М. С. Горбачев экономикалық реформаны жүргізуді бастау үшін жас кадрларды тарта отырып, өз «командасын» жинады. Партия мен мемлекет басшылығына жаңа адамдар келді
жүктеу/скачать 16,52 Kb.
|
|
КСРО құрамындағы одақтас республикаларда 1980 жылдан кейін аса күрделі кезең басталды. Басшылықтың өзгерістерді жүзеге асыру қажеттігін түсінуге қабілетсіздігі мен дәрменсіздігі, қоғамдық өмірдің, экономикалық қызметтің, азаматтардың жеке өмірінің бір орталықтан басқарылуы, партиялық және мемлекеттік функциялардың бірігуі, заңдылықтың бұзылуы, жариялылықтың болмауы, ғылыми-техникалық және технологиялық прогресте арттақалушылық, бақылаусыз басқару аппараты, инфляция, тауар тапшылығ, халықтың тұрмыс деңгейінің нашарлауы, теңгермешілдік, әлеуметтік әділеттіліктің жиі бұзылуы, ұлтаралық қатынастардағы шиеленістер экономикалық дағдарысқа алып келді. 1985 жылдың көктеміне қарай елде экономикалық реформа жүргізу қажеттігі айқын сезілді. 1985 жылы наурыз айында КОКП Орталық комитетінің бас хатшысы болып М.С. Горбачев сайланды. Қызметінің алғашқы күнінен бастап елдегі дағдарыс жағдайының себептерін ашу үшін батыл шаралар жүргізіп, күн тәртібіне кадр мәселесін қойды. М.С. Горбачев экономикалық реформаны жүргізуді бастау үшін жас кадрларды тарта отырып, өз «командасын» жинады. Партия мен мемлекет басшылығына жаңа адамдар келді. 1985 жылы сәуірде КОКП ОК-тың пленумында әлеуметтік, экономикалық дамуды жеделдету мәселесіне сәйкес экономикалық құрылымды қайта құру бағыты жарияланды. Бұл бойынша қоғамды түбегейлі өзгерту және әлеуметтік экономиканы дамытуды тездету тапсырылды. Қоғамдағы адамдардың рөлін арттыра отырып, өндірісте тәртіпті күшейту, еңбекке ынталандыруды жетілдіру көзделді. М.С. Горбачев саясатының ұраны: жариялық, жеделдету, қайта құру. Бұл қайта құру бағыты 1986 жылғы КОКП-ның XXVII съезінде мақұлданды. Қайта құру ешқандай бағдарламасыз, ғылыми айқындамасыз жүргізілді. М. Горбачев командасы экономика мәселелерін әлі бұрынғыша әмір беру әдістерімен шешуге болады деген сенімнен арылмады. Коммунистік басшылық әр республика өз шаруашылығын өзі басқаруы керек деген пікірлер мен талаптарды жершілдік, ұлтшылдық бағыттағы саяси ойын деп санады. Қайта құру бағыты алғашқы кезден бастап сәтсіздікке ұшырай бастады. 1987 жылғы Маусым пленумы басқару ісін түбірлі қайта құру мәселелеріне арналды. Пленум әзірлеген құжаттар негізінде «Мемлекеттік кәсіпорын туралы заң» қабылданды. Бұл заңда тауар-ақша қатынастарының рөлі айқындалды. Мемлекеттік кәсіпорындар дербес тауар өндірушілер ретінде қарастырылды. Шаруашылықты жүргізудің экономикалық әдістерін меңгеруге көшуге негіз жасалды. Алайда бұл шаралар іске асырылмады. Халықшаруашылығындағы жағдай ауырлай түсті. Дүкен сөрелерінен күнделікті тұтынатын тауарлар жоғала бастады, азық-түлік түрлері азайды. Қоғамның саяси құрылымдарын жаңартпайынша шаруашылықты жүргізудің жаңа әдістері нәтиже бермейтіні айқын болды. Қайта құруды жүргізу үшін ең алдымен саяси жүйеге реформа еңгізу керек болды. 1990 жылдың 25 қазанында Қазақ КСР-нің егемендігі жөніндегі декларация қабылданды. Қазақстанда одақтық заңдардан республикалық заңдардың басымдығы туралы ұстаным жария бола бастады. Қабылданған шешімдер мен қарарлар бұрынғыдай орталықтың емес, республиканың мүддесіне сай болатын болды. 1990 жылы желтоқсанда Қазақстан президенті болып Н.Ә. Назарбаев бекітілді. Қазақстанда «Қазақ КСР-індегі меншік туралы заңның» қабылдануы экономикада түбірлі бетбұрыс жасап, нарықтық қатынастарды енгізудің бастамасы болды. Бұл заң өндіріс құрал-жабдықтарына мемлекеттік меншіктен өзге, жекеменшіктің болу мүмкіндігін дәйектеп берді. Өзге одақтас республикалардағыдай Қазақстан экономикасы да нарықтық қатынастарға бағыт алды, түрлі кооперативтер, жекеменшік фирмалар, шағын кәсіпорындар құрыла бастады. Алайда республика бұрынғыша шикізат көзі болып қала берді. Рухани идеологиялық өмір отарлау жүйесінің толық ықпалында болды. Ғылым мен ағарту саласын қаржыландыруда «қалдықты» ұстаным сақталды. Аса маңызды мәселелердің барлығы Мәскеуде шешіліп отырды. Республикалар егемендігі сөз жүзінде ғана болды. Қазақстанда экономикалық реформалар өте қиын дамуда, тарихта қысқа мерзімде шаруашылық негіздерінің күрт бұзылуының мысалдары жоқ. Бұл жерде субъективті себептерге қарағанда объективті себептер көп: КСРО құрамындағы көптеген социалистік және социалистік даму жылдарында Қазақстан елдің біртұтас шаруашылық жүйесінің органикалық бөлігі болды, онда оған барлық экономикалық және әлеуметтік салдарлары бар шикізат қосымшасы рөлі берілді. Экономикалық реформалар, ең алдымен, жекешелендіру және кәсіпорындарға субсидиялардың күрт төмендеуі кәсіпорын басшыларын елеулі қаржылық шектеулерге алып келеді және оларды ұсынылатын тауарлар мен қызметтер көлемін азайтуға мәжбүр етеді. Мемлекеттің саясаты кәсіпорындардың әлеуметтік инфрақұрылымының бір бөлігін жергілікті билік органдарына беруді қарастырса да, әлеуметтік маңызды қызметтердің қол жетімділігін сақтауға және әлеуметтік саясаттың мақсаттарына сәйкес оларды ұсынудың атаулылығына қол жеткізуге мүмкіндік беретін әлеуметтік нысандарды қайта құрудың кейбір негізгі принциптері әзірленбеген болып қала береді. Бұл проблемалардың Қазақстанда табысты шешілуі көп жағдайда әлеуметтік саладағы реформалардың кешенділігіне байланысты. Экономикалық реформа жағдайындағы Қазақстанның экономикалық даму қорытындыларын бағалай отырып, бірнеше кезеңді бөліп көрсетуге болады. 1985-1991 жж бұрынғы КСРО құрамындағы реформаның бастапқы кезеңі. Он бірінші кезеңнің соңы, он екінші және он үшінші бесжылдықтың басталуы халық шаруашылығына хаос, тоқырау, халыққа - коммунистік партияның саясатын түсінудегі белгісіздікке алып келген "қайта құру" тұжырымдамасымен біріктірілген қоғамның саяси және экономикалық негіздерінің ауқымды және терең реформаларымен ерекшеленді. Бұл кезеңде әлеуметтік-экономикалық басымдықтар саяси-идеологиялық басымдықтардан басым түседі, өйткені орталықтандырылған командалық - әкімшілік жүйе әлі де күшті болып қала берді. 1988 жылдан бастап қайта құрудың уақытша шығындары - республикалардағы экономикалық өзін – өзі танудың өсуі ретінде бағаланып, кейіннен бұл мәселелерді саяси әдістермен шешу қажеттілігі туралы хабардар бола бастады. Республикалардың көзқарасы бойынша "күшті республикалар - күшті Одақ" қағидаты пісіп жетілді, бірақ орталық басшылық антипод қағидатын ұстанды: "күшті орталық - күшті республикалар", тігінен басқаруды сақтайды. Бірақ саяси дағдарысты еңсеру мүмкін болмады, сонымен қатар республиканың дәстүрлі әдістерін бұдан былай ұстай алмайтыны белгілі болды. 90 - жылдардың басында күшті экономикалық дағдарыс пісіп жатты, және бұл жағдайда Горбачев командасы дамудың нарықтық жолын мойындауға және қабылдауға ештеңе тура келді. Нарықтық экономикаға көшудің көптеген бағдарламалары жасалды: Рыжков, Абалкин, Горбачев, Сталин, Аганбегян, Явлинский және т.б. республикалардың тәуелсіз дамуының саяси жағдайларын өзгертуде түбегейлі аса маңызды ештеңе жасамады. Реформа экономикаға экономикалық есептеу принциптерін енгізу ұранымен жүргізілді. Мемлекеттік меншіктің Социалистік экономикасының негізін өндіріс құралдарына өзгертпестен кәсіпорындардың қызметін коммерцияландыруға әрекет жасалды. Өндірістік қатынастар жүйесі түбегейлі қайта құруды қажет етті, бұл, ең алдымен, өндіріс құралдарына меншік формасын өзгертуді білдіреді. Экономикадағы терең және кешенді қайта құрулар қолдамаған ішінара шараларды енгізу өндірістің құлдырауының күшеюіне, инфляциялық тетіктің іске қосылуына және макроэкономикалық деңгейде тұрақсыздануға алып келді. Бұрынғы КСРО экономикасындағы дағдарыс ашық түрде өтті және оның саяси құлдырауының негізгі себебі болды. жүктеу/скачать 16,52 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|