Республики казахстан

134 
 
дәлелденген.  Қазақстан  президенті  Нұрсұлтан  Назарбаев  «Елдің 
экономикалық мүдделерінің дұрыс шешілуі үшін де алыс - жақындағы 
мемлекеттердің  бізді  танығаны,  сыйлағаны,  мойындағаны  керек.  Ал 
осынау  дүбірлі  дүниеде  өзіңді  мойындатудың  сенімді  жолы  – 
тағылымды  тарих,  озық  ғылым,  өрелі  мәдениет»  –  деп  өркениетті 
мәдениетке  өрелі  шығармашылық  иелері  сабақтастырудың  қажет 
екенін  баса  көрсетіп  айтады.  Әр  халықтың  сан  ғасырларға  созылған 
ұрпақ  тәрбиесінде  өзiндiк  рухани  тарихы,  тағлымы,  ой  –  пiкiрi, 
қорытынды түйіні, мәдениет жүйесі болатыны белгілі. 
Халқымыздың  бейнелеу  өнері  сан  ғасырлар  қойнауынан  бастау 
алады.  Бүгінгі  таңда  оның  көркемдік,  мәдени  –  рухани,  әлеуметтік 
тарихын,  заңдылығын,  ерекшелігін  танып  білуде  шығармашылықтың 
маңызы зор. 
Қазақстан бейнелеу өнері тарихында кескіндеменің алатын орны 
айрықша.  Респуликамыздың  бүгінгі  кемел  сурет  өнерінің  бастауы 
болған  акварель,  майлы  бояу  біздің  қылқалам  иелерінің  реалистік 
шыншыл  кескіндеменің  дәстүрін  игеруіне  теңдесі  жоқ  үлесін  қосты. 
Суретшілердің  көркем  туындысындағы  ұлттық  мазмұнға  толы 
көріністің  әр  біреуін  байыптап  талдау,  оның  өзіндік  керемет 
қолтаңбасын  ашуға,  көркем  шығармасындағы  композициялық 
құрылымының  қыр  –  сырын,  мазмұнын  беруге,  сонымен  қоса 
көркемдік ерекшелігін анықтауға септігін тигізеді. 
Өнер – әрқашан да өмірдің біртұтас бөлігі екені баршамызға аян. 
Елімізде  өнердің,  мәдениеттің  қарыштап  дамуына,  биіктен  көрінуіне 
аянбай  еңбек  етіп,  өз  үлестерін  қосып  жүрген  жандар  аз  емес. 
Павлодардың белгілі тұлғаларының бірі
, 
(1988 жылдан бері)  Кеңестік 
Социалистік  Республикалардың  Суретшілер  одағының  мүшесі, 
(1992 жылдан)  Қазақстан  Республикасы  Суретшілер  одағының 
мүшесі,  (1997  жылғы)  Қазақстан  Республикасы  Президенті 
степендиясының  иегері,  (2007  жылдан)  Қазақстан  Көркемсурет 
Академиясының  академигі,  (2001  жылы)  «Құрмет»  орденінің  иегері, 
Республикалық,  аймақтық  көрмелердің,  белсенді  қатысушысы. 
сұлулыққа құштар жан –Қабдыл- Ғалым Қаржасов. 
Қабдыл–Ғалым 
Қаржасовтың 
1976 
жылы 
Алматыдағы 
көркемсурет  училищесіне  түскен  кезінен  бастап  бар  ғұмыры  сурет 
әлемінің  ортасында  келеді.  Оның  суретшілік  тақырыптық  аясы  өте 
кең.  Алғашқы  тырнақ  алды  туындыларын  ауыл  өмірін  бейнелеуден 
бастаған  шебер  бүгінде  ғасырдан  ғасырларға  жол  тартқан  өзекті 
сырларды, тарихи оқиғаларды жан-жақты   қамтиды. 

135 
 
Картина  салу  –  ұзақ  қажырлықпен  жететін  жұмыс.
  Қылқалам 
шебері
  өзінің  түпкі  мақсатының  композициялық  түйінін  тауып,  сол 
арқылы 
тақырып 
негізі 
мен 
картинаның  мән-мағынасын  ашуға 
тырысады.  Бұл  өте  күрделі  жұмыс. 
Оған  суретші  бар  шеберлік  машығы 
мен 
іс-тәжірибесін, 
шабытын 
жұмсайды,  қаншама  уақытын  сарп 
етеді.
  Қ-Ғ.  Қаржасов
  көркемсуреттің 
көрікті өкілі. Өмір тынысын көңілімен 
қабылдауда  жазбай  танып,  жаңылмай 
бейнелеп табиғи мақамын айқындауда 
шеберлік  танытқан  суретші. 
Ол  әрбір 
туындысында 
өткенді, 
бүгінгі, 
болашақты 
бедерлеуде 
өзгеше 
сипатқа  ие  болған  суреткер.  Оған 
«Кешеден  келдік  бүгінге»,  «Қызыл 
дала»,  «Парыз»,  «Көсем»,  «Аян», 
«Аманат», 
«Самғау», 
«Еркіндік» 
сияқты шығармаларын айтуға болады.  
Қабдыл–Ғалым Қаржасов – Қазақстандағы ерекше кескіндемеші 
–  суретшілердің  бірі.  Оның  туындыларынан  көшпелі  мәдениеттің 
тарихы  мен  ұлттық  мәдени  дәстүрлердің  қазіргі  заманғы  жаңа  үні 
сезілетіндей. «Менің көрмеге қойылған суреттерімнің негізі – қазақы, 
дәстүрлі  тақырыптар.  Бұл  «Шашу»,  «Қобыз»,  «Мәңгілік  сарын», 
«Әлди»,  «Барып  қайт»,  «Кең  далам»,  «Аңсау»,  «Жұмбақтас», 
«Баянауыл» 
сынды 
шығармаларымнан 
көрінеді. 
Осындай 
туындыларым арқылы тарихымыздан, өмір салтымыздан сыр шерткім 
келді» дейді Қабдыл–Ғалым Қаржасов бізбен әңгімесінде. 
Еліміздің тарихы мен мәдениеті, ақындар, жазушылар, қылқалам 
шеберлерінің 
әрдайым 
қиялын 
толықтыруға, 
жігерлендіруге 
жетелейді.  Қазақстан  жерінде  ұлттық  рухани  қазынаға  үлесін  қосқан 
танымал  тұлғалар  көп.  Сондай  тұлғалардың  бірі  белгілі  жазушы 
Роллан  Сейсенбаев  қылқалам  шебері  Қабдыл  –  Ғалым  Қаржасов 
жайлы  өз  ойын:  «Өнер  –  сиқыр  мен  сырға  толы  ғажайып  әлем.  Ол 
әлемде  жаны  таза,  көкірегі  ояу,  ар  мен  ұятын  жоғары  ұстайтын 
қасиеттілер,  азап  пен  рахатқа  толы  күй  кешеді.  Өнерде  батыл, 
қайратты, жүрек  көзі ояу дархан талант иелері  ғана өмір сүре алады.  

136 
 
Суретші  Ғалым  Қаржасов  –  өнер  әлемінде  қайталанбас  нақышын, 
өзіндік бояумен тапқан дарындылар қатарынан» - деп жазады. 
Бүгіндегі  өнер  зерттеушілері  философиялық  өлшемі,  кәсіби 
талғамы  мен  суретшілік  тәжірибесі  жағынан  Ғалым  Қаржасов 
ХХ ғасырда  әлемге  танылған  Модельяни,  Анри  Матисс  және  Пол 
Гогенмен  үндес  дейтін  болса,  бұл 
–
  өнер  иесінің  құлашын  кеңге 
салғанының белгісі. 
Ғалым Қаржасов Батыстың өнер бағыттарын игере отырып, сол 
мектептердің болмысынан Шығыс өрнегіне ұштастыра отырып, жаңа 
замандарға жалғасқан бағыт тапқанын атаған жөн. Суретші Батыстан 
жол  іздей  отырып,  бабаларымыз  өткен  ғасырлар  қойнауына  терең 
бойлайды.  Мәселен,  Еуропа  өнеріндегі  символдылықты  өз 
шығармашылығының  өзекті  тұсы  деп  тапқан  суретші  шығыстық  ою-
өрнек бойындағы бояу нәрлілігін де қиялға кең қанат берген бағыт деп 
таниды.  Сол  себепті  де  туындыларындағы  қолданбалылық    алдымен 
европалық  ағымнан  гөрі  талай  ғасырлар  көшін  аттап  келген 
шығыстық,  түркілік  өрнек  сырымен  үндес.  Мысалы,  халқымыздың 
лиро-эпостық  жырларының  тұлғалысының  бірі  «Қыз  Жібекте» 
қыздың көркемдігін суреттегенде: «Қыз Жібектің ақтығы, Наурыздың 
ақша  қарындай,  ақ  бетінің  қызылы,  ақ  тауықтың  қанындай...»  деп 
келеді.  Ауыз  әдебиетіндегі  осы  бір  бейнелілік,  бояуының 
қанықтылығы 
көнеден 
сыршылдық 
іздеген 
суретшінің 
шығармашылығына  өзек  болған.  Осы  үндестікті  Ғ. Қаржасовтың 
«Аужар»,  «Сенім»,  «Кербез»,  «Көш»,  «Төр»,  «Көне»  деген 
туындыларынан аңғаруға болады. 
Қылқалам  шеберінің  тақырыптық  ауқымы  шексіз.  Оның 
шығармалары  көне  тарихымыздан  сыр  шертетін  халықтың  салт-
дәстүрлерін,  ел  қорғаған  батырлар  шайқасы  секілді  туындылардан 
бастап  өткендегі,  бүгіндегі  қала-дала  өмірін  терең  қамтиды.  Сол 
секілді,  еліміздің  бүгінгі  тыныс-тіршілігі,  қара  түтінін  будақтатқан 
өндірісі мен заманның қым-қуыт қысымына төзіп, гүлденген кейпінен 
айрылмаған  табиғаты  да  қылқалам  назарынан  тыс  қалмаған.  Оған 
дәлел  ретінде  «Шашу»,  «Айбын»,  «Демалыс  аймағы»,  «Даламның 
гүлдері» туындыларын жатқызуға болады. 
Қабдыл – Ғалым Қаржасов композиция жасағанда, заттың өзіне 
қарап  көп  жұмыс  істеуді  дағдыға  айналдырған.  Оның  көре  білуі, 
көргенді есте сақтау қабілеттерін шыңдай отырып, қоршаған ортаның 
сұлу  келбетін,  әсерлі  сәттерді  бейнелей  білуі  үлкен  талант.  Талант, 
талап  бар  да,  оның  қайнар  көзін  ашып,  үнемі  үзбей  шыңдау, 

