ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ АКАДЕМИК С.ҚИРАБАЕВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ТІЛІ ЖӘНЕ ӘДЕБИЕТІ КАФЕДРАСЫ Мәтіндердің салыстырмалы талдауы
Публицистикалық және ресми стиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану.
Орындағандар:Алмас Аружан
Сарымсақ Камила,Ануарбек Лаура
Қабылдаған:Нуптекеева Г
АЛМАТЫ 2022
МӘТІН
жазба түрде белгілі бір ақпаратты хабарлау мазмұны және құрылымы толық аяқталғанымен айқындалады автордың хабарлап отырған ақпаратқа деген қатынасы байқалды ∙ мәтіннен ақпаратты ала білу
интернет, БАҚ-тан алған мәтіндерді сыни електен өткізу
∙ дереккөздерді таба білу және дереккөздермен жұмыс істей білу
сызба, кесте, диаграмма, шартты белгілердің мағынасын білу, оқи алу және мәтін құрастыруда тиімді пайдалана білу
Мәтінмен жұмыс істеуде оқушылардың төмендегі дағдыларға назар аударғаны жөн Мәтінді салыстыра оқудың өмірмен байланысы, жүзеге асатын салалары
Жұмыс орталығы, жастар орталығы мен мемлекеттік мекемелердегі жұмыс туралы мәтіндер
Түрлі транспорттың билет мәтіндері Демалу, демалыс орындарының ақпараттық мәтіндері Кітап, фильм, музыка туралы мәліметті мәтіндер Кулинарлық мәтіндер Әдеби мәтіндер
Әдеби емес мәтіндер
Мәтінмен жұмыс
Ғылыми мәтіндер
Көркем мәтіндер
Жарнама
Постер
Билет
Ас мәзірі
Түрлі кестелер
Ресми стильдегі тілдік ерекшеліктер: іс-әрекетті білдіруде аналитикалық формалардың қолданысы (толықтыру – толықтырулар енгізу; тапсыру – тапсырма беру; жауапкершілік жүктеу; шешу – шешім қабылдау; нақтылау – нақтылаулар енгізу; төлеу – төлем жасау)
Ресми стильге тілдік тұрғыдан төмендегідей талаптар қойылады:
түйіндеменің дәлдігі немесе бір мағыналылығы;
айқындық немесе жүйелілік;
логикалық, яғни қайшылықтың болмауы, дәлелділігі;
баяндаудың ықшамдылығы, артық сөздің болмауы.
Лингвистиканың салалық тұрғысынан да мәтінге қойылатын талаптар болады.
Лексикада — ресми құжаттар мен іс-қағаздарына тікелей қатысы бар сөздерді орнымен қолдану, көнерген сөздерді бейтарап, кітаби немесе әдеби сөздермен алмастыру;
морфологияда — жалпылық мағына беретін сілтеу өсімдіктерін қолданбау;
синтаксисте — сабақтас құрмалас сөйлемдердің (себеп, мақсат, салдар, шарт бағыныңқылы) көбірек жұмсалуына мүмкіндік беру;
қыстырма конструкцияларды қолдануды дағдыға айналдырмау сияқты принциптердің сақталуы бұл стильдің ерекшелігін айқындай түседі.
Ресми стильдің шағын үш түрі бар: кеңсе (іс-қағаздары, қ. Кеңсе тілі); дипломат. және заң
- мазмұнының қысқа әрі тұжырымды баяндалуы;
- тұжырымдардың дәл, нақты болуы;
- сөздер мен терминдердің нақты, тура мағынасында пайдаланылуы;
- терминдер мен тұрақты орамдардың бірегейлігі;
- терминнің ең қолданылу жиілігі жоғары, Мемлекеттік терминология
комиссиясы бекіткен нұсқасының пайдаланылуы;
- қалыптасқан мазмұндық-құрылымдық нормалардың қатаң сақталуы.
Публицистикалық стиль жұртқа үндеу, үгіт айтуда пайданылады.Мұндай үндеуге, үгітке қоғам үшін және дәл сол кезеңде зор мәні бар мәселелер тақырып болады.Публицистикалық стиль ауызша және жазбаша түрде қолданылады.Публицистикалық сөз ауызекі айтылғанда, ауызекі сөйлеу стиліне тән сипаттқа да ие болады.Ол көбінесе газет, журнал, радио, теледидар арқылы беріледі.
Публицистикалық стильдің сипатына сай мынадай тілдік тұлғалар қатынасады:
а)экспрессивті сөздер, мақал-мәтелдер, тұрақты тіркестер, сөйлемдер;
ә)тақырыпқа сай терминдер, неологизмдер;
б)толымсыз сөйлемдер, эллипсис сөйлемдер;
в)тыңдаушылардың көңілін бұратын қаратпа сөздер, сұраулы және лепті сөйлемдер.
