М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы
жүктеу/скачать 4,96 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Аула ішінде сол баягы көрініс
| сөзі
- бүган есімдігі (3-сөйлем); ~ды, -ді жедея өткен шак тұлгалы етісгіктер ( 1 ,2 ,3-сөЙлемдер). Бұл мэтін мазмұны әңгімелеу түрінде баяндалып отыр. Немесе мына мәтінге назар аударайык. Мысалы: Аула ішінде сол баягы көрініс (1). Үстінде ңаиіан да апаіиа жабулы түратын цақпаның оң жагына орналасцан тандыр, оның маңында күннен-күнге таусылып бара жатқан жуан қарагай, тозыгы жеткен агаш кереует (2). Мең келгелі цорган ііиіне енген жалгыз-ақ өзгеріс—соңгы күндері ол сәкінің үстгнен қызыл ала көрпеше көрінбейтін болды (j). Әсте, сүмбіленің салқын түнінен қашып, олар далага жатуды қойган - корытуы. Ьейнеленген. Мэтіннің алғашқы сөилемі 2-сөйлем — дамуы, жеке абзацта орналасқан 3, 4-сөйлем — ко Бастауында аныктауьш, баяндауыш мүше арқылы берілген сол баягы көрініс дамуында өрбітілген. Демек кейінгі сөйлемдердегі ойдың Дамуына сөйлемнің екінші жартысы арқау болып отыр, яғни заттың белгісін көріністі, сапалык жағынан айқындап отырған con - сілтеу 87 есімдігі мен баягы деген сын есім. Бұл бөлік жаңа ойды (нысанды, оның жалпы сындық-сапалык ерекшелігін) мәтінге енгізіп, келесі бір тұтасымның басталғанын білдіреді және кейінгі сөйлемдердегі мазмұнның дамуын айкындайды. Әрбір күрделі фразалық тұтасымдагы ойдың дамуына қазық болатын, ойды жинақтал тұратын, жалпы мазмұнды білдіретін, мэтіндегі ең көлемді хабарды иеленетін де осы бірінші сөйлем. Ол - мэтін кұрылымының ұйымдастырушы орталыгы. Екінші сөйлемде соп баягы қай көрініс екені, тандырды, қарагайды, кереуетті сипатгау негізінде ашыла түскен. Ал қорыту арқьшы бір қалыіггағы көріністің өзгерісі туралы жэне көрші ауладағы көріністін неяіктен өзгергендігі туралы кабылдаушы Мэкэрімнің ойынан хабар берілген. Қорьпуда қолданылған өзгеріс сөзі басгауындағы сол баягы сөзіне карама-қарсы мағынада алынып қолданылған. Сөйтіп, мэтіндегі ойды тамамдап, оның аяқгалуына негіз болып отыр. Мэтіңдегі аталған бөліктер бірімен-бірі өте тығыз байланысып жатыр. Бастауында келесі бөліктегі хабардың сығымдалған, жинакталған мазмұны берілген. Сондықган тұтасым бастауывда айтылған ой дамуы арқылы ашыла түскен, ал соңгы сөйлемдерде алдыңғы екі компонентте айтылған хабарға қатысты қорытынды шығарылып отыр. Кей жағдайда тұгас мэтіннің не мәтін бөл ігінің кұрылу ерекшеліпне қарай күрделі фразалық тұгасымның қорытуы не болмаса бастауы болмайды. Бұл тұтасымның қатысымдық қызметіне еш нұксан келтірмейді, себебі мәтінде берілген мазмұн арқылы оқырман санасында белгілі бір оқиға, сурет, көрініс, түрлі жағдай т.б. міндетті түрде бейнеленеді. Мәтін кұрылымының бұлайша эр түрлі ұйымдасуы тұтасым мазмұнымен, оның катысымдық кызметімен айкындалады- Мысалы мына мәтінге назар аударайық: ( . Жителей басып терезеге жүктеу/скачать 4,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|