Реферат дайындау. Қазақстан Республикасының ғылым мен бiлiм министрлiгi



бет1/2
Дата07.10.2022
өлшемі26,08 Kb.
#41785
түріРеферат
  1   2

Тапсырмалар:

  1. "Қарапайымдылардың өмір сүру салтының морфологиялық

құрылымына әсері", "Қарапайымдылардың ашылу тарихы" тақырыбына реферат дайындау.


Қазақстан Республикасының ғылым мен бiлiм министрлiгi
Е.А.Бекетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті
Биология және география факультеті
Реферат
Тақырыбы: Қарапайымдылардың өмір сүру салтының морфологиялық құрылымына әсері


Жоспар:

I. Кіріспе


II. Негізгібөлім
1.1 Қарапайымдылартуралымәлімет
1.2 Қарапайымдылардыңнегізгіқасиеттері
1.3 Қарапайымдылардыңтабиғаттағырөлі
III. Қорытынды
VI. Пайдаланылғанәдебиеттер

I. Кіріспе


Қарапайымдылар — жануарлар әлеміндегі бірклеткалы организмдер, деседе оларга кейбір бірклеткалы формаларды да қосады, олар өздерінің қасиеттері бойынша өсімдіктерге сәйкес келеді және фитофлагелляттар деп аталады. Мұндай организмдерге жасыл эвглена (Euglena veridis) мысал бола алады. Бұл патшалықтармагы шегінде 25 000-нан аса түр белгілі, олардың көпшілігі тұщы және ащы суларда, топырақта тіршілік етеді. 3500-ге жуық түрі өсімдіктердің, жануарлардың және адамның клеткаларында, ұлпаларында және дене қуыстарында мекендейтін паразиттері болып табылады.
Қарапайымдылардың құрылысы түптеп келгенде көпклеткалы организмдердің клеткаларының құрылысына ұқсас. Дегенмен, олар үшін арнайы ерекшеліктер тән, өйткені қарапайымдылардың кез келген өкілі клетка гана емес, сонымен қатар, жеке организм болып табылатындылыгымен айқындалады. Қарапайымдылардың дене формасы сопақша немесе созылган, ал мөлшері көп жағдайда микроскопиялық (3-150 мкм), сол сияқты біршама ірі формалары да кездеседі.
II. Негізгі бөлім
Нағыз қарапайымдылар үшқабатты мембранамен жабылған, оның қалыңдыгы организмдердің әртүрлі түрлерінде өзгеріп тұрады. Мембрананың әрбір қабаты белоктардан құрылган. Жекелеген қарапайымдыларда (бақалшықты тамыраяқтылар) бақалшық түрінде сыртқы цитоқаңқага ие болады. Цитоплазма экто- және эндоплазмага жіктелген. Эктоплазма тыгыздалган түзіліс болып табылады, одан пелликула деп аталатын шеткі пленка түзіледі. Эндоплазма құрылымы бос, борпылдақ болады. Қарапайымдылар үшін органеллалардың (органоидтардың) екі типі -жалпы және арнайы мақсаттағы — тән. Жалпы мақсаттағы органеллаларга ядро, митохондриялар, рибосомалар, центриолдар, Гольджи кешені, лизосомалар және басқалары жатады. Ең үлкен қарапайымдылар — көп ядролылар, майдалары — бір ядролылар. Ядро қос мембранамен қоршалган. Хромосомалардың саны әртүрлі организмдерде түрліше және екіден (мүмкін гаплоидты санды) 160-тан асады. Хромосомалардың ұзындығы 1-50 мкм болады. Арнайы мақсаттағы органеллаларға қозгалу органеллары, сол сияқты асқорыту және жиырылғыш вакуольдар жатады. Қозғалу органелларына (қимыл-қозғалыс құрылымдарына) псевдоподиялар (жалған аяқтар), жіпшелер, немесе кірпікшелер жатады. Мысалы, амебатектес организмдердің қозгалысы цитоплазманың қозғалысына негізделген. Эктоплазма эндоплазмаға қысым түсіреді, нәтижесінде цитоплазма дененің басқа учаскесіне құйылады, ол жерде

жалған аяқтар түзіледі, олардың көмегімен организм әртүрлі бағытта жылжиды. Жіпшелер ширатылған фибриллалардан (жіпшелерден) құралған, олардың негізі ерекше түйіршік (базальды денешік) түзейді, оны блефаропласт (кинетосома) деп атайды. Еркін тіршілік ететін қарапайымдылардың жіпшелері «бұрама» сиқты жұмыс атқарады, олар дененің ось бойынша айналуын қамтамасыз етеді. Кірпікшелер фибриллярлы құрылымға ие. Қарапайымдылардың қоректенуі қоректі сіңіру тәсілдері бойынша біршама алуан түрлілігімен сипатталады. Олардың біреулері пиноцитоз арқылы қоректі ертіндіден барлық денесімен қабылдайды, екіншілері қатты қоректі цитостома (клеткалық ауыз) арқылы сіңірсе, үшіншілері қоректі жалған аяқтарымен ұстайды. Эндоплазмаға түскен қорек, асқорыту ферменттері бар маманданған вакуольдарда қорытылады. Қорытылмаған қоректің бөліктері асқорыту вакуольдарымен бірге ортаға шығарылып тасталады. Көптеген су қарапайымдылары бір немесе оданда көп жиырылғыш вакуольға ие болады, ол тұрақты осмос қысымын қамтамасыз етеді, сонымен қатар енетін жэне шығарылатын судың көмегімен оттекпен жабдықтайды. Қарапайымдыларды өсіру көрсеткендей, олар минералды қоректенуді, сол сияқты өсу факторларына (витамин В12, тиамин, биотин, рибофлавин, никотин қышқылы, пиридоксин, фолий және пантотен қышқыларды және басқалары) мұктаж. Кейбір қарапайымдылар стероидтарға да мұқтаж болады. Қарапайымдылардың


кейбіреулері, өсімдіктерге ұқсастары, фотосинтез жүретін хромотофораларға ие. Хлорофилл мен пигменттердің мол болуына байланысты хроматофоралардың түсі жасыл, сары, қызыл, қоңыр және тіпті көкшіл болуы да мүмкін. Хроматофоралы және хроматофорасыз қарапайымдылардың қоректі қажет етуі қарапайым жануарларымен салыстырғанда күрделі емес. Көптеген қарапайымдылар энергияны органикалық қосылыстардың (көмірсулар, май қышқылдары) тотығуы нәтижесінде алады. Бактериялардан айырмашылығы олар бейорганикалық заттарды энергияның негізгі көзі ретінде пайдалануға қабілетсіз. Қарапайымдылардың көбеюі жыныссыз жолмен де, сол сияқты жынысты жолмен де жүзеге асады. Жыныссыз көбею организмнің екі жартыға бөлінуі арқылы іске асады, оның алдында ядро бөлінеді. Кейде дененің бөлінуі мен ядроның бөлінуі бір мезгілде жүзеге асады. Жынысты жолмен көбею сингамия (екі гаметаның қосылуы), конъюгация (гаметалық ядралардың алмасуы) және аутогамия, оның мәні гаплоидты ядролар түзілу жэне олар синкариондарға бірігеді. Кейбір қарапайымдылар бір мезгілде әрі жыныссыз әрі жынысты жолмен көбейеді. Мысалы, безгек плазмодияларының көбеюінде жыныссыз саты олар омыртқалы жануарлардың организмінде болғанда, жыныстысы масалардың организмінде болғанда жүреді. Euplotes raikovi табиғаты полипептидті ферромондар өндіретіні анықталған, бұлар қарапайымдылардың осы


түрінің әрі жынысты әрі вегетативті көбеюіне ықпал етеді. Қарапайымдылардың түбегейлі ерекшеліктері олардың даму кезеңдерінің өтуі болып табылды. Қарапайым және күрделі даму кезеңдерін ажыратады. Дамудың қарапайым кезеңі — тек бір сатының (вегетативтік) болу кезеңі. Керісінше, дамудың күрделі кезеңі қарапайымдылардың әртүрлі ұлпалар мен мүшелерде дамуымен байланысты, оның үстіне олар әртүрлі организмдер-иелерге жатады. Қарапайымдылар тітіркенуге қабілетті, яғни әртүрлі факторлардың әсерлеріне жауап бере алады. Соның ішінде, қарапайымдылардың тітіркенуінің бір формасы олардың вегетативтік формаларының қолайсыз жағдайларда цистаға айналуға қабілеттілігі болып табылады, оны инцистирлену деп атайды. Қарапайымдылар цистаға айналу арқасында әртүрлі қолайсыз жағдайларда (ортаның құрғауы, онда зиянды заттардың пайда болуы, температураның өзгеруі және басқалары) жылдар бойы тірі қалуға қабілетті. Қолайлы жағдайларға түскен кезде цисталардан белсенді вегетативтік формалар (трофозоидтер) дамиды. Сонымен цистаға айналу қарапайымдылардың таралуына себебін тигізеді, олардың жаңа экологиялық қуыстарға түсуіне көмектеседі. Қарапайымдылардың көпшілігі еркін тіршілік етушілер болып табылады. Қарапайымдылар, сонымен қатар, басқа түрдің организмінде де тіршілік ете алады, оған ешқандай зиян келтірмейді, тіпті оған көмектеседі.


Қарапайымдылардың табиғаттағы рөлін жариялау.


Ең қарапайымдары басқа жануарлардың қорек көзі. Теңіздерде және тұщы суларда қарапайымдылар, ең алдымен кірпікшелер мен флагелаттар ұсақ көпжасушалы жануарларға тамақ ретінде қызмет етеді. Құрттар, моллюскалар, ұсақ шаян тәрізділер, сондай-ақ көптеген балықтардың шабақтары негізінен бір клеткалы балықтармен қоректенеді. Бұл кішкентай көп клеткалы организмдер өз кезегінде басқа ірі денелермен қоректенеді. Жер бетінде өмір сүрген ең үлкен жануар - көк кит, барлық басқа кит киттері сияқты, мұхиттарда мекендейтін өте ұсақ шаян тәрізділермен қоректенеді. Және бұл шаяндар бір клеткалы организмдермен қоректенеді. Сайып келгенде киттер бір жасушалы жануарлар мен өсімдіктерге тіршілік етуіне тәуелді. Ең қарапайымдары - тау жыныстарының пайда болуына қатысушылар. Кәдімгі жазғыш бордың ұсақталған бөлігін микроскоппен зерттей отырып, оның негізінен кейбір жануарлардың ең кішкентай қабықшаларынан тұратындығын көруге болады. Теңіз шөгінді жыныстарының пайда болуында теңіз қарапайымдылары (ризоподтар мен радиоларийлер) өте маңызды рөл атқарады. Көптеген ондаған миллион жылдардың ішінде олардың микроскопиялық жағынан ұсақ минералды қаңқалары түбіне дейін батып, қуатты кен орындары қалыптасты. Ежелгі геологиялық дәуірлерде тау

салу процесінде теңіз түбі құрғақ жерге айналды. Әктастар, бор және басқа жыныстар негізінен теңіз қарапайымдылары қаңқаларының қалдықтарынан тұрады. Әктас құрылыс материалы ретінде ежелден-ақ үлкен практикалық маңызға ие болды. Биосферадағы заттар айналымында ең маңызды орынды мұхиттарда, тұщы суларда, топырақта және жоғары сатыдағы организмдерде мекендейтін қарапайымдар алады. Судағы ортада қарапайымдар планктонның негізі болып табылады, оларды басқа ірі жануарлар тамақтанады. Қарапайымдылар қаңқасынан: фораминифералар, радиоларийлер және карапас флагеллалары - кокколитофоридтер, шөгінді жыныстардың қалың қабаттары түзіледі. Суды биологиялық тазартуда көптеген судағы қарапайымдар - шөгінділер, тоқтатылған органикалық бөлшектермен және бактериялармен қоректенеді. Топырақ амебалары, кірпікшелер мен желекшелер топырақ фаунасының маңызды буыны болып табылады: олар топырақ түзуге қатысады. Бірқатар қарапайымдылар организмдегі асқорыту мен метаболизм процестерін жақсартатын жоғары сатыдағы жануарлардың симбионттарының пайдалы тобын құрайды. Флагеллаттардың 200-ден астам түрі термиттердің асқазандарында тіршілік етеді, олардағы талшықты қантқа айналдырады. Жағалық флагеллар - бұл көпжасушалы жануарлардың ата-бабалары.


Infusoria-аяқ киімдері су қоймаларының тұрғындары үшін тамақ ретінде қызмет етеді. Теңіздер мен мұхиттарда көптеген раковиналар сағат сайын өледі. Түбіне түсіп, олар әктас шөгінділерін құрайды. Тақтаға жазу үшін пайдаланылатын бор ғимараттардың қабырғалары мен төбелерін әктеу үшін қолданылады, ал үй салуға арналған әктас негізінен теңіз қарапайымдыларының қабықтарынан тұрады. Жойылған теңіз біржасушалы жануарлардың қабық шоғырларының қалдықтарына сүйене отырып, геологтар мұнай мен басқа пайдалы қазбалардың шоғырланған жерлерін табады.


III. Қорытынды
Қарапайымның жалпы сипаттамасы. Қарапайымдылар - денесі бір жасушадан тұратын жануарлар, ол тәуелсіз организм. Олар метаболизмнің, тітіркенудің, көбеюдің, жеке дамудың немесе өмірлік циклдің белгілі бір түріне ие. Дене ядролардан және цитоплазмадан тұрады, оның құрамында протозоидтарда белгілі физиологиялық қызметтерді орындайтын органеллалар бар. Цитоплазма сыртқы ортадан плазмалық мембрана арқылы бөлініп, екі қабатқа - сыртқы қабатқа - эктоплазмаға және ішкі қабатқа - эндоплазмаға бөлінеді. Цитоплазмада жалпы жасушалық органоидтардан - эндоплазмалық тордан, митохондриялардан, Гольджи

комплексінен және басқалардан басқа, белгілі бір функцияларды орындайтындар бар: ас қорыту, жиырылғыш вакуольдер, қозғалыс органеллалары. Саркодтарда оларды псевдоподтар, флагеллаларда, флагелла, ал кириллаларда кірпікшелер ұсынады. Оқшаулау метаболизм өнімдерін плазмалық мембрана арқылы диффузия арқылы немесе жиырылғыш вакуольдердің көмегімен жүруі мүмкін - бір немесе екеуі (цилиаттар). Сол органоидтар осморегуляцияны қамтамасыз етеді. Ең қарапайым аэробтар жасуша қабықшасы арқылы оның диффузиясы арқылы оттегін алады. Көмірқышқыл газы дәл осылай жойылады. Тітіркену оң немесе теріс такси түрінде көрінеді (химия-, фото-, реотаксис). Энцистация қарапайымдылар түрлерін сақтау мен таратуда үлкен рөл атқарады. Киста - бұл бір клеткалы, қорғаныш қабығымен жабылған және қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларынан ұзақ уақыт өмір сүруге қабілетті организм. Қолайсыз жағдайда жасуша қозғалуды тоқтатады, дөңгелектейді, қозғалыс органеллаларын қабылдамайды немесе тартады, метаболизм процестерін баяулатады және тығыз қорғаныш қабығын шығарады, яғни цистистирленген.


VI. Пайдаланылған әдебиеттер


Даутбаева.К. Омырткасыздар зоологиясы. 1-2 кітап . - Алматы , 2004 . 376 б .: 2005. 416 б
Домбровский Б.Л. Сравнительная орфология животных . - Алматы, « Наука » , 1982. 287 с
Кузнецов Б.А. Чернов А.З. Катонова Л.Н.Курс Агропромиздат , 1989. 399 с
Зеликман. А. Л. Практикум по зоологни беспозвоночных . - М . Высшая од 1469.331 с .



  1. 1-кестені толтыру. (Protozoa) бір жасушалылар патшалық тармағы өкілдерінің салыстырмалы сипаттамасы

1-кесте. (Protozoa) бір жасушалылар патшалық тармағы өкілдерінің салыстырмалы сипаттамасы.



Достарыңызбен бөлісу:
  1   2




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет