғасырдың  басында  қазақ  халқы  аса  ірі  қоғамдық-

саяси  өзгерістермен  қатар  ауқымды  рухани  жаңғыруларды 

да бастан кешті. Ұлттық мәдениет пен әдебиеттің, білім мен 

ғылымның  туын  көтерген,  жұртшылықтың  санасына 

демократиялық  ойлар  сіңіріп,  алға  жетелеуге  ұмтылған 

зиялы  топ  қалыптасты.  Халықтың  зердесіне  сәуле  түсіріп, 

санасын  оятқан  осы  топтың  рухани  көсемі  Ахмет 

Байтұрсынов еді.  

Қазақ  әдебиеті  мен  әдебиеттану  ғылымының,  тіл 

білімінің атасы, ұлы түрлендіруші-реформаторы атанған ол 

өзінің 


алдындағы 

Шоқан, 


ЬІбырай, 

Абайлардың 

ағартушылық, 

демократтық 

бағыттарын 

жалғастыра 

отырып,  өз  заманындағы  тұтас  бір  зиялы  қауымның 

төлбасы болды.  

                         


                           

 

 



                              Шығармалары: 

 

 



                                                       

Байтұрсынов А. 

Ақ жол: Өлеңдер мен тəржімелер, публ.              

Мақалалар жəне əдеби зерттеу                                                

\құраст.Р.Нұғалиев. – Алматы: Жалын, 1991. –                     

464 бет 


Отызыншы  жылдары  сталиндік  озбырлықтың 

құрбаны  болған  ұлы  ғалым-  лингвист,  əдебиет 

зерттеуші,  ақын  аудармашы,  публицист  Ахмет 

Байтұрсыновтың  ардақты  есімі  қазіргі  қайта  құру 

заманы  арқасында  ақталып,  артына  қалдырған 

асыл мұрасы халыққа қайтып оралды. 

Ақынның бұл жинағына өзінің көзі тірісінде-ақ 

«революциялық рухтағы алғашқы сөз», «елшілік 

ұраны» деп бағаланған атақты кітаптары – «Қырық 

мысал» мен «Маса», əйгілі «Əдебиет танытқыш», 

сондай-ақ ауыз əдебиеті мұраларын ұдайы жинап, 

өңдеген тынымсыз ізденісінің бір бөлігі ретінде таңылған «23 жоқтау» мен 

«Ер Сайын» жəне қазақ жұртын өңер- білім шұғыласына, рухани жетілуге 

үндеген көсем сөздері (публицистика) еніп отыр                                            

 

 

       Байтұрсынов А. 



       Əдебиет  танытқыш.  Зерттеу  мен  өлеңдер. 

Алматы:      Атамұра, 2003. – 208 бет 

 

        Қазақ  əдебиеті  мен  өңерінің  көрнекті  қайраткері 



Ахмет  Байтұрсыновтың  бұл  жинағына  «Əдебиет 

танытқыш»  деп  аталған  зерттеу  еңбегі  мен  өлеңдері 

топтастырылған. 

 


 

 

 

 

     Байтұрсынов А. 

    Тіл  тағлымы ( қазақ  тілі  мен  оқу – ағартуға  қатысты 

еңбектері) – Алматы, « Ана тілі», 1992, 448 бет 

 

         Ахмет Байтұрсынов – қазақ балаларының ана тілінде 



сауат ашуына арналған алғашқы əліппелер мен қазақ тілі 

грамматикасын танытатын тұңғыш оқулықтардың авторы, 

қазақша  сауат  аштыру  мен  қазақ  тілін  пəн  ретінде  оқыту 

əдістерін баяндайтын құралдардың да иесі.Бұл кітапта сол 

оқулықтар  мен  методикалық  құралдардың  қолда  бар 

басылымдарының  текстері  толық  ұсынылып  отыр. 

Сонымен  бірге  автордың  қазақ  жазуы \ (графикасы), 

емлесі,  терминалогиясы  жайында  жазған  мақалалары, 

сөйлеген  сөздері  мен  қазақ  жеріндегі  оқу – ағарту 

мəселелеріне  арналған  еңбектері  де  енеді.  Бұлардың  барлығы  дерлік  араб 

жазуынан қазіргі қазақ  жазуына көшіріліп беріледі. 

 

 



 

 

 



 

 

  Байтұрсынұлы Ахмет 

 Қырық мысал: Өлеңдер. – Алматы: Жазушы,2002.- 102 бет 

     


     Ұлт  ұстазының  ұсынылып  отырған  «Қырық  мысалы» 

Аханның  көзі  тірісінде-ақ  «революциялық  рухтағы  алғашқы 

сөз», «елшілік  ұраны» (М.Əуезов)  деп  бағаланған.  Қазақ 

халқының ұлттық санасын қалыптастыруға қызмет еткен бұл 

шығармалар  Крыловтан  жасалған  таза  аударма  емес, 

автордың төлтума туындысы деген дұрыс. 

       Сондай-ақ 1911 жылы Орынборда жарық көрген «Маса» 

жинағынан  алынған  өлеңдер  де  кезінде  ұлттық  ой – сананы 

оятуда  ұйытқылық  рөл  атқарған  еді.Көкейкестілігімен  қазір 

де қадірлі, қасиетті. 

 

 

 



 

 

     



    Байтұрсынұлы А. 

    Б 20   Көп томдық шығармалар жинағы. 

    5 том. – Алматы, Алаш баспасы, 2006. – 288 бет. 

 

      Бұл жинаққа ұлттық рухымыздың ұлы тіні,ұлағатты 



ұлт ұстазы,қазақ жұртының ар-ожданы атанған Ахмет 

Байтұрсынұлының «Ер Сайын» (1923), «23 жоқтау» (1926), 

сондай-ақ бұрын еленбей келген еңбектері мен жаңа 

табылған кейбір туындылары жəне əр жылдары жазылған 

көсемсөздері топтастырылды. 

 

 



 

 

 



                                                          

                   

 

 

                                  Байтұрсынұлы А.  



   Маса:Өленңдер мен көсемсөздер. – Алматы:Раритет,    

  -2005. – 208 бет – «Алтын қор» кітапханасы. 

 

           Қазақтың  жерін  ғана  алып  қоймай,ой-санасын  да 



отарлауға  айналған  патшалық  озбырлық  пен  больщевиктік 

қызыл қырғын кезкендерде əдебиет пен саясат майданында 

қажымас  қайратпен  халқына  қапысыз  еңбек  етіп,  ұлттық 

сананы  қалыптастырған  Ахмет  Байтұрсынұлындай  ұлы 

тұлға бұрыңғы-соңғы ұзақ тарихымызда сирек.   

           Ұсынылып  отырған  кітаптағы  Ұлт  ұстазының 

ешқашан ескермес елшілдік сөздері қазір де көкейкесті. 

Жинақ  бұған  дейін  жарық  көрген  басылымдармен 

салыстырылып,кезінде кеткен мəтіндік қателер түзетілді. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

  

Байтұрсынұлы А. 

Жоқтау. – Алматы:  А.Байтұрсынов  атындағы  қор, 1993 – 

96 бет 


 

     Ахмет  Байтұрсынұлының  «Жоқтау»  деп  аталатын  бұл 

кітабында  өзінің  көзі  тірісінде  жарық  көрген,  сондай-ақ 

ауыз əдебиеті мұраларын ұдайы жинап, өңдеген тынымсыз 

ізденісінің  бір  бөлігі  ретінде  танылған «23 жоқтау»  бұл 

жоқтауларды  бастырғанда  Қазақ  тарихының  төрт  жүз 

жылын алған. 

      Кітапты баспаға дайындаған Ақанның немересі 

А.Байтұрсынұлы атындағы Қордың президенті Самырат 

Кəкішев. 

 

 

 



 

 

 



 

 

 Байтұрсынұлы А. 



Бес  томдық  шығармалар  жинағы. – 4-т.Əліппелер 

мен  мақалалар  жинағы.(Төте  жазудағы  тұңғыш 

əліппелер  жəне  ұлттық  баспасөздің  негізін  қалаған 

көсем сөздер). – Алматы: Алаш, - 2006. – 320 бет 

 

  Ахмет Байтұрсынұлы – қазақ балаларының ана тілінде 



сауат  алуына  арналған  алғашқы  əліппелер  мен  қазақ 

тілі  грамматикасын  танытатын  тұңғыш  оқулықтардың 

авторы,  қазақ  баспасөзінің  негізін  қалаушы.Жинаққа 

Қазақша  алифба (1912),Əліп-би (1920), Сауат  ашқыш 

(1926)  атты  əліппелері  жəне  сол  жылдары  өзекті 

мəселелерді  көтерген  түрлі  тақырыптағы  мақалалары 

топтастырылып берілді. 

        Жинақ  мектеп  оқытушыларына,жоғары  лқу 

орындарының ұстаздарына, жалпы көпшілік оқырман       

 қауымға арналған. 

 

 

 



 

 

                                                  



 

 

                                          



                                

                            Əдебиеттер: 

 

 

 



Дала даналары.Құраст.ұжымы:е.Абен,Е 

Дүйсенбайұлы, И.Тасмағанбетов, А.Құдабаев, - 

Алматы: Қазақстан даму институты. 2001. – 640б. 

 

   Ұсынылып  отырған  еңбек  ұлттық  тарихымызды 



танып-білуге  септігін  тигізіп  қана  қоймай,осы 

мəселенені  түбегейлі  зерттеу  ісіне  де  түрткі  болады 

деп 

ойлаймыз.Ел 



Тəуелсіздігінің 

онжылдығы 

тұсында    Ұлы  Тұран  даласында  өмір  сүрген  арғы-

бергі ақыл-ой алыптарының рухына тəу етіп,олардың 

парасат үрдісіне үңілі мен жүрек қазынасына жүгіну 

ұрпақ парызы екні бесенеден белгілі.Ендеше, бұрын 

жарық көрген «Саяси портреттер» атты кітаптың заңды жалғасы іспетті бұл 

жинақ  зиялы  қауымға  ғана  емес,қалың  жұрьшылыққа  керектігі  күмансыз. 

 

 

 



                                   

 

 

 

 

  Р.Нұрғали. 

 Толғауы  тоқсан  қызыл  тіл.  Зерттеулер.Алматы:  Үш 

Қиян, 2009. 304 бет 

    Ұлттық 

ғылым 


академиясының 

академигі,Мемлекеттік  сыйлықтың  лауреты,  ғылымға 

еңбегі сіңген қайраткер Рымғали Нұрғалидың «Толғауы 

тоқсан  қызыл  тіл»  атты  зерттеу  еңбегінде  Алаш 

алыптарының  тіл,əдебиет,халық,бостандық  туралы  ой-

толғамдары 

мəтіндерді 

саралау 


арқылы 

нақты 


талданып, 

бүгінгі 


тəуелсіздік 

міндеттерімен 

сабақтастығы  көрсетіледі.Ұлттық  дамуымызға  олжа 

салған  қайраткерлердің  шығармашылық  тұлғасы 

сомдалып,қазіргі  заманға  қатысты  көкейкесті,тоғақты 

пікірлер айтылады. 

     Жинақ тіл тағдырын ұлт тағдыры деп ұғатын сергек   

                                   оқырмандарға арналған. 



 

 

 



 

 

 



Рымгали Нургали. 

Казахская  литература:  Концепции  и  жанры. – 

Астана:Фолиант, 2010. – 504 с 

 

  В  первой  книге  данной  моногрфии  на  большом 



фактическом  материале  рассмотрен  жанровый  состав 

казахской  драматургии.  Исследованы  теоретические 

проблемы 

конфликта 

и 

характера, 



а 

также 


современные 

тенденции 

развития 

жанров 


драматургии. 

   Во  второй  книге , «Вершины  возвращенной 

литературы», автор, анализируя лучшие пройзведения 

А.Байтурсунова,  А.Букейхана,  М.Жумабаева,  Ж.Аймауытова,С.Сейфуллина, 

И.Жансугурова,  М.Ауэзова,  сопоставляет  их  схудожественным  поискама 

крупнейших  представителй  мировой  классики,раскрывает  закономерности 

развития  казахской  литературы  в  контексте  общественно-политического 

движения 

«Алаш». 

     Книга  представляет  не  только  обширную  и  правдивую  информацию  о 

многогранной жизни талантливых представителей « Алаша» , образованных 

людей  своего  времени  содержание.  Думается,  что  этот  материал  будет 

полезен  и  ценен  для  широкого  круга  читателей,  особенно  для  молодого 

поколения. 

      Данное издание предназначено для студентов, всех тех,кто интересуется 

историей,поэтикой и жанрами драматического искусства. 

 

 

 



 

Умарова Г.Шарабасов С. 

Қазақ  əдебиетінің  тарихы.Оқулық. 2-басылым. – 

Астана:Фолиант, 2001. – 244 б. 

 

  Оқулықта  қазақ  əдебиеті  тарихының  ежелгі  дəуірден 



бүгінге  дейінгі  даму  бағыты  көрсетіліп,қазақ  ақын – 

жазушыларының шығармашылық жолы, қаламгерлік қуаты 

жəне туындыларының тарихилығы баян етілген. 

Кітап «Мемлекеттік емес тілдегі қазақ тілі мен əдебиеті» 

мамандығы бойынша білім алатын студенттерге арналған. 


 

 

  Нұрғали Рымғали 



  Қазақ  əдебиетінің  алтын  ғасыры.  Зерттеу.  Астана,   

Күлтегін баспасы, 2002 – 528 бет. 

 

   ҚРҰҒА корреспондент- мүшесі Мемлекеттік 



сыйлықтың лауреаты, ғылымға еңбегі сіңген 

қайраткер, жоғары мектептін үздік қызметкері, 

филология ғылымдарының докторы. Л.Н. Гумилев 

атындағы Еуразия ұлттық университеті қазақ жəне 

шетел кафедрасының меңгерушісі, профессор Рымғали 

Нұрғалидың бұл кітабында ХХ ғасырдағы қазақ 

əдебиетінің Ахмет.Əлихан,Мажан,Міржақып, Мұхтар, 

Сəкен, Ілияс, Сəбит, Ғабит сынды алып тұлғаларының 

шығармашылық тағдыры ұлттық рухтың бейнелеу 

деңгейі тұрғысынан жанаша зерттелген. 

 

 

 



 

 

 



                       

Қазақ  прозасы:  Хрестоматия.Үш  томдық.Екінші 

том.- Алматы:Ғылым, 2001. -672 бет 

 

  Қазақ  халқының  Х-ХХ  ғасырлар  аралығында 



дүниеге 

келген 


прозалық 

туындыларының 

хрестоматиялық  жинағы  үш  томнан  тұрады. 

Жинақтың  екінші  томына  ХIХ  ғасырдың  соңы  мен 

ХХ  ғасырдың  басында  халқымыздың  қоғамдық 

өмірінде  елеулі  рөл  атқарған  ғалым,ағартушы, 

белгілі 

қоғам 


қайраткерлері 

Ш.Уəлиханов, 

Ы.Алтынсарин, 

А.Құнанбаев, 

С.Бабажанов, 

Ш.Құдайбердиев,  Ə.Бөкейханов,  А.Байтұрсынов, 

Х.Досмухамедов, М.Шоқайдың еңбектері енді. 

   Жоғры оқу орындарының оқытушылары мен 

студенттеріне, көпшілік оқырманға  арналған. 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

С.Е. Жұмабек 

Ж    81  Сын  симфониясы.  Таңдамалы. 

Əдеби  толғаныстар,  мақалалар. – Алматы: 

«Алатау» 

баспа-полиграфиялық 

корпорациясы 368 бет. 

   


Белгілі 

сыншы 


Сайлаубек 

Естайұлы 

Жұмабектің  есімі  оқырман  қауымға  «Сыр 

пернесі»(1989). «Ғабит  Мүміркпов» (1989), 

«Жұлдызы 

нұрлы 


суреткер» (1993), 

«Жүрегі-мұң, 

жүрегі 

жыр...» (1997). 



«Қазығұрт  перзенті» (1998), «Сын  əуені» 

(2001), «Шерхан  Мұртаза.Жұлдызы  нұрлы 

суреткер» (2002,екінші  басылым), «Тахауи 

Ахтанов.Талант 

тектоникасы» (2003) атты 

əралуан 


сын 

кітаптарыме,баспасөз 

беттерінде 

жарияланған 

көптеген 

мақалаларымен жақсы таныс. 

 Ол 1997 жылы «Заман-Қазақстан» еларалық газетінің ұлы суреткер 

Мұхтар Əуезовтың 100жылдығына жариялаған халықаралық əдеби 

бəйгесінің бірінші сыйлығыны ие болды. 

   Қазақстан Жазушылар Одағының халықаралық «Алаш» əдеби 

сыйлығының лауреаты С.Е.Жұмабектің «Сын симфониясы»атты 

таңдамалы кітабына автордың 1970-2005жылдар аралығында 

баспасөз беттерінеде жарық көрген,кезінде əдеби жұртшылық пен 

оқырмандардың назарын аударған,алайда, басым дені бұрынғы сын 

жинақтарына енбеген мақалаларының бір парасы топтастырылған. 

  Таңдамалы  кітап  барша  қауымға,студенттер  мен  мектеп 

мұғалімдеріне,əдебиетті сүйетін көпшілікке арналған. 

 

 



 

 

 



 

                     

 

 



 

 

 



                            

                    

                    

Ахмет Байтұрсынов туралы: 

 

 



1.А.Шəріп. Жаныңды, Алаш,Аласта. \\ Астана ақшамы. – 2012. - № 137.-Б.8-9 

2.С.Рахымбек. Азаттықтың аңсарын ту етті олар. \\ Астана ақшамы. – 2012. - 

№92. –Б.8 

3.О.Дəңқабақ. Қайран «Қарғаш», Ахаңды қашан табады?. \\ Дала мен қала. – 

2008. – 31 шілде. –Б.8 

3.Ж.Ысмағұлов. Ахаң туралы жазсақ,ақаусыз жазайық. \\ Егемен Қазақстан. – 

2004.- 7 сəуір. – Б.5 

4.С.Шүкірұлы. Барын халқына берген жан. \\ Ана тілі. – 2006. - № 38. – Б.8 

5.С.Негимов. Ұлттын ұлы тұлғасы. \\ Астана хабары. – 2007. - № 54.  Б.4 

6.А.Кекилбаев. Учитель, перед именем твоим... \\ Казахстанская правда. -15 

октября. -  С.2-3 

7. Р.Имаханбетова. «Əдебиеттегі елшілдік ұран». \\ Ана тілі. - №44. – Б.5 

8  «Ел бүгішіл, менікі ертеңгі үшін» - Ахмет Байтұрсынұлы – 140. \\ Ұлт 

болмысы. – 2012. № 9. Б.4-51 

9.Қ.Бейсенбаева. Алаштың ардагері – Ахмет Байтұрсынов. \\ Астана 

ақшамы.- 2000. – 10 ақпан. – Б.3 

10.Ə.Кекілбаев. Ұстаз ұлағаты. \\ Арқа ажары. – 1998. - № 123. – Б.1-3 

11.К.Солибекова. Поэт и гражданин.Юридическая газете. – 1998. - №22. – С.8 

12.Р.Имаханбетова. Ахмет Байтұрсынұлының еленбей келген еңбектері. \\ 

Қазақ əдебиеті. – 2007. - № 32. – Б.6 

13.А.Шаяхмет.Гордостоь народа. \\ Наука и образование Казахстана. – 2010. - 

№ 2. – С.18-21 




Достарыңызбен бөлісу:




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет