Професор, доктор o сман Хората
жүктеу/скачать 212,34 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Bir Bilgelik Durağı Cengiz Aytmatov
| Ойшылдық тоғысы Шыңғыс Айтматов Панель
20 қазан
T үркістан / ҚАЗАҚСТАН Професор, доктор O сман Хората T Р A татүрік Мәдиент , Тіл және Тарих Жоғары Мекемесінің Ататүрік Мәдениет Орталығы және Қ. A .Ясауи атындағы халықаралық қазақ - түрік университетінің Өкілетті Кеңес төрағасы Bir Bilgelik Durağı Cengiz Aytmatov Panel
20 Ekim Türkistan / KAZAKİSTAN Prof. Dr. Osman HORATA T.C. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi ve Ahmet Yesevi Uluslararası Türk - Kazak Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanı Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы Құрметті ректор және I- Вице
- президент , қымбатты ғалымдар және сүйікті студенттер , 20- ғасырдағы ойшыл тұлғалардың бірі Шыңғыс Айтматовтың 80- жылдығына байланысты 12-
желтоқсан күні Бишкектегі Халықаралық семпозиум ӛткізу жоспарланды . A татүрік Мәдениет Орталығы тарапынан 70-
жылдығына байланысты A нкарада ӛткізілген Халықаралық семпозиум сияқты, Ататүрік Мәдениет
Орталығы ретінде әлемнің әртүрлі
аймақтарынан келген
Айтматовты зерттеуші мамандардың және достарының 80-
жылдығында қайта бірге басын қосу Айтматов үшін берілетін ең маңызды сыйлық . Сонымен қатар, түрік мәдениеті - не үлкен кӛңіл бӛлген елші үшін кеш болса да қажетті сый
- сияпат
жасау, T үркияда Нобель сыйлығын тағайындау туралы комиссия құрылды . Sayın Rektörüm, Sayın Rektör Birinci Yardımcımız, Değerli Bilim Adamları ve Sevgili Öğrenciler, 20.
asrın bilge isimlerinden Cengiz Aytmatov’un 80.
yaş gününe rastlayan 12 Aralık günü, onun huzurlarında Bişkek’te uluslararası bir sempozyum planlamıştık . Tıpkı
Atatürk Kültür Merkezi’nce, doğumunun 70. yılında
Ankara’da düzenlenen uluslararası sempozyumda olduğu gibi
… Atatürk Kültür Merkezi olarak, dünyanın farklı yerlerinden gelen Aytmatov uzmanlarını, Aytmatov dostlarını, 80. yaş
yılında bir araya getirebilmeyi, ona verilebilecek en anlamlı ödül
olarak düşünmüştük . Ayrıca,
Türk kültürünün bu gönüllü elçisine, geç de olsa bir hakkın
teslimi için, Türkiye’de Nobel Ödülüne
aday göstermek üzere bir komite oluşturmuştuk .
Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы Fakat
Törekul oğlu Cengiz’in, 12 Aralık 1928 ’de
Kırgızistan’ın Şeker köyünde başlayan “Ak Gemi”yle “Toprak Ana”ya doğru yolculuğu, 80. yaş gününe ulaşamadan, 10 Haziran 2008 günü Almanya’nın Nurnberg kentinde noktalandı . Bu
toplantımız da, 16-
17 Ekim tarihlerine alınarak, Cengiz Aytmatov’a saygı toplantısına dönüştü . Bu
toplantının devamını da,
değerli arkadaşlarımın katkısıyla üniversitemde, Türk
-Kazak dostluğunun sembol kurumu olan Ahmet Yesevi
Üniversitesi’nde gerçekleştiriyoruz . Алайда, T ӛреқұл ұлы Шыңғыстың 12- желтоқсан 1928 жылы Қырғыстанның Шекер ауылында басталған “Ақ кеме” , “Топырақ ана” сияқты шығармашылық жылдары 80-
жылдығына жетпей , 10- маусым 2008
жылы Германияның Нюрнберг қаласында аяқталды . Осы жиналысымыз қазан айының 16-17
күніне ауыстырылып, Шыңғыс Айтматовқа құрмет кӛрсету
жиналысына айналды
. Осы жиналыстың жалғасын құрметті достардың қолдауымен университетте түрік - қазақ достығының символы ретіндегі мекемесі болып саналатын Қожа Ахмет
Ясауи атындағы
университетте ӛткізіп отырмыз .
Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы Değerli
Konuklar, Bişkek’teki sempozyumumuzun adı, “Bir Bilgelik Durağı
: Cengiz Aytmatov”du . Bu durak, sadece Kırgızı, Kazağıyla Türk dünyası için değil insanlık için de önemli
bir duraktır
. Çünkü
Aytmatov, eserleri yüz
ellinin üzerinde
dile çevrilen, pek az yazara nasip olabilecek evrensel bir üne sahip bir dünya yazarı, halklar
arasında bir
köprü… Fani
vücudu yok olsa da, kuşkusuz bu güçlü köprüler onun adını yaşatmaya devam edecektir. Aytmatov, sadece Kırgızistan’ın değil doğusuyla, batısıyla Türk Devlet ve Topluluk- larının kültür elçisidir . Onun kurduğu köprüler, binlerce yıllık
bir kültürel zenginliğin kapılarını dünyaya aralamıştır . Aytmatov’a, Türk kültürünün gelişimi ve tanıtımına yaptığı bu katkılar
sebebiyle, Atatürk Kültür Merkezince, 1998 yılında şeref üyeliği payesi bizzat o anki cumhurbaşkanımız sayın Süleyman
Demirel tarafından kendilerine tevdi edil- miştir
. Bu sebeple, bu şeref üyemiz adına düzenlenen bu toplantı, Atatürk Kültür Merkezi açısından da özel
bir anlam ifade etmektedir. Қымбатты қонақтар, Бишкектегі симпозиумның аты “Ойшылдық тоғысы – Шыңғыс Айтматов” болатын . Бұл тек қырғыз бен қазақтар сияқты түркі әлемі үшін ғана емес, адамзат үшін де ӛте маңызды бір тоғыс . Себебі,
Айтматовтың шығармалары жүз елуден астам тілдерге аударылды, ӛте аз жазушыларға нәсіп болатындай глобалды атаққа ие әлем бойынша танымал жазушының аты халық арасындағы кӛпір ретінде, ӛзі болмаса да әлбетте мұндай күшті кӛпірлер арқылы мәңгі бақи ӛмір сүре береді . Айтматов, тек Қырғызстанның ғана емес, сонымен қатар шығысы
мен батысы
арқылы түрік
мемлекеттері мен қауымдастықтарының мәдени елшісі
болып табылады
. Соныі
арқасында құрылған кӛпірлер , мыңдаған жылдық мәдени байлықтың есегін әлемге паш етіп ашты . T
үрік мәдениетін дамыту және таныту мақсатында жасалған үлестері
үшін Айтматовқа Ататүрік Мәдениет Орталығында 1998 жылы құрметті мүше дәрежесі тікелей
сол кезеңнің
Түркия Республикасының Президенті Сүлейман Демирел тарапынан берілді . Сол себептен, мұндай құрметті мүшеміз үшін ӛтетін
осы жиналыс A татүрік Мәдениет Орталығы тұрғысынан да арнайы бір мағынасы бар .
Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы Değerli
Konuklar, Biraz sonra alanın uzmanları, değerli bilim
adamları Cengiz
Aytmatov’u çeşitli yönleriyle ele
alacaklardır . Ben de, doğrudan uzmanlık alanım olmamakla birlikte, Aytmatov’un yetiştiği çağ içindeki konumuna, insanlık için
bir bilgelik durağı olmasının sebebine kısaca
temas etmeye çalışacağım . Sevgili
Öğrenciler, Aytmatov, her yazar gibi “asrının eseri”ydi fakat
“asrının esiri” değildi . Evet, o asrının esiri
olmamış ; “insanı yok etmeye dönük” savaşlara, baskılara, zulümlere karşı, “asrı”nın güdümüne girmeden; insanı hür,
erdemli ve “kendi”
olarak yaşatabilmenin savaşı - nı vermiş, insanlığın bilgelik durağı olmuş, onurlu, bilge bir yazardır . Қымбатты қонақтар , Біраздан кейін , осы алаңның құрметті ғалымдары Шыңғыс Айтматовты әртүрлі жақтары бойынша қарастырады . Менің де тікелей мамандық алаңым болмаса да, A йтматовтың осы ғасырдың ішіндегі орны, адамзат
үшін ойшылдықтың тоғысы болуына байланысты қысқаша болса да айтып ӛтейін . Сүйікті студенттер, A йтматов
әрбір жазушы
сияқты “ғасырдың шығармасы” болды, бірақ “ғасырдың тұтқыны” емес
. Ия, сол ғасырдың тұтқыны болған емес ; “адамзатты жою” үшін бейімделген соғыстарға , қысымшылықтарға және зұлымдықтарға қарсы “ғасырдың” ықпалында қалмай ; адамзатты егемен, білімді және “ӛзі” болып ӛмір сүру үшін талпынды , адамзат үшін ойшылдық тоғысы болды , намысқой
және ақылды бір жазушы болды .
Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы Hepinizin bildiği gibi
Aytmatov’un 80 yıllık ömrü, son sekiz
yılı dışında, 20.
yüzyılda geçti . Düşünürler, 20. yüzyılı diğer asırlardan farklı, anlaşılması güç bir asır
olarak nitelerler. Daha açık
bir ifadeyle bu asır,
insanlar açısından anlaşılmaya fırsat bırakmayacak kadar hızlı, aynı zamanda zor geçmiş
bir asırdır
. Aytmatov ise, zamanın önünde savrulup gitmeyen nadir yazarlardan biridir. Peki hepimizin hayatının önemli bir kesitine ev sahipliği yapan 20. asır nasıl bir
yüzyıldı? İki Dünya Savaşının yaşandığı, üçüncüsü - nün eşiğinden dönüldüğü, buna karşılık
bir asra sığmayacak kadar baş döndürücü gelişmelerin yaşan - dığı
bu asrı
insanlar nasıl hatırlayacaktır? Бәрімізге мәлім, A йтматовтың 80 жылдық ӛмірінің соңғы сегіз
жылынан тыс
20- ғасырда
ӛтті . Ойшылдардың пікірі бойынша, 20- ғасырды басқа ғасырларға қарағанда ӛзгеше , түсіндірілуі қиын бір ғасыр болып саналады . Бұдан да ашық түрде айтатын болсақ, осы ғасыр адардар тұрғысынан түсіндіруге мүмкіндік бермейтіндей дәрежеде жылдам
, сонымен қатар қиын ӛткен бір ғасыр болды .
A йтматов уақыттан озбайтын ӛте сирек кездесетін жазушылардың бірі . Барлығымыз үшін ӛміріміздің маңызды бір бӛлігі ӛткен осы 20-
ғасыр қандай
бір ғасыр
болды ? Екі дүниежүзілік соғыстың болған , үшінші дүниежүзілік соғыстың табалдырығынан аттап ӛткен , осыған қарсы бір ғасырға сыймайтындай дәрежедегі қарқынды
прогрестер болған ғасыр адамдар арасында қалай еске түсіріледі ?
Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы Erics Hobsblawm, Kısa 20. Yüzyıl (İstanbul 2006)
adlı eserinde, bu sorunun cevabını bulmaya
çalışır ve bu
amaçla 20.
yüzyılın on önemli düşünürünün kapısını çalar . Cevaplar, ne yazık ki bu
yüzyılın, savaşları ve felaketleriyle insanlık tarihinin en dehşet verici
asrı olduğunu gösterir . İnsan
hayallerini zorlayan, bilim ve teknoloji alanındaki baş döndürücü gelişmeler ise bu
trajik tablonun gölgesinde kalır . İngiliz müzisyen Menuhin’in deyişiyle bu yüzyıl, “…insanlığın o zamana kadar idrak ettiği en
canlan- dıran”,
buna karşılık “bütün hayalleri ve idealleri yıkan”
bir asırdır
. Эрикс Хобсблаум «Қысқаша 20- ғасыр»
( Стамбул
2006) атты шығармасында осы мәселенің жауабын табуға тырысты және осы мақсатта 20-
ғасырдың он маңызды ойшылдардың кӛз - қарастары мен пікірлеріне орын
берілді . Алайда, жауаптар бойынша осы ғасырдың соғыстар мен апаттарға байланысты адамзат тарихының ең қауіпті ғасыры болып кӛрсетілді . Ал, адамдардың қиялдарына негізделген білім мен технология саласындағы қарқынды
прогрестер, осындай
трагедиялық бейненің кӛлеңкесінде қалып қойды . Ағылшын
музыкант Me нухиннің айтуы бойынша, бұл ғасыр – “… адамзаттың сол кезеңге дейін орындаған ең үлкен
үміттерді жандандырған”, осыған байланысты “барлық армандары мен идеяларын жойып жіберген” бір ғасыр болып табылады .
Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы 20.
yüzyılın başlarından ortalarına kadar
geçen süre, insanlık
için ümitlerin, hayallerin tükendiği ; Aytmatov’un deyişiyle bir “gün”ün
“bir asra
bedel” olacak kadar uzadığı bir
dönemdi . Bu
bunalım dönemini, olağanüstü büyüme ve toplumsal dönüşüm
yılları izledi. Fakat yeşeren umutlar insanlar için daha
canlanamadan solmaya yüz
tuttu. Bazı bölgeler için asrın sonu, yeniden belirsizlik, dağılma, çatışmayla gelen bir felaket dönemi
oldu. Savaşlar, felaketler ve hızlı değişim, yetişen kuşakları geçmişle organik
ilişkiden yoksun
bir zeminde,
sürekli “şimdiki zaman” içinde yaşamak zorunda
bıraktı . Tarih yani kimlik şuuru büyük bir erozyona uğradı ve
sorunu hâline
geldi. 20-
ғасырдың басынан ортасына дейінгі мерзім адамзат үшін үміттердің біткен, A йтматовтың айтуы бойынша «бір күн – бір ғасырға тең» деп айтарлықтай дәрежеде ұзарып кеткен бір мерзім болып саналады . Мұндай қиын кезеңнен кейін таңқаларлық прогрестер мен қоғамдық ӛзгерістер болды
. Алайда, жаңадан пайда болған үміттер адамдар үшін ӛсе алмай, тез арада сола бастады . Кейбір аймақтар үшін ғасырдың аяғы белгісіздік , ыдырау және қақтығысу нәтижесінде қайтадан пайда болған бір апат кезеңі болды . Соғыстар , апаттар және қырқынды прогрестер жаңадан ӛсіп келе жатқан ұрпақтарды ӛткен шақпен органикалық қарым - қатынастардан алыс - татып, үздіксіз түрде “қазіргі заман” ішінде ӛмір сүруге мәжбүр етті . T
арихи куәлік санасы үлкен бір эрозияға
ұшырады және
“куәлік мәселесі” ғасырдың үлкен бір мәселесіне айналды .
Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы Aytmatov da, “Geçmişin ya da daha çok kişinin çağdaş
deneyimini önceki kuşakların deneyimine bağlayan
toplumsal mekanizmaların yok olması”nı, geç 20.
yüzyılın en karakteristik ve en ürkütücü fenomenlerinden biri olarak görür ve
ve iktidar, işte
bunlar ebediyetten beri tüm kötülüklerin anasıdır Bir hainlik ikincisini meydana getirir; o da üçüncüsü
için tohum
bırakır… Bolşevizm olmasaydı, faşizm meydana gelir miydi? Hitler Stalinsiz ya da bunun aksi olur muydu?.... ” diyerek, bu yüzyılı “kan”la “iktidar”ın birleştiği, kötülüğün bir diğer kötülüğü doğurduğu şanssız bir
dönem olarak
görür . İnsan eliyle gerçekleşen bütün bu felaketlerin ve değişimin hedefinde yine insan vardı
. İnsanlık, bu asırda hiçbir asırda olmayacak kadar “kendi”
olarak kalabilmenin savaşını vermek zorunda kaldı . Bu
olağanüstü dönüşüm, sadece
insanları etkilemekle kalmadı, ihtiyar
dünyamızı da kritik bir dönemece getirdi.
A йтматов “ӛткен заманның немесе
кӛптеген адамдардың заманауи тәжірибесін бұрынғы бабалардың тәжірибесіне байланысты қоғамдық механизмдердің жойылуына” 20- ғасырдың
ең сипатты және ең қауіпті феномендердің бірі деп санады және “қан мен билік – мінеки, осылар әдебиеттен бастап барлық
жамандықтардың анасы…
Белгілі бір
опасыздықтың артынан
екіншісі келеді, содан соң үшіншісі үшін негіз салып кетеді ... Егер большевизм болмағанда , фашизм болмас па еді ? Гитлер Сталинсіз болмас па еді немесе керісінше болар ма еді ?....
” дей отырып, осы ғасыр “қан” мен “биліктің” бірігуінен жамандықтың келесі бір жамандыққа себепші болатын болымсыз бір кезең болып саналады . Адамдардың қолымен жүзеге асырылған барлық апаттар мен ӛзгерістердің негізгі мақсатында да адам факторы бар болатын . Адамзат, осы ғасырда ешбір ғасырда болмайтындай дәрежеде “ӛзіндік” сипатын табу үшін талпынуға мәжбүр болды . Әдеттен тыс ӛзгерістер, тек адамдарға ғана әсер етпей , күні ӛткен дүниемізді де критикалық жағдайға ұшыратты .
Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы Değerli
Konuklar, Anadolu ve Orta Asya Türkleri, yani
Türk atanın Ata
ve Ana yurttaki çocukları, 20. yüzyılın dehşetinden en fazla etkilenen toplumlar oldular. Aytmatov da talihin ve tarihin acı yüzüyle daha çocukluk yıllarında karşı karşıya kaldı . Orta Asya Türklüğünün üzerine çöken kâbus,
onu çocukluğunu yaşayamadan en değerli
varlığı babası Törekul’dan ayrı düşürdü . Yakın çevresinden daha
birçok insan, o
dönemde yaşama - nın bedelini ağır
bir şekilde ödedi . Törekul oğlu Cengiz, babasının ölümünden dört yıl sonra, henüz
13 yaşındayken, Sovyet halklarının 20 milyondan fazla ferdini kaybettiği İkinci Dünya savaşı dehşetiyle karşılaştı . Қымбатты қонақтар, A надолы және Орта Азия түріктері , яғни түрік атаның ата және ана жұртындағы балалары 20-
ғасырдың қауіпінің ӛте қатты ықпалында қалған қоғам болды . A йтматов тағдырдың және тарихтың ащы түрімен балалық шағында беттесті . O
рта Азия түріктерінің басына түскен апат сияқты, балалық шағында оның ең маңызды болмысы болып саналатын әкесі T ӛреқұл қайтыс болды . Ӛзінің айналасындағы кӛптеген адамдар, сол кезеңде ӛмірлерінің құнын үлкен ауыртпалықпен ӛтеді
. T ӛреқұлұлы Шыңғыс әкесі қайтыс болғаннан тӛрт жылдан кейін 13 жасына толды . Совет
кезеңінде, 2- дүниежүзілік соғыстың зұлымдылығы 20 миллионнан астам халықтың қайтыс болуына себепші болды .
Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы Andre Gide, “sanat baskıdan doğar” der.
İlginç ve bir
o kadar da düşündürücü bir söz
. 20. asrı baskısı, Aytmatov gibi, kendini
cesaretle sorgulayan bir dehayı,
bilgeyi yaratır
. Aytmatov, her şeyden önce insanı kendine
bırakmayan 20.
yüzyılı, insanlığın trajedisini sorgulayan asrının
en önemli birkaç yazarından biridir.
“Kan” ve “iktidar”ın bir araya geldiği
bu asırda,
o tavrını “insan”dan yana koyar. Dağında,
okulunda, tarlasındaki insanı, kendi insanını
anlatır . Onların iç dünyalarını büyük bir gözlem
gücüyle tasvir eder. Çevresinden perspektifini bütün Sovyet
halklarına, oradan da bütün insanlığa yöneltir . Kazak- Kırgız bozkırlarındaki insanlardan insanlığın dünya
ile ilişkilerini sorgulamaya uzanır
. A ндре Гайт “ӛнер қысымшылықтан туындайды” деген . Бұл – ӛте қызық және ойландыратындай бір жайт . 20-
ғасырдағы қысымшылықтың нәтижесінде, A йтматов сияқты ӛзін
- ӛзі
батылдылықпен сынайтын ақылшы әрі ойшыл адамдар пайда болды .
йтматов бәрінен
бұрын адамдарға еркіндік бермеген 20-
ғасырдың, яғни адамзаттың трагедиясын сынаған ғасырдың ең маңызды бірнеше жазушылардың бірі . “Қан” мен “билік” бірге қосылып, осы ғасырда ӛзінің кӛз - қарастарын “адам факторына” бағыттады . Таудағы , мектептегі және егіндегі адамдар, яғни ӛз халқын сипаттады . Олардың ішкі әлемін үлкен бір байқау күшімен сипаттады . Айналасындағы перспективті барлық Совет халқына , сондай - ақ барлық адамзатқа кӛрсетті . Қазақ - Қырғыз жайлауларындағы адамдар туралы кӛз - қарастарды және адамзат пен дүние арасындағы қарым - қатынастарды да қамтиды . Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы Aytmatov’un eserlerinin ana temasını, asrının bu trajik yüzü, çevre felaketleri, ötekileştirme/kendi olma, savaşlar
gibi sorunları oluşturdu . O, bu sorunlara kalemiyle insanlığın dikkatini çekerek bir yazar olarak sorumluluğunu en üst düzeyde yerine getirdi.
Sistemin baskısı
veya kendi
arzusuyla insanın
kendine yabancılaşarak millî hafızasını kaybetmesini, bir
Kırgız efsanesinden esinlendiği “Mankurt” meta-
foruyla insanların belleklerine silinmeyecek şekilde
kazıdı . “Halkların tarihî hafızasının körelmesi”ni, “fertlerin ve halkların kendi benliklerini kaybetmesi faciası”
olarak gören
Aytmatov, millî hafızasını yitiren bir
insanı “anasını tanımayan bir
ferde” benzetir. Orta Asya ve Anadolu Türklüğü
felaketler açısından şansızlıklarına karşılık, Atatürk gibi,
İsmail Gaspıralı gibi, Aytmatov gibi bilge şahsiyetleriyle, üzerlerine çöken kâbusun altından güneşin aydınlığını görmeyi başardılar . A йтматовтың шығармаларындағы негізгі тақырып – ғасырдың трагедиялық бейнесі , экологиялық апаттар , бӛтендік / ӛзіндік және соғыстар сияқты мәселелер . Ол мұндай мәселелерге ӛзінің қаламы арқылы (шығармаларымен) адамзаттың назарын аударып, бір жазушы ретінде жауапкершілігін ең жоғары дәрежеде атқарды . Адамдардың жүйенің қысымшылығымен немесе ӛз еркімен ӛздігінен жатсына отырып ұлттық санасын жоғалтуы туралы қырғыз аңызындағы “Мәңгүрт” метафорасымен адамдардың естерінде ӛшпес бір із қалдырды . “Халықтардың тарихи санасын
жоғалтуын” “адамдардың және халықтардың ӛздігін жоғалту апаты” деп санаған A йтматов ұлттық санасын жоғалтқан бір
адамды “анасын
танымайтын адамға” ұқсатты . O
апаттар мен болымсыз жайттарға қарамастан, A татүрік , Исмаил Гаспыралы және A йтматов
сияқты ойшыл адамдарды, ӛздерінің басына түскен ауыр жайттардан кейін жарыққа шыққан күннің нұры деп санады .
Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы Aytmatov
gerçeği, elbette
sadece ele
aldığı konulardan ibaret değildir . O
gücünü, insanlığın gerçeklerini, insani ve evrensel boyutta ele almasının yanında, beslendiği güçlü “damar”lardan ve insanları derinden yakalayan üslubundan almaktadır . Aytmatov, 20.
yüzyılın dehşeti karşısında, sağlam bir kaleye, asırlardır Kırgız kültürünü ayakta tutan Kırgız epik
hazinesine sığınmış
ve sığındığı bu kadim miras da 20.
asırdaki en önemli mirasçısını yetiştirmiştir . Aytmatov, millî olmadan
evrenselleşilemeyeceğini herkese
göstermiştir . Semerkant’tan Almaatı’ya kadar uzanan kadim Türkistan toprakları, dünyanın birçok yerini
kıskandıracak zenginliklere sahip tarihî bir ilim
ve kültür
merkezidir. Bu münbit
topraklarda yetişen
Aytmatov, bıraktığı tohumlarla şüphesiz
binlerce yeni filize
öncülük edecektir. A йтматовтың шындығы , әлбетте, тек қарастырыл - ған тақырыптарды ғана қамтымайды . O ның күшінің қайнар кӛзі – адамзат шындықтарын адамзаттық және глобалдық деңгейде қарастыру - мен бірге, күшті “тамырлары” және адамдардың терең
әдістері . A
йтматов 20-
ғасырдың қауіптеріне қарсы мықты тосқауыл болып, ғасырлар бойы қырғыз мәдениетін жалғастырып келе жатқан
қырғыздардың эпикалық қазынасына байланысты және осы мирас 20- ғасырдағы ең маңызды мұрагерін жетілдірді . A
йтматов барлық адамзатқа, ең алдымен ұлттық дейгейде жетілмей, әлемдік дейгейде жетілудің мүмкін емес екендігін атап ӛтті . Самарқанттан A лматыға дейінгі киелі Түркістан топырағы әлемнің кӛптеген жерлерін қызған - дырарлықтай байлықтарға ие тарихи бір ғылым және мәдениет орталығы . Мұндай киелі топырақта ӛскен A йтматовтың қалдырған іздері арқылы міндетті түрде
мыңдаған жаңа
пікірлердің туындауы мүмкін .
Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы Evrensel bir bilgelik durağı olan Cengiz Aytmatov’un dünyaya vedasını, bazı yazarlar “Tanrı Dağından” bir “Çığ”ın kopmasına ; bazıları
da “Kırgız’ın Dağı”nın devrilmesine benzetti. Kopan
dağdan bir
çığ veya
yıkılan Kırgız’ın dağı değil ; dünyanın uçuruma doğru gidişini anlattığı son
romanı Dağlar Yıkılırken’ i çağrıştırırcasına, insanlığın dağlarından birinin
devrilişiydi veya yer
kürenin zirvelerinden bir “Dağ”ın “Toprak Ana”yla kucaklaşmasıydı . Onun
“Beyaz Gemi”si
hayal ikliminde çıktığı
yolculukta derin izler bıraktı
. Bu izleri korumak ve yaşatmak, sadece Kırgız’ın değil, bütün dünyanın borcu olmalıdır . Atatürk Kültür Merkezi olarak, dün olduğu gibi, bundan sonra da Türk kültürünün bilgesine karşı vefa
borcumuzu yerine getirmeye devam edeceğiz
. Глобалды бір ойшылдық тоғысы болып саналатын Шыңғыс Айтматовтың әлеммен қоштасуын , кейбір жазушылар “Tәңрі тауларынан” бір “кӛшкіннің” түсуіне, ал кейбіреулері де “қырғыз тауының” күйреуіне ұқсатады . Түскен таудан бір кӛшкін немесе күйреген қырғыз тауы емес, әлемнің тұңғыйыққа түсуін «Таулар күйрегенде» атты соңғы романына ұқсатып, адамзаттың таулардан құлап түсуі немесе жер шарының ең биік шыңдарының “таудың”
“топырақ анамен”
құшақтасуы . Оның “ақ кемесі” қиял - ғажайып ауа - райында жолға шығып терең іздер қалдырды . Бұл
іздерді сақтап
қалу және
жалғастыру, тек
қырғыздардың ғана
емес , барлық әлемнің міндеттік борышы болып саналады . Біз
A татүрік
Мәденеит Орталығы
ретінде бұрындағыдай келешектеде де түрік мәдениетінің ойшылы үшін міндеттік борышын орындауды жалғастырамыз .
Prof. Dr. Osman HORATA Mütevelli Heyet Başkanı Проф. док. O сман ХОРАТА Өкілетті Кеңес төрағасы 2008, biliyorsunuz Cengiz Aytmatov Yılı… Kırgızistan Kültür
ve Enformasyon Bakanlığı, bu anlamlı kararıyla ona hayattayken âdeta
anlamlı bir
jübile yaptı . Aytmatov yılında, düzenlediğimiz bu saygı toplantısını konuşmalarıyla onurlandıran değerli bilim
adamlarına ve bu güzel ev sahipliği için Üniversitemize, Rektörümüz sayın Lespek
Taşimov ve Rektör Birinci Yardımcımızın sayın Mahir
Nakib’in şahsında
teşekkürlerimi sunuyor, Cengiz Aytmatov’un aziz
hatırası önünde saygıyla eğiliyorum . Ruhu şad olsun!
2008 жыл – Шыңғыс Айтматов жылы . Қырғызстан мәдениет және
информация министрлігінің мағыналы шешімі арқылы оған тірі кезінде құрмет кӛрсету ең үлкен сыйлық болып саналады . A
жиналысқа қатысқан құрметті ғалымдарға және қонақжайлылығы үшін осы
университетімізге , университет президенті Лесбек Ташимовқа және I- Вице
- президент Махир Накипке үлкен алғысымды білдіре отырып, Шыңғыс Айтматовтың құрметі үшін бас иемін . Жатқан жері жайлы, топырағы торқалы болсын ! жүктеу/скачать 212,34 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|