Реферат Пән: Оптика Тақырыбы: Сәулелік оптика заңдары
жүктеу/скачать 196 Kb.
|
|
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Қарағанды мемлекеттік университеті Физика-техникалық факультеті Физика және нанотехнологиялар кафедрасы Реферат Пән: Оптика Тақырыбы: Сәулелік оптика заңдары Тексерген: Физика және нанотехнологиялар кафедрасының физика магистрі, аға оқытушы Тұңғышбекова М.К. Орындаған: ДСФИИ – 22 – 1к тобының студенті Абдыхан Б. Қ. Қарағанды 2023 Кіріспе Сығымдағыштар ішінде адамға ертеден белгілісі – су соратын сорғылар, олар біздің дәуірімізге дейінгі IV ғасырдағы Аристотель заманында пайдаланылған. Адамдар мен жануарлардың күшімен істейтін су көтергіш машиналар ертедегі Египетте оған дейін де қолданылғаны белгілі. Поршенді сорғылар ертедегі Греция мен Римде белгілі болған. Өрт сөндіруге қолданылған екі цилиндрлі поршенді сорғыны ойлап шығарушы болып ертедегі грек механигі Ктесибий (б.д.д. II-I ғғ.) саналады. Ортадан тепкіш сорғыны ойлап шығарушы болып итальяндық Д. Жордан, ал оның алғашқы сәтті құрылымын жасаушы болып француз Д. Папен саналады (XVIII ғасырдың басы). XIX ғасырда сорғыларды жасау мен олардың қолданылуы тез дами бастады, оған сол уақыттағы тау-кен өнеркәсібінің қарқынды дамуы себеп болды, себебі кен қазбаларының астындағы суды сыртқа шығару қажет еді. 1818 ж. американдық Андревс қазіргі кездегі ортадан тепкіш сорғының үлгісін жасады, ал 1875 ж. Рейнольдс (Англия) көп сатылы сорғының құрылымын патенттеді. Алғашқы қысымдағышты жасау неміс физигі Герикенің есіміне байланысты (1640 ж), ал XVIII ғасырдың екінші жартысында Англияда Вилькинсон екі цилиндрлі поршенді сығымдағышты патенттеп, Уатт бу жетекті ауа үрлегіш машинаны жасап шығарды. Сығымдағыштар жылу электр станциясындағы қосалқы жабдықтардың ішінде қуаты мен түрлері бойынша алдынғы орынды алады және жылу электр станциясының техника-экономикалық көрсеткіштеріне елеулі әсер етеді. Қандай да болмасын жылу қозғалтқышын күнделікті қолдану арқылы энергия алуда, оны тиімді пайдалану мақсатында қоршаған ортаға кері әсерін тигізеді. Сығымдағыштар техникалық деңгейі және оларға қойылатын талаптар Сығымдағыштарға сорғылар, желдеткіштер, компрессорлар, газүрлегіштер жане т.б. жатады. Қазір сұйықтықты беретін машиналар – сорғылар деп аталады. Қарапайым сорғылар Аристотель (б.з.б. IV ғ) кезінде қолданылған. Адам және жануарлар күшімен іске асырылған су котергіш машиналары бірнеше мыңжылдықтар бұрын Мысырда қолданылған. Италия сәулетшісі Витрувияның шығармаларында поршеньді сорғылар Рим империясында цезарь Августтың патшалығы кезінде қолданылғаны жазылған. Шексіз буынды сорғылар Каирда суды 91,5 м тереңдіктен көтеру үшін б.з.б. V- VI ғ қолданылған. Александрияда б.з.б. V- VI ғ қоладан құйылған поршеньді өрт сөндіретін сорғы орнатылған . Сығымдағыштар деп - сұйықтар мен газдарға энергия беруге арналған машиналарды атайды. Сығымдағыш және қосалқы жабдықтың сырттай қараулары өндiрiп алады, бақылау-өлшеу құралдар және автоматиканың құралдарының бекiткiш, бар болу және төменгi қосулары тексередi. Сығымдағыш жiберуi қауiп-қатердi ұсынбайды қоршаған орта үшiн көз жеткiзу керек.Сығымдағыш әзiрлеуiмен параллель айдаушы қозғаушыны жiберулерге дайындайды. Сығымдағышты іске қосу. Көзi жеткен компрессордың толық дұрыстығы және жинағы қосалқы жабдықта және, сығымдағыштың іске қосуы босқа ауысымның басшысының шешуi алынып немесе жауапты кезектi өндiрiп алады: оның жұмыстарын тыңдайды, көлемдi мөлшерлеудi майлаушы жүйеде және майлаушы циркуляциялық жүйедегi май қысымы майдың беруi бақылау кiшкене тесiктерi бойынша тексередi. Егер сығымдағыш ұзақ үзiлiстен кейiн iске қосса, онда ол бос жүрiсте 30 мин жұмыстан кейiн бағдарлаушы сырғақтар, азу мойынтректер және бұлғақ бастиегiнiң температуралық күйлерi тоқтатып, тексередi. Көзi жеткен сығымдағыштың толық дұрыстығында, оның жүктеулерiн өндiрiп алады және жүйелерге қосады. Жүктеулердi I баспалдақтан бастай дәйектi түрде жүзеге асырады. Ол үшiн барлық аппараттарды үрлеу шұраларды жабып, байпас шұраларын қайта жабып, сору клапандарының пластинасы түсiрiп немесе қосымша тiршiлiксiз кеңiстiктер бөлiп тастауға керек. Бастырмалатқыш коллектордағы қысымның деңгейiнiң компрессорының бастырмалатуының қысымдары табыста бастырмалатуға шұраларды дереу ашады. Егер аралық Газа таңдауы бар компрессордың жiберулерi өндiрiп алса, онда аласа қысымның қатарларын бастапқыда жүктейдi, биiк қысымның содан соң қатары. Сығымдағыштың техникалық қызмет көрсетуi. Компрессордың нормалы жұмыс тәртiбi қызмет көрсетушiнi жiберуден кейiн бақылау-өлшеу құралдардың көрсетулерi және машинаның тексерулерiнiң нәтижелерiмен негiзге ала қолдауы керек. Көзi жеткен компрессордың толық дұрыстығында, оның жүктеулерiн өндiрiп алады және жүйелерге қосады. Сығымдағыштың майлаушы жүйелерiнiң жұмыс тәртiбi, өйткенi бұзушылық оларды әсiресе ықыласпен бақылайды компрессордың тез шығуына апатқа да сала келтiре алады. Сығымдағыштың нормалы жұмысы үшiн маңызды мән цилиндрлардың сууы және сатылы тоназытқыштардағы Газасын алады. Машинист келтiрушi құбырдағы суды қысым тексередi, барлық тоңдырттырылатын нүктелерге ағызып жiберу тұрбалары бойынша суды берудi тексередi және оның температурасы жылытқан компрессордың цилиндрларының жейдесiндегi мұздатқыш суын С.жiберуге 35-40 аспады рұқсат етiлмейтiндей етiп суды берудi реттейдi. Цилиндрлар және тоназытқыштардың сулы жейделерiн мерзiмдi тазартады. Сору және баспалдақ, олардың мәнiнiң бастырмалатуындағы сатылы қысым және Газа температураларын жұмыс уақытында тексередi мүмкiн шамалар асуы керек. Қызмет көрсетушi қысымның ауытқуы және температура номиналды шамданған ақаулықтың себебi және бұл ақаулықтарды жоюдың әдiстерi бiлуге мiндеттi. Клапандардың жұмысқа қабiлеттiлiктерiне қатал қадағалайды: ақаулық клапан ұр бойынша ашады және өзгерiс бойынша» Газа температура және қысымдары және ол жаңа кiдiрмей алмастырады. Сонымен бiрге оларда үзiлген серiппелер немесе клапанның пластиналарында қалмау үшiн цилиндрдiң қуыстарын қарап шығады: сынықтар цилиндрдың айнасы немесе сақиналары бар пiскектiң кетiктерi құрастыра алады. Клапандар немесе олардың бөлшектерiн ауысымның жанында клапанның тығыздығы қамтамасыз ету керек. Сору клапандары орынға бастырмалатқыш құруға рұқсат етiлмейдi, керiсiнше. Артық қысымдармен болатын компрессорлық қондырғының барлық жиынтық бiрлiктерiн тығыз бекiтiлгенмен үнемi бақылайды. Тығыз бекiтiлгендi бұзылысының табылулары және түбегейлi газ жылыстауларының жағдайында олардың жоюына кiдiрмей қамдануы керек. Қосу тығыздығы тексерсiн сырттай қарау жолымен шығады, құралдардың көрсетулерiне арналған, тағы басқа әдiстермен тығыздауларды бұзылысы орын пайда болатын (ысылдауға және ысқырыққа) шу бойынша. Сығымдағышты қағыстар және соққылардың әртүрлi тегiнiң пайда болуларына ықыласпен қадағалайды, олардың тектерiн айқындайды және компрессордың ары қарай жұмысының мүмкiндiгi туралы сұрақтарды шешедi. Сақтағыш клапандар, бақылау-өлшеу құралдар және автоматиканың құралдарының жұмыстарын сменалық сайын тексередi. Тексерулердi мерзiмдi өндiрiп алады және клапандар және клапан қораптары, сонымен бiрге күйiк және кiрденгi цилиндрлардың жұмыс қуыстарын тазартады; штокпен бұлғақты болттары, сырғақтар және Қосу бөлшектерiн күйлер тексередi; газ құбыры, сатылы тоназытқыштар қарап шығып, тазалап жуады, май айырғылар, буфер сыйымдылығы. Циркуляциялық майлаушы жүйенiң май сүзгiлерi және май үрлегiштiң қабылдау торын график ескерiлген мерзiмдерде тазартады, бiрақ сиректеу емес екi айда бiр рет. Ауа сүзгiштерi мерзiмдер, компрессорлық қондырғының ескерiлген пайдалануға нұсқауларында тексередi. Сүзгiдегi ауаның өтуiне кедергi сулар болуы керек. (нұсқауларда егер басқа шама көрсетiлмеген) бап. Сүзгi кедергi үлген күйiнделердi тазартады. Сығымдағыштық қондырғының жабдықтарын үнемi қарап шығады, сыртқы беттердi сүртiп тазартады кiр де шаң көтер. Майдың ағып кетуi және суларға рұқсат етiлмейдi, iргеге майдың дәл тигiзуi әсiресе. Бiлдiрiлген ағып кетулердi дереу жояды. Ретiнде сүртетiн материалдар тек қана мақта-мата және зығыр шүберектерiн қолданады. Қызмет көрсетушi ағымдағы тексерулердi жүзеге асырады, компрессорды тыңдайды, пайда болатын ақаулықтарды жоюға және жөндеудi дер кезiнде өткiзумен қадағалайды. Сығымдағыштың тоқтауы жүктемемен және бос жүрiске аудармамен iске аса алады. Жоқ болғанда автоматты үрлеу байпас шұралары барлық баспалдақтар үрлеудiң шұраларын ашады; сору және бастырмалатудағы шұраларын жабады; (үрлегiштерге жеке ерiксiз келтiрудi қолдануды жағдайда) сылау және мұздатқыш суды берулердi тоқтатады. Машинист тоқтаулардан кейiн компрессорды қарап шығып сүртедi. Ұзақ мерзiмге тоқтауды алдында жарылғыш және улағыштық газ жұмыс iстейтiн компрессор азотпен немесе басқа оқшау газдармен үредi. Дереу нұсқауда зауыт-жасап шығарушы ескерiлген жағдайлардағы компрессорлар тоқтатады, сонымен бiрге келесi белгiлердiң пайда болуында: - циркуляциялық майлаушы жүйесiндегi майының қысымның құлдырауы төменде мүмкiн; -цилиндрлар және сальниктерде майдың беруiн тоқтатылу; -суды берудi тоқтатылу; -баспалдақ түбегейлi немесе қысымның бiтпейтiн жоғарылатуы қандай болмасын; -баспалдағы температурасының жоғарылатуы қандай болмасын жоғары мүмкiн; -тығыздауларды бұзылысы және түбегейлi газ жылыстауы; -компрессор немесе қозғаушыдағы ұрлар, соққылары естiледi немесе апатқа келтiре алған ақаулық бiлдiрген; -азу подшипниктердiң қыздыруын үздiксiз үлкею немесе олардың температурасының өсуi жоғары мүмкiн басқа жиiрек компрессорлық қондырғы; -(орамдардың биiк температурасы) қозғаушының шамадан тыс жүктеуi; -компрессордан қоңырсық немесе түтiнiнiң пайда болуы немесе қозғаушы электр; -компрессордың дiрiлдеуiн көрiнетiн үлкею. Жүйе қысым барлығымен авария тоқтауынан кейiн лақтырып тастайды. Тек қана содан кейiн компрессор кемшiлiктердi жою қайта iске қосады. Машинист мүмкiн делген апатқа жауапкершiлiк жүктейдi және жөндеулерде жанашырлық жасайды. Поршенді және роторлы компрессорлар Поршеньді компрессордың құрылысы Поршеньді компрессор және сораптардың жұмыс істеу принциптері ұқсас. Яғни, поршеннің немесе плунжердің қайталап ілгерлемелі жұмысы кезінде жұмыс қорапшасы толтырылып және порциямен шығады. Бірақ кейбір айырмашылықтары бар. Ол цилиндрлерді майлау және суыту жүйесіне байланысты. Жұмыс мүшелерінің қозғалуына байланысты поршеньді компрессорлар екі түрге бөлінеді: қозғалыс механизмді, еркін. Қозғалыс механизмді компрессорды айрықша және моноблокты етіп екі топқа бөлуге болады. Айрықша компрессорлар кез-келген жетекке арналған. Айрықша кривошипті компрессорда тетіктер тобымен әртүрлі жүйелерді былайша бөлеміз: - машинаның қозғалмайтын тұрақты бөлімдері – рама, станина, картер, фонарлар, крейцкопфты бағыттаушы; - қозғалатын механизмдер тобы – иінді білік, негізгі подшипниктар, шатундар, крейцкопфтар, маховик; - цилиндрлер тобы – цилиндрлер, цилиндрдің втулкалары, қақпақтар, штокты тығыздайтын бөлімдер; - поршендер тобы – поршендер, поршен сақиналары, штоктар; Сығымдағыштар деп - сұйықтар мен газдарға энергия беруге арналған машиналарды атайды. Оларды арналуы бойынша былайша етіп топтастыруға болады сорғылар деп сұйықтарға энергия (кинетикалық, потенциялық, жылулық) беріп, оларды ағызуға арналған машиналарды; желдеткіштер деп газдарға қысым арту дәрежесі 1,15-теп аспайтын энергия беріп, орнын ауыстыруѓа арналған машиналарды; қысымдағыштар деп газдарға 1,15-тен жоғары қысым арту дәрежесімен энергия беретін, жасанды салқындатылатын машиналаларды атаймыз. Қысым арту дәрежесі 1,15-теп жоғары, бірақ салқындатылмайтын машиналарды газүрлегіштер деп те атайды. Негізгі белгілері бойынша сығымдағыштарды 1.1-суретіндегі нобай бойынша бөлуге болады. 1.1-сурет. Энергетикалық белгілері бойынша сығымдағыштар динамикалық және көлемдік машиналар болып негізгі екі топқа бөлінеді. Динамикалық машиналарда ағынға энергия машинаның кірері мен шығарын тұрақты жалғастырып тұратын жұмыстық қуыста әсер ететін күштер арқылы беріледі (қалақты машиналар). Көлемдік машиналарда сұйыққа энергия көлемі өзгеріп, кірері мен шығарымен алма-кезек жалғасып тұратын жұмыстық камераларда беріледі (поршенді, роторлы машиналар). Бұл машиналардың жұмыс істеу қағидаларын соңынан кеңінен түсіндіреміз. Сондай-ақ өнеркәсіпте ағынды сорғылар (қысымдағыштар да) мен пневматикалық көтергіштер қолданылады. Ағындық сорғылардың қағидалық нобайы 1-2 суретінде көрсетілген. Жұмыстық сұйық ағыны 1 сапта-мадан өткенде жылдамдығы, кинетикалық энергиясы артады. Нәтижесінде 2-камерадағы қысым төмендеп, 3-беттегі атмосфералық қысым мен камерадағы қысымдар айырмасының әсерінен сұйық 3- деңгейден 2-камераға көтеріледі. Мұнда ол саптамадан үлкен жылдамдықпен шыққан сұйықпен бірге 4-кеңейтілген құбыр арқылы НГ биіктігіне көтеріледі. Ағынды сорғылардың пайдалы әсер коэффициенті аз болғанымен құрылымы қарапайым, сондықтан олар кең қолданылады. 2. Жылулық қозғалтқыштардың техникалық деңгейі және оларға қойылатын талаптар Қозғалтқыш, мотор – қандайда бір энергия түрін механикалық жұмысқа түрлендіретін күш-қуат машинасы. Қозғалтқыш латынша motor, яғни қозғалысқа келтіретін деген ұғымды білдіреді, ол осыдан қозғалтқыш (мотор) деп аталып кетті. Энергия механикалық жұмысқа қозғалтқыштың түріне қарай қайталамалы-ілгерілемелі қозғалыстағы піспек (поршень), айналмалы қозғалыстағы ротор немесе реактивті қозғалыс тудыратын аппарат арқылы түрленеді. Оны жердегі, судағы, аспандағы, ғарыштағы көлік құралын қозғалысқа келтіру, өндірістің әр саласындағы жұмыс машинасын, тұрмыс техникасын, т.б. іске қосу үшін қолданады. Қозғалтқыш бірінші реттік (бастауыш) және екінші реттік (қостауыш) қозғалтқыш болып бөлінеді. Бірінші реттік қозғалтқыш (бу, газ, жел қозғалтқыштары) табиғи энергетикалық ресурстарды (отын, су, жел энергиясын, ядролық энергияны) механикалық энергияға тікелей түрлендіреді. Оған жылу қозғалтқышы, бу қозғалтқышы, газ қозғалтқышы, жел қозғалтқышы, гидравликалық қозғалтқыш, т.б. жатады. Олардың ішінде отын немесе атом энергиясын механикалық жұмысқа айналдыратын жылу қозғалтқышы ең басты топты құрайды. Ал екінші реттік қозғалтқыш бірінші реттік қозғалтқыштың көмегімен алынған энергияны түрлендіреді. Олардың қатарына электрлік қозғалтқыштар, пневматикалық (сығылған ауаның қысымын пайдаланатын), т.б. қозғалтқыштар жатады. Жинақталған механикалық энергияны беретін құрылғылар да қозғалтқыш (инерциялық, серіппелі, гірлі механизмдер) қатарына кіреді. Атқаратын қызметіне қарай қозғалтқышты орнықты, мобильді (көшпелі, жылжымалы) және көліктік деп бөледі. Жылулық қозғалтқыш – жылу энергиясын механикалық жұмысқа түрлендіретін қозғалтқыш. Ж. қ. табиғи энергет. қорларды хим. немесе ядр. отын түрінде пайдаланады. Ж. қ. піспекті (поршеньді) қозғалтқыштар (іштен жану қозғалтқыштарының көпшілігі, бу машиналары), піспекті сығымдауыштар (компрессорлар мен сорғылар), роторлы қозғалтқыштар (мыс., Ванкель қозғалтқышы) және реактивті қозғалтқыштар болып бөлінеді. Осы түрлердің құрамасы түріндегі қозғалтқыштар да болуы мүмкін (мыс., турбореактивті қозғалтқыштар). Жұмыстық денені қыздыру үшін жылу беру тәсілі бойынша Ж. қ. іштен жану қозғалтқыштары және сырттан жану қозғалтқыштары (мыс., Стерлинг қозғалтқышы) болып ажыратылады. Ж. қ-тардың тиімді п. ә. коэфф. (оның білігінің шығысындағы мех. энергияның қозғалтқышқа келіп түскен жылу энергиясына қатынасы) 0,1 – 0,6 шамасында болады. Жылу қозғалтқыштары деп жүйенің ішкі энергиясының бір бөлігін механикалық энергияға айналдыратын және соның есебінен жұмыс істейтін құрылғыларды атайды. Жылулық қозғалтқыш деп отынның жануында бөлінетін жылу энергиясын механикалық энергияға өзгертетін машинаны атайды. Жылулық қозғалтқыштарды екі негізгі топқа бөлуге болады: - сырттай жану қозғалтқыштары; - іштей жану қозғалтқыштары. Сырттай жану қозғалтқыштары — бұл қозғалтқыштарда отынның жану өнімдері тек қана аралық жылу тасмалдағыштар болып табылады . Оларға бу машиналары, бу шығырлары, Стирлинг қозғалтқышы жатады. Іштен жанатын қозғалтқыш Ең көп таралған бірі жылу қозғалтқыштар — ішкі жану қозғалтқышы (ІЖҚ) бар екі нұсқада: түрінде бензин ДВС және дизель. Карбюраторлы қозғалтқыш – жанғыш қоспа карбюраторында түзіліп, цилиндрінде электр ұшқынымен тұтанатын іштен жанатын қозғалтқыш. Карбюраторлы қозғалтқыш отыны ретінде тез буланатын жеңіл отындар – бензин, керосин (жермай), тағы басқа пайдаланылады. Ол автомобильдерде, мотоциклдерде, катерлерде, тағы басқа қолданылады. Дизель қозғалтқыш (Дизельный двигатель) — іштен жанатын, автомобильдің бензиндік қозғалтқышымен салыстырғанда басқаша сызбамен жұмыс істейтін қозғалтқыш. Дизель қозғалтқышта дизельдік жанармай сығылудан барып тұтанады. Дизельдік қозғалтқыштардыңжетістіктері: жанармай аз жұмсалады (жанармайдың бағасы да арзанырақ олады), көміртек оксиді, көмірсутектер және азот оксиді ауаға аз шығарылады. Алайда, тұтас алғанда, адам үшін улы ластағыштардыңмөлшері дизель қозғалтқыштардың лықсыма газдарында [[карбюраторлық қозғалтқыш]]тардан 100 есе көп болады. Дизель қозғалтқыштардың лықсыма газдарындағы зиянды заттардың 0,1 мг-ының организмге түсуі өлім қаупін төндіреді. Дизель қозғалтқыштардың лықсыма газдары қатты жөтелтеді, өкпені ірітеді, обырға шалдығудың ықтималдығын көбейтеді. Бензиндік ІЖҚ жұмыс істейді сұйық горючем (бензинде, керосинде және т. б.) немесе жанармай отында жұмыс істейтін (сохраняемом » усатом түріндегі болат баллондарда) . Бүгін жобаланады ДВС ретінде жанғыш пайдаланылатын болады сутегі Негізгі бөлігі ДВС — бір немесе бірнеше цилиндрлер, ішінде жүреді жағу отын. Цилиндр ішіндегі қозғалатын поршені металл Итакан, опоясанный пружинящими сақиналармен, Ферроқоспалардың газдар пайда болған отын жанған кезде, аралық между поршнем және қабырғалары цилиндр. Пордвень жабдықталған металл өзегі саусақпен, ол біріктіреді поршень бастап шатуном. Соңғы деп хабарлайды қозғалысы поршень коленчатому білігіндегі. Жоғарғы бөлігі цилиндр хабарланады екі клапандармен. Бірі арқылы клапандар — впускной — шағым жанғыш қоспасы арқылы басқа бітіру — жану өнімдері жойылады. Осы жерде орналастырылады шам құрылғы жағу үшін жанғыш қоспасы арқылы электр ұшқын Неғұрлым кең тараған техникасы алды төрт тактылы ДВС 1-ші такт — впуск (сіңірілуі) . Ашылады впускной клапан. Поршень, төмен қарай жылжи отырып, засасывает цилиндрге жанғыш қоспа 2-ші такт қысу. Впускной клапан жабылады. Поршень, жоғарыға қарай жылжи отырып, сжимает жанғыш қоспасы қысу кезінде қызады 3-ші такт жұмыс барысы. Қоспасы поджигается электр искрой шамдар. Күші қысым газдар (қызған жану өнімдері) итеріп поршень төмен. Қозғалысы поршень беріледі коленчатому, білік білік бұрылады, және, осылайша, пайдалы жұмыс жасалады. Келтіріп және расширяясь, жану өнімдері салқындатылады, қысым цилиндрде құлайды дерлік атмосфералық қысымға дейін 4-ші такт шығару (пайдаланған газында) . Ашылады бітіру клапан, пайдаланылған жану өнімдері выбрасываются арқылы глушитель атмосфераға Төрт тактов тек бір — үшінші — болып табылады жұмыс. Сондықтан, қозғалтқыш жабдықтайды маховиком (инерционным қозғалтқышы бар, запасающим энергия) , оның есебінен иінді білік айналады ішінде қалған тактов Дизель — басқа түрі-ДВС. Тұтану оның жасалған кезде впрыскивании отын ауа, алдын-ала қысылған поршнем және, демек, жоғары температураға дейін қыздырылған. Бұл негізгі айырмашылығы дизель әдеттегі бензин қозғалтқыш ішкі жану. Бірінші дизельді қозғалтқыш салынды 1897 жылы неміс ғалымы Рудольф Дизельмен (1858-1913) , аты мен аталады Бу Турбинасы — будың потенциалдық энергиясын кинетикалық энергияға, одан кейін оны айналушы біліктің механикалық энергиясына түрлендіретін турбина. Бу Турбинасы — жылу электр стансасындағы (ЖЭС) электр генераторларын қозғалысқа келтіретін негізгі қозғалтқыш. Бу Турбинасы бу машинасына қарағанда анағұрлым ықшам, қолдануға ыңғайлы әрі тиімді және параметрі жоғары буды пайдалануға, таза конденсат алуға, сондай-ақ, электр энергиясын өндірумен қатар тұтынушыларға параметрлері әр түрлі бу беруге мүмкіндік береді. Барлық дерлік Бу Турбиналары көп сатылы болып келеді. Бу Турбинасы активті турбина және реактивті турбина болып ажыратылады. Активті турбинада жылу энергиясының едәуір мөлшерін бір сатының көлемінде механикалық энергияға айналдыруға болады. Сондықтан мұнда турбина сатыларының саны аздау болып келеді де, ауқымы кішірек, ал таза реактивті турбинада сатылар саны көп болады да, нәтижесінде ол ауқымды (көлемді) болып келеді. Сығымдағыштар мен жылулық қозғалтқыштардыңқысқаша даму тарихы Жылу техникасы деп, ғылым саласының теориялық мағынасын және табиғи көздерінің энергиясын, жылуға түрлендіруші техникалық құрал-жабдықтармен, механикалық және электр энергиясына айналуын айтады, сонымен қатар, жылулық машиналардың, аппараттардың және қондырғылардың принциптік жұмыс әрекеттерінің процестерін зерттейді. Жылулық – бұл табиғаттың беретін байлығы және оны тыңғылықты дұрыс пайдалануды үйрену – оның негізгі заңдылығын түсіну, оны алудағы басқару процесін, тасымалдауы мен жылулықты пайдалану негізгі мақсаттардың бірі болып табылады. Жылудинамикасы және жылу алмасу туралы ілім – осы заңдылықты зерттейтін ғылым саласы. Жылутехникасы ғылым ретінде XIX ғасырда, өндіріс – техникалық революция заманында қалыптасты, онда жылулық қозғалтқыштардың – энергияның сапалы, жаңа көзін жаппай пайдаланумен байланысты болды. Қазақстанда электр станциясының негізгі түрі болып жылу электр станциясы (ЖЭС) табылады. Яғни, Қазақстанда электр энергиясының 85% жылу электр станцияларында өндіріледі (ЖЭС). Бұлар шамамен мемлекеттің 67% электр энергиясын шығарады. Олардың орналасуы отын көзі мен тұтыну қажеттігіне байланысты. Ең ірі ЖЭС - тер отын кендерінің маңында салынады. Калорияға (энергияға) бай және тасымалдауға қолайлы отын қолданатын ЖЭС тұтынушылар талабына сай құрылады. Жылу электр станциясы – ол бірнеше қондырғылар, құралдар мен аппараттардан тұратын, электр энергиясын өндіруге арналған, және оған керекті үйлер мен арнайы бөлмелер белгілі территорияда орналасқан орын. Жел қозғалтқышы да ертеден белгілі болған. 18 ғасырдың орта шенінен өндірістің машиналы технологияға көше бастауына байланысты жергілікті қуат көзі – суға, желге, тағыда басқа тәуелді бола бермейтін қозғалтқыш жасау қажеттігі туды. Осы кезде отын энергиясымен қазанда бу өндіріп, онымен жұмыс істейтін бірінші жылу қозғалтқышы – бу машинасы жасалды. 19 ғасырдың 2-жартысында жылу қозғалтқышының бу турбинасы және іштен жанатын қозғалтқыш (ІЖҚ) атты жаңа екі типі өмірге келді. Бу турбинасында бу энергиясын біліктің айналысына түрлендіру үшін бу машинасындағыдай кривошипті-шатунды (айналшақты-бұлғақты) механизмнің қажеті болмады. Бұл қозғалтқыш тарихындағы ірі техникалық жетістік еді. ІЖҚ да арзан мұнай өніміне көшіп, бу өндіретін ауыр да қолапайсыз бу қазанынсыз жұмыс істейтін болды. 19 ғасырдың аяғында карбюраторда жанғыш қоспа дайындап, оны қозғалтқыштың жану камерасында электро білтемен тұтататын ІЖҚ емес, сорған суық ауаны цилиндрде піспекпен қатты қысып қыздырып, оған сұйық отын бүркіп жағатын жаңа жылу қозғалтқышы (қ. Дизель) жасалынды. Нәтижесінде ІЖҚ-тың п. ә. коэффиценті өсті, үнемділігі артты, құралымы қарапайым да ықшам түрге келді. Бүгінгі күні көлік құралы түгелдей дерлік ІЖҚ-пен жарақталады. Жылу қозғалтқышы сияқты осы кезеңде гидравлик. қозғалтқыш, оның кең тараған түрі – гидравликалық турбина (гидротурбина) құралымы да ұдайы жетілдірілумен болды. Соның арқасында негізгі гидротурбинадан тұратын аса қуатты (600 МВт-қа дейін) гидроэнергет. агрегаттар жасалып, ірі-ірі су электр стансалары салына бастады. 19 ғасырдың аяғы және 20 ғасырдың басында электро энергиясын механикалық жұмысқа түрлендіргіш машина – электрлік қозғалтқыш (электр моторы), оның тұрақты токпен, айнымалы токпен жұмыс істейтін нұсқаларының пайда болуы және іс жүзінде қолданылуы өнеркәсіптің энергетикалық базасын күрт дамытуға мүмкіндік берді. Сондай-ақ, қуаты Вт-тың шағын бөлігінен ондаған МВт-қа жететін синхронды электро қозғалтқыш пен асинхронды электро қозғалтқыш тіршіліктің барлық дерлік саласында кең қолданыс табуда. 20 ғасырдың 1-жартысында жылу қозғалтқышының жаңа түрлері – газ турбиналық қозғалтқыш, реактивті қозғалтқыш, ядролық қозғалтқыш (қозғалтқыш Ядролық күш қондырғысы) жасалды. Қазіргі таңда авиация қозғалтқышының көпшілігін газ турбиналық қозғалтқыш құрайды. Ол сонымен бірге локомотивте (газ турбиналық тасығыш), автомобильде қолданылады. F– таңдалған аппаратың жылуберу бетінің ауданы, м2. Сығымдағыштар ішінде адамға ертеден белгілісі – су соратын сорғылар, олар біздің дәуірімізге дейінгі IV ғасырдағы Аристотель заманында пайдаланылған. Адамдар мен жануарлардың күшімен істейтін су көтергіш машиналар ертедегі Египетте оған дейін де қолданылғаны белгілі. Поршенді сорғылар ертедегі Греция мен Римде белгілі болған. Өрт сөндіруге қолданылған екі цилиндрлі поршенді сорғыны ойлап шығарушы болып ертедегі грек механигі Ктесибий (б.д.д. II-I ғғ.) саналады. Ортадан тепкіш сорғыны ойлап шығарушы болып итальяндық Д. Жордан, ал оның алғашқы сәтті құрылымын жасаушы болып француз Д. Папен саналады (XVIII ғасырдың басы). XIX ғасырда сорғыларды жасау мен олардың қолданылуы тез дами бастады, оған сол уақыттағы тау-кен өнеркәсібінің қарқынды дамуы себеп болды, себебі кен қазбаларының астындағы суды сыртқа шығару қажет еді. 1818 ж. американдық Андревс қазіргі кездегі ортадан тепкіш сорғының үлгісін жасады, ал 1875 ж. Рейнольдс (Англия) көп сатылы сорғының құрылымын патенттеді. Алғашқы қысымдағышты жасау неміс физигі Герикенің есіміне байланысты (1640 ж), ал XVIII ғасырдың екінші жартысында Англияда Вилькинсон екі цилиндрлі поршенді сығымдағышты патенттеп, Уатт бу жетекті ауа үрлегіш машинаны жасап шығарды. 1738 ж. Д. Бернулли с±йыќ ќозѓалысыныњ негізгі тењдеуін жазып шыѓарды, ал ортадан тепкіш машиналар (ОТМ) теориясының негізін қалаушы болып Л. Эйлер саналады (XVIII ғасырдың екінші жартысы). 1750ж. Л. Эйлер ОТМ жєне реактивті турбинаныњ жұмыс құбылысының математикалық талдауын жасап, турбомашиналардыњ ж±мыстыќ ќ±былысыныњ негізгі тењдеуін ќорытып шыѓарды. Сыѓымдаѓыштар теориясын дамытып, қазіргі заманғы сорғылар мен бу турбиналарыныњ теориясын жасауға көп үлес қосқан оқымыстылар: О. Рейнольдс (Англия), А. Стодола (Чехословакия), Л. Прандтль (Германия), Н.Е Жуковский, А.В. Щегляев, С.М. Лосев, С.С. Руднев (Россия) жєне т.б. Сығымдағыштар жылу электр станциясындағы қосалқы жабдықтардың ішінде қуаты мен түрлері бойынша алдынғы орынды алады және жылу электр станциясының техника-экономикалық көрсеткіштеріне елеулі әсер етеді. . Қорытынды Мәселені шешу жолдары: Транспорт санын азайту үшін қоғамдық көлікпен тасымалдауды дамыту; Отынның жаңа сапалы түрлерін пайдалану; Сүзгі фильтрлерді пайдалану; Жаяу немесе велосипедпен жүруді қолға алу және дамыту; «Жасыл ел» бағдарламасы бойынша ағаштар отырғызу; Күн энергиясымен жұмыс істейтін электромобиль, жел , биоэнергияны пайдалану. Бұл мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер орындалды: Пайдасы .Экономиканың дамуына ықпал етеді; Қолайлы жағдай жасауға көмектеседі; Адам еңбегін жеңілдетуге, бір жерден екінші жерге тез жетуіне көмектеседі. Зияны Биосфераны ластайды; Қоршаған ортаның температурасын жоғарылатады; Табиғи байлық қорларын азайтады; Адам ағзасына әсер етеді Мәселені шешу жолдары Басқа отын түрлерін ойлап табу; Қозғалтқыштың басқа түрлерін жетілдіру, Қоршаған ортаны тазарту; Автомобиль жүргізушілер мәдениетін қалыптастыру. Әдебиеттер Черкасский В.М. Насосы, вентиляторы, компрессоры. - М.: Энергия, 1977.-424 с. Поляков В.Л., Скворцов Л.С. Насосы и вентиляторы. - М.: Стройиздат, 1990. - 336 с. Рихтер Л.Д., Елизаров Д.П., Лавыгин В.М, Вспомогательное оборудование тепловых электростанций.-М.: Энергоатомиздат, 1987.-216 с. Малюшееко В.В., Михайлов А.К. Энергетические насосы: Справочное пособие. -М.: Энергоизднт, 1981. - 200 с. Малюшенко В.В., Михайлов А.К. Насосное оборудование тепловых электростанций. -М.: Энергия, 1975.-280 с. Аэродинамический расчёт котельных установок (нормативный метод).-Л.: Энергия, 1977.-256 с. Ядерные энергетические установки. Под общ. ред. Н. А. Доллежаля. - М.: Энергоатомиздат, 1990. - 629 с. Марцинковекий В.А., Борона П.Н. Насосы атомных электростанций, -М.: Энергоатомиздат, 1987.-256 с. Митенков Ф-М., Новинский Э.Г., Будов В.М. Главные циркуляционные насосы АЭС. - М.: Энергоатомиздат, 1984. - 320 с. Основные процессы и аппаратты химической технологии: Пособие по проектированию/ Г. С. Борисов, В. П. Брыков, Ю. И. Дытнерский және т.б. под ред. Ю. И. Дытнерского. Изд. 2, М.: Химия, 1991. – 496 б. Колонные аппараты: Каталог. 2-изд. – М.:ЦИНТИ химнефтемаш, 1978.–31 б www.teploobmenka.ru http://www.neftelib.ru/neft-book/028/20/index.shtml жүктеу/скачать 196 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|