137 
 
машықтандыру, ұштау бар. Талай іздену, көп оқып, ой-өрісті кеңейту, 
дүниетанымды  арттыра,  рухани  жан  дүниені  байыту  ғана  киелі  өнер 
жолында мұратқа жеткізбек.  
Осы  тұрғыда  біз  оюлардың»Арқар  мүйіз»,  «Түйе  табан»  ,  «Құс 
таңдай» деп аталатынын, оның үш жапырақты немесе бес жапырақты 
болып келетінін білеміз.Ал көне оюларға зер салсақ, лапылдаған от  – 
ел  арасындағы  ауыр  кезең  мың  бұралған  би  қимылы  –  жайлаудағы 
мамыражай  күндер  көз  алдыңа  келері  хақ.  Демек  әрбір  ою  ойсыз, 
мағынасыз  жасалмаған.  Осы  көне  өрнектегі  қимылдарды  сәл 
жетілдіріп 
сөйлете 
білгенде 
ғасыр 
мен 
ғасырды 
жалғастырып 
жатқан  тіршілігіміз  алдан 
шыға 
келеді. 
«Киелі 
қобыз», 
«Мінәжат», 
«Қорқыт», 
«Көш», 
«Махаббат 
символы», 
«Көне» секілді туындылар 
осы бағытты аңғартады. 
Қабдыл–Ғалым  Қаржасов 
ұлттық 
ою-өрнектің 
табиғи  бұлжымас  заңын 
зерттеп, көркем шығармашылық композициялық құрылымын шешуде 
әрі  орындау  тәсілінде  үздік  жол  таба  біліп,  бейнелеу  өнерінде  жаңа 
бағыт  әкеле  білді  десек  артық  айтылған  болмас  еді.  Суретшінің  кез 
келген көркем туындысы, шығармалары терең ойлылығымен, көркем 
шеберлігімен көрерменге ұнайды.  
Ұлы И. Репин айтқандай:  «Сурет  – ол өте күрделі  де, өте қиын 
еңбек.  Оны  тек  ішкі  сезім  арқылы  тануға  болады.  Ол  шынайы  сезім, 
белгісіз құбылыс».  
Сурет-өнердің  бір  саласы  болғандықтан  қылқалам  туындысы 
поэзия,  ақындық  тебіреністерге  толы  келеді.  Суретшілер  үшін  анаға, 
сүйген  жар,  әпке,  тәрбиешіге  деген  махаббат  тақырыбы  мәңгілік. 
Ғ. Қаржасовтың шығармашылығының негізгі өзегі 
–
  әйел  –  ізгіліктің, 
адамгершілік пен табиғи  сұлулықтың бейнесі. Бұл суретшінің құрған 
сұлулық пен поэзия әлемі, оның өзіндік қиялының ерекше формасы. 
Кейбір  бейнелердің  айқын  нақтылы  сипаты  бар,  сонымен  бірге 
олар шын, портретті емес. Олардың барлығы, түсіңізде немесе өткен-
кеткенді  еске  алғанда  болмыстың  өзгергеніндей,  оғаш  түрде 

138 
 
өзгертілген.  Шығыс  әйелінің  бейнесі  өзін  қоршаған  абстрактілі 
фигуралармен  біріңғай  сәндік  элемент  болып  біріккен,  оларға  тән 
ерекшелік  –  созылыңқыраған  мойын  мен  тұнжыраған  көзқарас  – 
тәкәппарлықтың, асқақтықтың, сонымен қатар момындықтың белгісі. 
«Кербез», «Айым», «Ару», «Таң», «Көктем», «Сапар», Би «Алтынай», 
туындылары және «Розаның шайы». Бұлар автордың шығармашылық 
белесіндегі  үлкен  топтамасының  бір  бөлігі  ғана.  Ғ. Қаржасов  айқын 
локальді түс дақтарымен жұмыс істейді, бірақ басты қалыптастырушы 
элемент  ретінде  қашанда,  ернеулердің  айқындық  шегін  анықтап 
тұратын, сызық болып табылады. Айырмалық белгі болып қалған, өте 
сұлу және сезімге толы сәнді әйелдердің дәріптелген, стильді бейнесі 
еркін,  бірақ  символдар  мен  сызықтардың  өрнекті  жүйесіне  берік 
енгізілген.  Сыйластық  қазақтың  дархан  даласындай  байтақ  болса 
керек.  Туған  ел,  кіндік  қаның  тамған  жер,  өскен  орта,  айналаңды 
қоршаған қалың орман жұртшылықа деген ықыластың поэзиялық тілі 
Қаржасовтың кескіндеме әлемінде жалғасып жатыр. Ғалым Қаржасов 
қазақтың  кең  жазира  сұлулығын,  таңғажайып  табиғат  сыйын 
суреттеуге  бар  жан-тәнімен  кіріскен  тұлға.  Қарапайым  дүниенің 
өзінен ерекшелік тауып, бағалай біліп қағаз бетіне түсіреді. 
Туған  жері,  ауылы  –  суретші  туындыларының  қайнар  бұлағы, 
өркендеу  жолындағы  өзекті  тақырыптарының  негізі.  Ол  өзінің 
шығармаларындағы  нәзік  табиғат  әуендері  арқылы  туған  жерінің 
тұрмыс тіршілігін дәлме – дәл жеткізеді, осылай туған елдің жай-күй 
сезімдерін жырлайды. Бұған 
«Сонар», «Жез киік», «Қазақ келіндері», 
«Әлди», 
«Күдер»,  «Әңгіме», 
«Ошақ  басында»
  «Менің  анам», 
шығармаларын  айтуға  болады.  Бір  назар  аударатын  жағдай,  Ғалым 
Қаржасовтың  шығармаларындағы  бояулық  өлшем,  бояу  үндестігі 
тақырыптық  көңіл-күй  жетегіне  еріп  кетпейді.  Суретшінің  барлық 
шығармашылығына 
тән 
құбылыс 
– 
бояудың 
ойлылығы. 
Кескіндемелері  арасында  той  да  бар,  томалақ  та  бар.  Сол  бір 
шаттықты кездердің бояуы бір қарағанда әлем-жәлем, шадыман күйде 
көрінер.  Бірақ,  әлдебір  тұстан  басталатын  қоңырқай,  қызғылтым  түс 
байсалдылыққа  жетелеп  әкеледі. 
Қылқалам  шеберінің  дарындық 
талантына,  оның  шынайылықты  өткір,  өз  бейнесінде  және  айрықша 
көре  білуіне,  бейнеленіп  отырған  дүниенің  терең  болмысын  ұғына, 
түйсіне білуіне бірқатар жайттардың байланысты екені, әрине, айтпаса 
да түсінікті.  

139 
 
Мысалы: 
Суретші  Ғалым 
Қаржасов  өзінің  «Қоңыр» 
туындысын 
2004 
жылы    
(кенеп/майлы 
бояу, 
көлемдері 
90х120см), 
өзіндік  көз  қарасы  және 
шеберлік  тәсілдері  толық 
қалыптасатын 
кезеңде 
салды.  Туындының  сюжеті 
қарапайым екі қарт адамның 
отырысын 
бейнелейді. 
Композициялық  құрылымы 
бойынша суреттің көрерменге айтары көп, бірақ тілдесу үнсіз, оны тек 
ішкі  түйсік  арқылы  ұғыну  керек.  Ал  шығарманың  атауы  сырт  көзге 
«Қоңыр». Неліктен суретші осы жұмысын қоңыр деп атады? Қазақтың 
қоңыр  деген  ұғымы  басқа  тілдерге  аударылмайды.  Суретші  қоңыр 
деген  ұғымды  осы  жұмыспен  толықтай  ашқан.  Өйткені  қазақтың 
қоңыр  деген  сөзі  үлкен  философиялық  ұғым  екені  мәлім.  Қоңыр 
сөзінің  мағынасы  көптеген  өмірдің  құбылыстарын  қамтиды,  яғни, 
қарапайым  тіршіліктен,  философиялық  және  психологиялық 
тебіреністерге  дейін  жетеді.  Қаржасовтың  «Қоңыр»  туындысында 
жан-жақтың барлығы тыныштыққа бөленген, оны көрген көрермен де 
сондай  күйге  бөленеді.  Туындыны  көріп  отырып  біз  гармонияны 
сезінеміз. Мұнда ұлттық қысқы киім, бастарында бөрік, тымақ киген 
екі  қарт  адамды  бейнелеген.  Барлық  заттардың  пішіндері  нақты,  ал 
кескіндеме  пластикасының  шешімі  мүсінге  жақын  болып  келеді. 
Ондай  «сюжетті»  әр  қазақтың  үйіндегі  қабырғасында  ілініп  тұрған 
аталар мен апалар портреттерінен байқаймыз.  
Бұл  туынды  қазақтың  ойлау  қабілеті  музыкалық  екендігінің 
дәлелі.  Ғалым  Қаржасов  дәстүрлі  мәдениетте  тәрбиеленіп,  ұлттық 
құндылықтарды  сіңіріп  өскен.  Сондықтан  да  бұл  суретті  толықтай 
түсіну үшін қазақ философиясын білу қажет. Қоңыр мағынасы ән мен 
күйшілік  дәстүрінде  толықтай  ашылған.  Халқымызда  қоңыр  әуен, 
қоңыр  ән,  қоңыр  күй  деген  ұғымдар  қалыптасқан.  Қоңыр  күйге  түсе 
білген  халқымыздың  Ақан,  Естай,  Жаяу  Мұса,  Мұхит  сияқты  сал 
серілері  «Қоңыр»,  «Майда  қоңыр»,  «Наз  қоңыр»,  «Жайма  қоңыр», 
«Жай қоңыр» деген әндерді дүниеге әкелді. Ал күйшілік өнерде Сүгір 
«Жолаушының  қоңыр  күйі»,  Хасенов  Әбікен  «Қоңыр»,  Қазанғап 

140 
 
«Майда  қоңыр»,  Әлекей  «Қоңыр  ала»  күйлерін  тудырды.  Осы 
күйлерімізден, әндерімізден төгілетін қоңыр күй Ғалым Қаржасовтың 
туындысынан да естіліп тұрғандай. Қоңыр деген ұғымды түсіне алған 
суретші  ұстатпайтын  дүние  сырын,  төгіліп  бара  жатқан  сұлулықты 
бейнелей алды. 
«Кейбір  суретшілеріміз  түстер,  бояулар  үндестігін  таппай 
қиналса,
 
Ғалым  Қаржасов  оны  әлдеқашан  меңгерген.  Ол  бояулар 
үндестігі арқылы ғасырлар үндестігін бейнелеуге қол жеткізді»,-деген 
еді алматылық суретші-зерттеуші Александр Львович.  
Суретшіні  халықтың  патриоттық  рухы,  өмірлік  тарихы  ерекше 
қызықтырып  келеді.  Оның  шығармалары  өз  Отанына,  өз  халқының 
тарихына  байланысты,  әрі  сол  шынайы  бейнелерді  ашып  көрсете 
білуінде.  Суреттерінде  табиғат  пен  адамның  үндестігін  баянды 
бейнелеу,  өз  ұлтының  рухының  мықтылығын,  батылдығы  мен 
батырлығын,  жайсаң  мінезділігін,  мәрттігін  бейнелейтін  туындылар 
бар.  «Қорқыт»,  «Аманат»,  «Жекпе-жек»,  «Қызыл  дала»,  «Бейбіт 
Шәнім,  кароль  Лир  рөлінде»,  «Көшпенділер»,  «Көсем».  Бұлар 
суретшінің атын асқақтатқан ең құнды көркем туындылары. 
Ғ. Қаржасовтың туындыларына терең мән беріп, көз салсаңыз ой 
көкжиегі  қол  жетпейтін  сағым  іспетті.  Суретшінің  сезімге  толы 
жұмыстары,  әркімді  әртүрлі  ойдың  жетегіне  әкетеді.  Оның 
қылқаламынан  туған  еңбектеріне  жазушы  Роллан  Сейсенбаев, 
Қазақстан  Редакторлар  Кеңесінің  мүшесі,  жазушы  Ғалымбек 
Сағымбайұлы  Жұматов,  өнертанушы  Гүлнар  Жұбаниязованың 
таңданысқа  толы  тұжырымдары  қылқалам  шеберінің  деңгейін 
көрсетеді.  
Қ-Ғ.  Қаржасов  образдар  жасауда  қайсар  мінезді  игілікті  істерді 
рухани сезімді қарапайым адамдар бойынан іздейді. Картинада ұлттық 
бояу үндестігі пластикалық шешім, уақыт өлшем кемелдік кезең, өмір 
шындығын  даралап  бейнелейді.  «Шәкәрім»,  «Әкей»,  «Роллан 
Сейсенбаев»,  «Әкей»,  «Қызым  Айнұр»  суреттері  соның  дәлелі. 
Модельяни,  А.  Матисс  бағытынан  тым  алшақ  кетпеген  «Менің 
қалам»,  «Кеш»,  «Толғау»,  «Әсем  әуен»  секілді  туындылар 
тақырыптық  жағынан  әртүрлі  болғанымен,  автор  ұстанған  кредо 
көрерменімен  бірге  байыпты  ой  түзіп  отырады.  Толғау 
–
  ән. 
Жұртшылықтың  көңілін  көтерер  әуез.  Дегенмен  де,  ақындар  толғау 
арқылы  дүниені  тербеген  оқиғаларды,  бастан  кешкен  қуаныш-

141 
 
реніштерді  білдіріп  жатады.  Сол  жырдағы  бейнелілікті  «Толғау», 
«Сарын», «Күй» кескіндемелерінен айқын аңғаруға болады. 
Қорыта  айтсақ,  Қабдыл–Ғалым  Қаржасов  –  республикалық, 
халықаралық  бірнеше  үлкен  пленэрлердің  қатысушысы.  Бұлардың 
бәрі  суретшіге  шабыт  беріп,  бірнеше  жаңа  туындылардың  дүниеге 
келуіне  себепші  болды.  Қ-Ғ.Қаржасовтың  жұмыстары  Ә. Қастеев 
атындағы  Мемлекеттік  бейнелеу  өнері  музейінде,  Павлодарда, 
Семейде,  Атырауда  және  Қарағанды  көркемсурет  музейлерінде, 
Қазақстанның 
және 
Францияның 
Англияның, 
Германияның, 
Американың жеке жинақтарынан орын алған. 
Қабдыл–Ғалым  Қаржасов  өзінің  өзгеше  қырынан,  жаңа 
сұңғақтық  форма  мен  түр-түстің  үйлесімділігі  арқылы  ішкі  сезім 
дүниесінің  аса  бір  ұрымтал  тұстарынан  сыр  шертеді.  Оның  басты 
мұраты  –  ата–бабамыздың  мекенін  –  Ертіс  Баян  өңірін,  Қазақстанды 
күллі әлемге таныту. 
Ғалым Қаржасовтың шығармашылығын терең түсінушілер әлі де 
көбейе түсері сөзсіз. 
 
Әдебиеттер 
 
1. Ә.Х. Тұрғынбаев Философия. Алматы. Білім 2001; 67-бет. 
2. Р.  Қарғабекова,  Г.  Жубаниязова  Бейнелеу  өнерінің  тарихы. 
Алматы-2004 ж.; 125-бет. 
3. Қазақстан энциклопедиясы. Алматы-2000, 6-том, 86-бет. 
4. О. Жаңбыршиев  Кескіндеменің  техникасы  мен  технологиясы. 
Алматы-2004, 31-бет. 
5.  А.  Қастеев  Мастера  изобразительных  искусств  Казахстана. 
Алматы. «Өнер». 1986, 115-бет. 
6.  А.Б.  Бишняков,  К.В.  Ли,  Р.Т.  Көпбасынов,  қазақ  тіліне 
аударған Д.Т. Базарбаев. Қазақстандағы бейнелеу өнері. ХХ ғасыр.  
7.  Е. Малиновская 
Қ-Ғ. Қаржасов. – Алматы: Комплекс, 2005. 
8.  Каталог 
Қабдыл–Ғалым  Қаржасов.  –  Кескіндеме.  Алматы. 
«La Greation», 2013.   
 
 

142 
 
УДК 111.85 
 
ТОЧКИ СОПРИКОСНОВЕНИЯ ИСКУССТВА И ДИЗАЙНА. 
НОВЫЕ ТЕНДЕНЦИИ ВОСПРИЯТИЯ 
 
О.В. Пашко, главный хранитель фондов  
Павлодарский областной художественный музей (г. Павлодар) 
Е-mail: pvlmusei@mail.ru 
 
Баяндамада  зерттеуші  пікірінің  қоғамның  дамуының  түрлі 
кезеңдерінде  «өнер»  және  «дизайн»  ұғымның  негізгі  мінездемелері 
жеке-жеке қарастырылады.  
 
В  докладе  рассматриваются  основные  характеристики 
понятий  «искусство»  и  «дизайн»,  разнообразие  теорий  и  суждений 
исследователей на разных этапах развития общества.  
 
У художника есть только «чистый лист» перед глазами и полет 
фантазии,  
у дизайнера – задача и заказчик, все созданное изначально имеет 
свое предназначение. 
  
Понятия  «искусство»  и  «дизайн»  для  большинства  людей 
в современном  мире  стали  настолько  привычными,  что  иной  раз,  не 
задумываясь  о  характеристиках  этих  понятий,  они  апеллируют  ими 
с полной  уверенностью  в  своих  знаниях.  Часто  эти  два  понятия  
употребляются  в  тандеме  и  настолько  уверенно,  что  начинаешь 
сомневаться в их значительном различии. Разница между искусством 
и дизайном, на первый взгляд, менее очевидна, чем является на самом 
деле.  В  отношении  к  искусству  и  дизайну  высказываются 
противоречивые  точки  зрения.  Искусство  все  чаще  фигурирует 
в дизайнерских  журналах,  являясь  отправной  точкой  для  дизайнеров 
и этим  настойчиво  визуально  приближает  дизайн  к  искусству. 
Известные  дизайнеры  создают  все  больше  арт-проектов,  стараясь 
обратить  внимание  общества  на  творческую  составляющую  своего 
мастерства.  И  часто  люди  полагают,  что  между  дизайном 
и искусством существует лишь тонкая грань, в то время, как на самом 
деле,  это  колоссальный  разрыв.  Иным  мастерам-умельцам  нужно 

143 
 
было  бы  более  критично  взглянуть  на  свои  достижения  и  перестать 
себя возводить в ранг художников. 
Конечно,  сначала  нужно  определиться  в  этих  понятиях 
и установить, что первично, а что вторично. 
Слово  «искусство»  в  русском,  и  во  многих  других  языках 
употребляется в двух смыслах: 

 
в узком смысле – это специфическая форма самовыражения и 
практически-духовного освоения мира; 

 
в широком – высший уровень мастерства, умения, независимо 
от  того,  в  какой  сфере  жизни  общества  они  проявляются  (искусство 
печника, врача, пекаря и др.). 
Именно  из-за  существования  второго  смысла  и  происходит 
путаница в определении взаимоотношений  и точек соприкосновения 
искусства и дизайна. 
Искусство  –  особая  подсистема  духовной  сферы  жизни 
общества,  представляющая  собой  творческое  воспроизведение 
действительности 
в 
художественных 
образах. 
При 
этом, 
первоначально  искусством  называли  высокую  степень  мастерства 
в каком-либо  деле.  Это  значение  слова  присутствует  в  языке  до  сих 
пор,  когда  мы  говорим  об  искусстве  врача  или  учителя,  о  боевом 
искусстве  или  ораторском.  Позже  понятие  «искусство»  стали  все 
чаще  использовать  для  описания  особой деятельности,  направленной 
на отражение и преобразование мира в соответствии с эстетическими 
нормами,  т.е.  по  законам  прекрасного.  Однако,  первоначальное 
значение слова сохранилось, так как для создания чего-то прекрасного 
требуется высочайшее мастерство. 
Предметом  искусства  являются  мир  и  человек,  в  совокупности 
их  отношений  друг  с  другом.  Форма  существования  искусства  – 
художественное произведение (поэма, картина, спектакль, кинофильм 
и  т.д.).  Искусство  также  использует  особые  средства  для 
воспроизведения  реальной  действительности:  для  литературы  это 
слово, для музыки – звук, для изобразительного искусства – цвет, для 
скульптуры – объем. 
Цель  искусства  двойственна:  для  творца  –  это  художественное 
самовыражение, 
для 
зрителя 
– 
наслаждение 
красотой. 
(www.grandars.ru) 
 (от английского design – замысел, план, намерение, цель 
и  от латинского Designare  –  отмерять,  намечать) –  творческая 
деятельность,  целью  которой  является  определение  формальных 

144 
 
качеств промышленных  изделий.  Эти  качества  включают  и  внешние 
черты  изделия,  но  главным  образом  те  структурные  и 
функциональные взаимосвязи, которые превращают изделие в единое 
целое,  как  с  точки  зрения  потребителя,  так  и  с  точки  зрения 
изготовителя. (по данным Википедии) 
Разносторонние  изыскания  по  восприятию  характеристик 
дизайна представлены в статье старшего преподавателя Евразийского 
национального 
университета 
им. 
Л.Н. Гумилева 
Анастасии 
Могильной,  представленной  на  ХХ  Международной  научно-
практической  конференции  по  проблемам  взаимосвязи  искусства  и 
дизайна  в  Лондоне  в  2012  году  на  основе  различных  авторских 
концепций. В ней рассматривается множество теоретических выводов 
исследователей ХХ века. 
«Дизайн, как считает Джордж Нельсон (1908-1986), это в первую 
очередь,  искусство,  свободное  творчество,  средство  формирования 
круга 
ценностей 
человека, 
охватывающие 
природную 
и общественную  среду,  политическую  и  экономическую  систему, 
а также науку и производство  1]. Герберт Рид (1893-1986) определяет 
дизайн,  как  высшую  форму  искусства,  как  независимую 
сверхпрофессию, 
свободную 
от 
узкоспециализированного 
профессионализма,  приравнивает  объекты  дизайна  к  продуктам 
абстрактного искусства в графике и пластике  2]. 
По  мнению  большинства  исследователей,  дизайн  является 
особой  формой  массового  искусства,  поскольку,  как  и  произведения 
искусства,  продукция  дизайнера  есть  результат  творческой 
деятельности.  Наряду  с  этим,  существуют  противоположные  точки 
зрения в определении соотношения понятий «искусство» и «дизайн».  
Некоторые  исследователи  акцентируют  внимание  на  связь 
дизайна  с  наукой.  Так,  Г.  Майер  (1831-1905)  считал  эстетической 
иллюзией  наличие  связи  дизайна  с  искусством.  По  его  мнению, 
дизайнерское проектирование должно опираться на науку, нежели на 
искусство.  Для  него  дизайн  –  особая  проектная  деятельность, 
отличная от искусства  3]. У Томаса Мальдонадо (1922-1980) дизайн и 
искусство движутся как-бы по параллельным  путям.  По его мнению, 
дизайн  –  это  не  искусство,  и  именно  не  «прикладное  искусство», 
а новое явление в действительности  4]. 
Есть  еще  множество  вариаций  восприятия  дизайна  среди 
исследователей,  при  этом  существуют  несколько  официальных 
(общепризнанных) определений дизайна. 

145 
 
В  1969  г.  на  конгрессе  ИКСИД  (ICSID)  –  Международного 
совета  по  промышленному  дизайну  –  было  принято  определение, 
предложенное  еще  в  1950-х  г.г.  президентом  этой  организации, 
ученым  и  педагогом  Ульмской  школы  дизайна  в  Германии  Томасом 
Мальдонадо:  «Дизайн  является  творческой  деятельностью,  цель 
которой 
– 
определение 
формальных 
качеств 
предметов, 
производимых  промышленностью,  качества  формы  относятся  не 
только  к  внешнему  виду,  но,  главным  образом,  к  структурным 
и функциональным связям, которые превращают систему в целостное 
единство  (с  точки  зрения  как  изготовителя,  так  и  потребителя). 
Дизайн стремится охватить все аспекты окружающей человека среды, 
которые обусловлены промышленным производством 5]. В 1970 году 
вышла книга российского исследователя дизайна и культуролога (хотя 
такой  профессии  в  то  время  официально  не  существовало) 
В.Л. Глазычева,  которая  и  сегодня  не  утратила  своей  значимости. 
В. Глазычев  заявляет,  изучив  практически  все  взгляды  теоретиков 
и практиков  на  дизайн,  что  невозможно  приравнять  дизайн-
деятельность  к  искусству.  Главную  причину  их  несоответствия  он 
видит  в  противоположности  специфического  самовыражения 
художника  в  искусстве.  Так,  художник  в  дизайн-деятельности 
«в первую  очередь  выражает  не  свое  личное,  личностно-
индивидуальное видение общественных проблем, а запросы будущих 
потребителей»  6]. 
Дизайн, как  самостоятельная сфера творческой деятельности 
появилась  гораздо  позже,  чем  искусство  и  по  своей  сути  сродни  и 
является  особой  формой  массового  искусства.  Продукция  дизайнера  – 
результат  творческой  деятельности,  продукт  абстрактного  искусства. 
Это  –  наиболее  распространенное  мнение  о  дизайне.  Но  есть  и  другое 
утверждение.  Так,  К.  Кантор  в  своем  труде  «Правда  о дизайне» 
указывает,  что  «дизайн  вышел  из  искусства,  но,  в  то  же  время,  сам 
таковым  не  является.  Это  выход  в  художественную  инженерию, 
внедрение  художественных  открытий  в  жизнь,  в  производство, 
в массовую практику, украшающее жизнь миллионов  7].  
Итак,  в  результате  предложенных  теорий  и  размышлений, 
получается два постулата: 
Искусство  –  это  образное  осмысление  действительности, 
процесс или итог выражения внутреннего или внешнего мира творца 
в художественном образе.  

146 
 
Дизайн  –  это  не  искусство,  а  сфера  творческой  деятельности. 
Дизайн – это художественная инженерия. 
Чтобы  согласиться  или  опровергнуть  эти  определения,  хочется 
заглянуть  глубже  в  их  характеристики  и  понять  ту  роль,  которая 
отведена этим видам деятельности в современном мире. 
Основные 
параметры, 
которые 
позволяют 
понять 
основополагающие различия искусства и дизайна: 
1.
 
Искусство  создает  проблему.  На  протяжении  истории  было 
немало  случаев,  когда  искусство  считалось  проблематичным  и 
подвергалось  нападкам.  Например,  критика  "Черного  квадрата"  или 
животных  в  формалине.  Актуальное  искусство  всегда  нарывалось  на 
проблемы,  на  запреты  и  на  закрытие  выставок,  а  иные  художники 
частенько  оказывались  в  шаге  от  тюрьмы.  Современное  искусство 
всегда  осуждалось  приверженцами  классической  школы,  а  те  в  свою 
очередь осмеивались постмодернистами. 
Дизайн решает проблему. Целью дизайна является разрешение 
проблемы: как сделать мир экологичнее, интерфейс понятнее, технику 
удобнее. Хороший дизайн делает жизнь безопаснее и комфортнее. 
2.
 
Искусство  многогранно.  Посетители  музея  могут  вынести 
о произведении  искусства  совершенно  разные  суждения.  Всегда 
остается  загадкой,  что  именно  хотел  сказать  автор.  Актуальное 
искусство  уже  давно  перестало  быть  интеллектуально  легко 
доступным. Мировые шедевры провоцируют толки, споры, к которым 
можно возвращаться вновь и вновь на протяжении столетий. 
Дизайн  очевиден.  Дизайн  же  создается,  чтобы  быть 
максимально однозначным.  Дизайн не задает вопросов, он очевиден и 
интуитивно  понятен.  Всегда  должно  быть  ясно,  для  чего  кнопка 
"Пуск",  и  недопустимо,  чтобы  у  двух  людей  возникли  разные 
соображения на этот счет. 
3.
 
Искусство  исследует.  Шедевры  искусства  и  целые  эпохи 
родились  как  результат  поиска  новых  тем,  форм  и  материалов. 
Безусловно,  художники  часто  повторяют  одну  и  ту  же  тему,  но 
движущей  силой  является  исследование  актуальных  проблем 
и абсолютно новых средств выразительности. 
Дизайн  наблюдает.  Хороший  дизайн  использует  те  знания, 
которые получены эмпирическим путем. Дизайнер использует в своей 
работе  те  примеры,  которые  считает  максимально  удобными. 
Например,  если  аналитика  показывает,  что  пользователи  чаще 
кликают  на  объемную  "вкусную"  кнопку,  дизайнер  будет 

147 
 
эксплуатировать  и  использовать  эти  знания.  Прогресс  в  дизайне 
основывается на повторении и корректировке предыдущего опыта. 
4.
 
У  искусства  нет  четкой  цели.  Художники  создают  идеи, 
будто мечут икру. Они не задумываются над целями, которые должно 
решить  их  произведение  искусства.  Кроме  амбиций  показать 
и взбудоражить,  они  не  стремятся  достигнуть  иной  вершины.  Это 
импульс, порыв, продолжение души... как ни назови, шедевры скорее 
задают вопрос, нежели дают на него ответ. 
У  дизайна  есть  цель.  Предметы  дизайна  должны  достигать 
какого-то  результата,  решать  проблему,  делать  мир  комфортнее. 
Дизайн  ради  дизайна  не  имеет  смысла.  К  примеру,  если  в  объекте 
слишком  много  элементов,  которые  делают  его  красивым,  но 
непрактичным. Это не дизайн, это арт-проект. 
5.
 
Искусство  создается  для  художников.  Люди  искусства 
работают  для  себя  и  себе  подобных.  Огромное  количество  объектов 
искусства могут простаивать в мастерских или архивах, ожидая своего 
часа.  Даже  когда  шедевру  удается  найти  свое  место  в  жизни  людей, 
художник творил не для людей, а для самовыражения. 
Дизайн  создается  для  людей.  Дизайнеры  же  всегда  должны 
ориентироваться на конечного потребителя и знать проблемы целевой 
аудитории.  Дизайн  -  это  социальная  сфера,  которая  решает  бытовые 
задачи  общества.  Залезая  в  шкуру  потребителя,  дизайнер  должен 
понять мысли потребителя, забыв про собственные.  
Если  резюмировать  данные  различия,  то  подтверждением 
размышлений становятся реалии современной жизни: 
Предметы  искусства  подписаны  автором,  работа  дизайнера  – 
названием бренда.  
Художники преследуют форму, дизайнеры - функцию.  
Одни  эгоисты  –  реализуют  свои  «муки  творчества»,  другие  – 
альтруисты  и  работают  на  общественное  благо. Великие  дизайнеры 
делают  жизнь  проще,  великие  художники  вечно  что-то 
усложняют. 
Обычные люди видят лишь внешнюю, декорированную сторону 
проектной дизайнерской деятельности, поэтому и связывают дизайн с 
искусством. Вопрос о том, что разделяет дизайн и искусство является 
весьма  запутанным  и  регулярно  обсуждается  уже  в  течение  долгого 
времени.  Художники  и  дизайнеры  создают  визуальные  композиции, 
используя  при  этом  общую  базу  знаний,  но  их  цели  абсолютно 
разные.  Некоторые  дизайнеры  считают  себя  художниками,  но  лишь 

148 
 
немногие  художники  считают  себя  дизайнерами.  Как  правило, 
процесс  создания  произведения  искусства  начинается  с  нуля, 
с пустого 
холста. 
Произведение 
искусства 
проистекает 
из 
представлений,  мнений  или  ощущений,  художника.  Художники 
создают  произведение  искусства,  чтобы  разделить  свои  чувства 
с остальными, позволяют зрителям учиться у него или вдохновляться 
им. Напротив, когда дизайнер собирается создать что то, у него почти 
всегда  есть  отправная  точка,  будь  то  сообщение,  изображение,  идея 
или  действие.  Работа  дизайнера  не  состоит  в  изобретении  чего-то 
нового,  а  состоит  в  комбинировании  готовых  элементов,  возможно 
с добавлениями, для достижения определенной цели.  Целью является 
мотивация  аудитории  делать  что-то:  купить  товар,  воспользоваться 
услугой,  посетить  определенное  место,  получить  конкретную  
информацию,  достичь  комфорта,  и  т.д.  Законченное  произведение 
художника многозначно. Хотя художник выражает свою точку зрения 
или  эмоции,  это  не  означает,  что  его  точка  зрения  или  его  эмоция 
имеет  только  одно  значение.  Зритель  может  понимать  произведение 
по-разному,  размышляя:  «что  хотел  сказать  художник?»  Дизайн  же 
напротив,  однозначен.  Если  дизайн  можно  каким-либо  образом 
“толковать”,  то  дизайнер  потерпел  неудачу  в  своих  целях.  Если 
дизайн  передает  идею,  иную  от  той,  которую  намеревался  передать 
дизайнер и побуждает пользователя на какое-нибудь действие, исходя 
из  полученной  идеи,  тогда  дизайн  не  удался.  При  хорошем  дизайне 
пользователю  передаются  точные  идеи  дизайнера.  И,  пожалуй,  еще 
одно из основных отличий в понимании искусства и дизайна: хорошее 
произведение искусства является признаком вкуса, а хороший дизайн 
является лишь мнением, возможно, достойным внимания. 
Если  говорить  о  творческой  составляющей  художника 
и дизайнера,  то  у  художника  обязательно  есть  природные 
способности.  Чаще  всего,  с  самого  раннего  возраста,  художник 
в поиске:  способов  самовыражения,  использования  материалов  или 
инструментов.  Бумага  и  карандаш,  пастель  или  акварель,  холст 
и масло,  темпера,  или  гипс,  камень,  дерево.  Создавая,  он  «растет», 
развивает  свои  способности.  Истинная  ценность  художника 
заключается в его таланте (врожденных способностях), с которым он 
родился.  Хорошие  художники,  конечно  же,  имеют  способности,  но 
художественные навыки без таланта, пожалуй, бесполезны. Напротив, 
дизайн  -  это  способность,  которой  учат  и  которой  учатся.  Не  нужно 
обязательно  быть  великим  художником,  чтобы  быть  великим 
дизайнером;  нужно  учиться  хорошему  дизайну.  Некоторые  из  самых 
уважаемых  дизайнеров  в  мире  известны  своим  минималистическим 

149 
 
стилем. Они не используют много цветов или текстур, но они уделяют 
много  внимания к размеру, позиционированию и расстояниям между 
элементами  дизайна,  чему  можно  научиться  и  без  врожденного 
таланта художника. 

жүктеу/скачать 2,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: