Оқулық. Алматы: жшс рпбк

азоттық баланс арқылы организмге түскен жəне одан бөлінген 

белоктың мөлшерін қадағалауға болады.

Азоттық баланс оң, теріс жəне тепе-теңдікте болады. Егер ор-

ганизмге түскен азот мөлшері одан шығарылған азот мөлшерінен 

артық болса, азоттық баланс оң деп аталынады. Бұл жағдайда ор-

ганизмде белоктардың синтезі олардың ыдырауынан басымырақ 

болғаны.  Оң азоттық баланс төлдер мен жас, буаз малда жəне 

аурудан сауығу кезеңінде байқалады.

Организмге түскен азоттан бөлінген азот мөлшері артық бол-

са, азоттық баланстың теріс болғаны. Бұл жағдай ашығу кезінде, 

мал ауырғанда, кəрі малдарда байқалады. Ал организмге түскен 

азот пен бөлінген азот мөлшері бірдей болса, онда азоттық тепе-

теңдік қалыптасқаны. Бұл жағдай өсу процесі тоқтаған сақа мал-

да байқалады.

Азоттық тепе-теңдік деңгейі өзгеріп отырады. Азық құрамында 

белок көп болса, организмнен бөлінетін азот мөлшері өседі де, 

тепе-теңдік жоғары деңгейде қалыптасады. Рационда белок 

мөлшері аз болса, организмнен бөлінетін азот мөлшері азайып, 

тепе-теңдік төменгі деңгейде қалыптасады. Демек, азоттық тепе-

теңдікті сақтау үшін организм белгілі мөлшерде белок қабылдауы 

керек. Организмнің энергиялық мұқтаждығы көмірсулармен 

майлардың есебінен қамтамасыз етілген жағдайда азоттық тепе-

теңдікті сақтауға қажет белоктың ең аз мөлшерін белок минимумы 

деп атайды. Ол түлік түріне байланысты өзгеріп отырады. Мы-

салы, азоттық тепе-теңдікті сақтау үшін тірілей массаның əрбір 

килограмына шаққанда қой мен шошқа - 1 г, жылқы - 0,7-0,8 г, ірі 

қара - 0,6 г, адам - 1 г белок қабылдау керек.

Белок минимумының деңгейі рацион құрамындағы азот-

сыз органикалық заттардың мөлшеріне, малдың физиологиялық 

күйіне, өнімділігіне, атқаратын жұмысының түріне қарай өзгереді. 

Дене массасының əр килограмына шаққанда буаз жəне сауын 

сиыр 1 г, жұмыс аты 1,4 г белок, ой еңбегіндегі адам тəулігіне 100 

г, ал қара жұмыстағы адам 150-160 г белок қабылдау керек.