С. бурханов, Ө. Худаяров, К. Наркулова жалпы орто билим берүүчү мектептердин 3-классы үчүн окуу китеби
жүктеу/скачать 2,88 Mb. Pdf көрінісі
|
| С. БУРХАНОВ, Ө. ХУДАЯРОВ, К. НАРКУЛОВА Жалпы орто билим берүүчү мектептердин 3-классы үчүн окуу китеби Үчүнчү басылышы Өзбекстан Республикасынын Элге билим берүү министрлиги бекиткен «SHARQ» БАСМА-ПОЛИГРАФИЯЛЫК АКЦИОНЕРДИК КОМПАНИЯСЫНЫН БАШКЫ РЕДАКЦИЯСЫ ТАШКЕНТ – 2016 Шарттуу белгилер: 1, 2, 3 ... – оозеки аткарыла турган көнүгүүлөр 1, 2, 3 ... – жазуу түрүндө аткарыла турган көнүгүүлөр – бош чакмактардын ордуна >, <, = белгилеринен ылайыктуусун кой – дептериңе көчүрүп жаз жана эсиңде тут – баш катырмалар, кошумча көнүгүүлөр – үйдө аткарыла турган көнүгүүлөр – сабак аяктады Жооптуу редактор: Aкбар Бахрамов – физика- математика илимдеринин кандидаты. Пикир жазгандар: Барна Aбдуллаева – Низамий атындагы ТМПУ нун кафедра башчысы, педагогика илимдеринин доктору, профессор; Назира Aхмедова – Республикалык билим берүү борборунун «Башталгыч билим берүү» бөлүмү баш- чысы; Дилназа Якубова – Наманган облусу Үчкоргон шаа- рындагы 34-МАЖБМ башталгыч класс мугалими. ISBN 978-9943-26-502-8 © Бурханов С., Xудаяров Ө., Наркулова К., 2012, 2014, 2016. © «SHARQ» БПAK тын Башкы редакциясы, 2012, 2014, 2016. ><= Республикалык максаттуу китеп фонду каражаттары эсебинен ижара үчүн басылды. УДК: 51.(075) КБК 22.1 Б 94 3 ЖҮЗДҮК 2-КЛАССТА ӨТҮЛГӨНДӨРДҮ КАЙТАЛОО Эки орундуу сандарды разряддан өтүп кошуу 1. Чыгарылышын түшүндүр: 18 + 7 34 + 6 67 + 29 1-усул. Бөлүктөп кошуу: 18 + 7 = 34 + 6 = 67 + 29 = 10 8 30 4 60 7 20 9 8 + 7 = 15 4 + 6 = 10 60 + 20 = 80 10 + 15 = 25 30 + 10 = 40 7 + 9 = 16 80 + 16 = 96 2-усул. Мамыча түрүндө кошуу: 2. Ыңгайлуу усулда чыгар: 28 + 7 53 + 27 49 + 48 76 + 17 + 4 74 + 9 38 + 15 64 + 29 27 + 38 + 9 18 7 + 34 6 + 67 29 + 25 40 96 4 3. Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар: 4. Ар бир фигурада канча кесинди бар? 5. Наргиза дүкөндөн 8 даана жолчолуу дептер жана андан 5 ке көп чакмак дептер сатып алды. Наргиза бардыгы болуп канча дептер сатып алган? 6. Фигурадан 30 даана квадратты санап бере аласыңбы? 7 47 + 7 36 + 14 54 + 37 65 + 28 + 7 65 + 9 45 + 17 78 + 19 48 + 27 + 8 8 Бактагы бир түп кара өрүктөн 38 кг, экинчи синен болсо андан 9 кг га көп түшүм алынды. Бардыгы болуп канча килограмм кара өрүк терип алынган? 1 2 3 4 28 м 14 м ге көп Бардыгы – ? м 5 Эки орундуу сандарды разряддан өтүп кемитүү 9. Чыгарылышын түшүндүр: 40 – 6 74 – 9 86 – 28 1-усул. Бөлүктөп кемитүү: 40 – 6 = 74 – 9 = 86 – 28 = 30 10 4 5 20 8 10 – 6 = 4 74 – 4 = 70 86 – 20 = 66 30 + 4 = 34 70 – 5 = 65 66 – 8 = 58 2-усул. Мамыча түрүндө кемитүү: 10. Ыңгайлуу усулда чыгар: 20 – 7 54 – 8 67 – 28 73 – 17 + 9 70 – 4 83 – 6 95 – 49 86 – 32 + 7 11. Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар: 72 кг 45 кг ? кг 12. Кесиндилердин узундугун өлчө. AB ке- синди CD кесиндиден канча миллиметрге кыска? A B C D 40 6 – 74 9 – 86 28 – 34 65 58 6 Кашаалуу туюнтмалар 17. Чыгарылышын түшүндүр: 73 – (41 – 29) – (27 + 18) = 16 Кашаалуу туюнтмаларда баштап ка - шаа нын ичиндеги амал, кийин башка амал дар солдон оңго карай тартип менен атка ры лат. 18. 72 – (18 + 15) 82 – (16 + 8) – (18 + 7) (32 – 23) + 17 68 + 17 – (47 + 8) – (25 – 9) 13. Зыйнат биринчи аптада 62 беттүү китеп- тин 28 бетин, экинчи аптада болсо кал- ганын окуп болду. Зыйнат экинчи аптада биринчи апта дагыга караганда канча бет көп окуган? 14. Саат циферблатын ар бир бөлүк- төгү сандардын суммасы бирдей боло тургандай кылып 6 бөлүккө бөл. 15 30 – 8 33 – 7 53 – 26 67 + 28 – 19 90 – 6 74 – 9 86 – 37 95 – 47 + 26 16 Биринчи дүкөнгө 53 кг, экинчисине бол- со ан дан 15 кг га аз эт келтирилди. Эки дүкөнгө жал пысынан канча килограмм эт келтирил ген? 1 3 2 4 73 12 – 61 41 29 – 12 27 18 + 45 61 45 – 16 7 19. Баатырда 24 даана жаңгак бар. Инисинде- ги жаңгактар аныкынан 8 ге аз. Aга-иниде бардыгы болуп канча жаңгак бар? Чыгаруунун планы: 1) Инисиндеги жаңгактардын саны — 24 – 8 2) Б а р д ы к ж а ң г а к т а р д ы н с а н ы — 24 + (24 – 8) Чыгарылышы: 24 + (24 – 8) = 24 + 16 = 40 Жообу: 40 даана жаңгак. 20. Биринчи жөөктөн 35 кг, ал эми экинчисинен андан 9 кг га көп сабиз казып алынды. Эки жөөктөн бардыгы болуп канча килограмм сабиз алынган? 21. Гуниянын жардамында тик бурчтарды, тик бурчтан кичине бурчтарды, тик бурчтан чоң бурчтарды тап: 22. 9 таякчадан 3 даанасынын ар бири 3 бө- лүккө бөлүнсө, бардык таякчалардын саны канчоо болот? 23 37 – (14 + 15) 87 – (36 – 9) + 23 49 – (54 – 17) 28 + 19 – (27 – 8) 3 1 2 4 5 6 8 7 8 1 2 3 4 Кошуунун топтоштуруу эрежеси 25. Кошулуучулардын орундары кандай алма- шуусун жана чыгарылышын тү шүндүр: 5 + 6 = 6 + 5 = 11 24 + 16 = 16 + 24 = 40 7 + 8 + 5 = 8 + 7 + 5 = 5 + 7 + 8 = 5 + 8 + 7 = 20 Кошулуучулардын орду алмаштырыл- ганы менен сумма өзгөрбөйт. 26. Чыгарылышын түшүндүр: 23 + 18 + 7 = (23 + 7) + 18 = 30 + 18 = 48 34 + 8 + 26 + 12 = (34 + 26) + (12 + 8) = 60 + 20 = 80 Кошулуучулардын ордун алмаштыруу аркылуу аларды топтоштуруп кошуу мүмкүн. 27. Топтоштуруп кош: 12 + 7 + 8 21 + 46 + 19 38 + 7 + 12 + 23 14 + 9 + 6 35 + 17 + 25 9 + 26 + 14 + 41 28. Көп бурчтуктардын аттарын ата. Алардын ар биринде канча жак, бурч жана чоку бар? 24 Талаадан 43 даана дарбыз жана андан 6 га даана аз коон үзүлдү. Бардыгы болуп канча дарбыз жана коон үзүп алынган? 9 29. Aзизде 18, Динарада андан 7 ге көп деп- тер бар. Ал эми Касымда Динарада гы- дан 12 ге көп. Касымда канча дептер бар? 30. 4 төн 9 га чейинки сандарды бош айлана- лардын ичине үч бурчтуктун ар бир жагын- дагы сандардын суммасы 17 болгондой кылып жайгаш тыр. 31 6 + 9 + 4 14 + 17 + 6 27 + 8 + 3 + 32 8 + 7 + 2 25 + 26 + 5 4 + 38 + 6 + 12 32 Биринчи капта 37 кг, экинчи капта андан 8 кг га көп картошка бар. Үчүнчү капта болсо экинчидегиден 3 кг га көп. Үчүнчү капта канча килограмм картошка бар? 1 2 3 Сандан сумманы кемитүү 33. Чыгарылышын түшүндүр: 76 – (24 + 18) = 76 – 42 = 34 34. 25 – 7 + 5 64 – 18 + 9 82 – 27 + 39 25 – (7 + 5) 64 – (18 + 9) 82 – (27 + 39) 35. Спорт мелдешине 34 окуучу катышты. Алардан 15 и жүгүрүү, 8 и аралыкка секирүү, калгандары бийиктикке секирүү боюнча катышышты. Бийиктикке секирүүгө канча окуучу катышкан? 10 Чыгаруунун планы: 1) Жүгүрүү жана аралыкка секирүү боюнча катышкан окуучулардын саны — 15 + 8 2) Бийиктикке секирүү боюнча катышкан окуучулардын саны — 34 – (15 + 8) 36. Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар: 37. 12 даана шашка ташын үч катар кылып жайгаштыр, мында ар бир катарда 5 тен шашка ташы болсун. 38 19 – 8 + 9 48 – 12 + 7 73 – 38 + 25 19 – (8 + 9) 48 – (12 + 7) 73 – (38 + 25) 39 Бакта 60 түп дарак бар. Алардан 25 түбү алма,17 түбү өрүк, ал эми калганы шабдалы дара гы. Бакта канча түп шабдалы дарагы бар? 15 кг 6 кг Келтирилди Калды Сатылды 3 кг ? кг Сандан айырманы кемитүү 40. Чыгарылышын түшүндүр: 18 – (12 – 5) = 18 – 7 = 11 18 – 12 – 5 = 6 – 5 = 1 11 41. 14 – (8 – 6) 32 – (14 – 9) 82 – (36 – 27) 14 – 8 – 6 32 – 14 – 9 82 – 36 – 27 42. Дасторкондогу вазаларда 16 даана алма бар болчу. Алардан 9 даанасын жешти. Андан соң ваза лардагы алмалардын са- нын 20 га жеткирүү үчүн дагы канча алма керек? Чыгаруунун планы: 1. Вазаларда калды — 16 – 9 2. Дагы керек — 20 – (16 – 9). 43. Биринчи катардагы ар бир фигуранын экинчи катардагы тиешелүү фигурадан айырмасын тап. 44. Класстагы 18 уул баладан 7 си футбол ий- ри мине катышпайт. Класстагы окуучулар- дын саны 35 болсо, канча окуучу футбол ийри мине катышпайт? 45. Берилген фигурада канча квадрат бар? Натыйжада 4 квадрат кала тургандай кылып фигурадагы таяк- чалардан бирин алып ташта. 46 12 – (7 – 5) 47 – (23 – 6) 94 – (45 – 28) 12 – 7 – 5 47 – 23 – 6 94 – 45 – 28 1 2 3 4 5 6 12 Көбөйтүү менен бөлүүнүн арасындагы байланыш 48. Сүрөттүн негизинде көбөйтүү жана бө- лүүгө таан дык үч түрдүү маселе түз жана аны чыгар: 1) 4 тарелканын ар биринде 3 төн алма бар. Бардык алмалар канча даана? Чыгарылышы: 3 ⋅ 4 = 12. Жооп: 12 даана алма. 2) 12 даана алма 4 тарелкага тең коюлду. Ар бир тарелкада канчадан алма бар? Чыгарылышы: 12 : 4 = 3. Жооп: 3 төн алма. 3) 12 даана алма тарелкаларга 3 төн коюл- ду. Алмалар канча тарелкага коюлган? Чыгарылышы: 12 : 3 = 4. Жооп: 4 тарел кага. Эки сандын көбөйтүндүсүн көбөйтүү- чү лөр дүн бирине бөлсө, экинчи кө - бөй түүчү келип чыгат. 49. Чакмактардын ордуна тиешелүү сандарды таап кой: 3 ⋅ = 18 54 : = 6 : 8 = 7 ⋅ 9 = 72 81 : = 9 : 7 = 8 47 Дүкөндө түштөн кийин калган 54 балмуз- дак тан 38 даанасы сатылды. Эгерде эртең менен дүкөнгө 100 даана балмуздак кел- тирилген болсо, күнү бою канча балмуздак сатылган? 13 50. Сүрөттүн негизинде көбөйтүү жана бө- лүүгө тиешелүү үч түрдүү маселе түз жана чыгар: 51. Каалагандай көрүнүштөгү үч бурчтук, төрт бурчтук жана беш бурчтук сыз. 52. 1 ден 9 га чейинки сандарды чак- мактарга кой. Мында катар жана мамычалар боюнча сандардын суммасы 15 болсун. 53 2 ⋅ = 14 48 : = 8 : 5 = 8 ⋅ 6 = 54 56 : = 7 : 9 = 7 54 Сүрөттүн негизинде көбөйтүү жана бөлүүгө тиешелүү үч түрдүү маселе түз жана чы- гар: 0 жана 1 сандарынын катышуусунда көбөйтүү 55. Чыгарылышын түшүндүр: 0 ⋅ 7 = 0 0 ⋅ 53 = 0 5 ⋅ 0 = 0 99 ⋅ 0 = 0 0 дү ар кандай санга көбөйтсө же ар кандай санды 0 гө көбөйтсө 0 чыгат. 14 56. Чыгарылышын түшүндүр: 1 ⋅ 9 = 9 1 ⋅ 72 = 72 6 ⋅ 1 = 6 84 ⋅ 1 = 84 1 ди ар кандай санга көбөйтсө же ар кандай санды 1 ге көбөйтсө, ушул сан - дын өзү келип чыгат. 57. 0 ⋅ 6 + 27 ⋅ 1 27 : 3 + 24 ⋅ 1 – 26 1 ⋅ 7 – 79 ⋅ 0 6 ⋅ 8 + 0 ⋅ (62 – 26) 58. Гүлзардан Айгүл 7 даана, Жазгүл андан 3 эсе көп гүл үздү. Гүлзардан бардыгы бо- луп канча гүл үзүлгөн? 59. 0 ⋅ 25 4 ⋅ 1 3 ⋅ 0 + 27 57 ⋅ 0 + 0 ⋅ 35 43 ⋅ 0 0 ⋅ 8 10 ⋅ 1 – 4 1 ⋅ 36 – 28 ⋅ 1 60. Aйлана жана теге ректин радиус жана диа- ме трлерин миллиметр эсе биде чене. 61. Шашканын 12 даана ташын ар бир катарда төрттөн жайгашкандай кылып төрт катарга кой. 62 5 ⋅ 0 + 1 ⋅ 9 3 ⋅ 9 + 24 ⋅ 1 – 18 6 ⋅ 1 – 8 ⋅ 0 (73 – 34) ⋅ 1 + 57 63 Коондун массасы 6 кг, анделектики андан 4 кг га аз. Коондун массасы анделектин массасынан канча эсе көп? ><= A C B O O A B C 15 0 дү санга, санды 1 ге жана сандын өзүн өзүнө бөлүү 64. Чыгарылышын түшүндүр: 1) 0 : 8 = 0 0 : 67 = 0 7 : 0 83 : 0 0 дү ар кандай санга бөлгөндө 0 чыгат. Санды 0 гө бөлүү мүмкүн эмес! 2) 9 : 1 = 9 17 : 1 = 17 78 : 1 = 78 Ар кандай санды 1 ге бөлгөндө бөлүн - гөн сандын өзү чыгат. 3) 8 : 8 = 1 16 : 16 = 1 100 : 100 = 1 Ар кандай санды өзүн өзүнө бөлгөндө 1 саны келип чыгат. 65. 0 : 38 48 : 0 3 : 1 : 3 23 : 1 – 0 : 99 25 : 1 81 : 81 0 : 7 : 6 59 : 59 + 59 : 1 66. Өз ара 100 м алыстыкта турган эки окуу- чу бир-бирин көздөй жүрө башташты. Би- ринчи окуучу 25 м жүргөндө, экинчиси 35 м жүрдү. Алардын арасында канча метр аралык калды? 67. 72 : 8 + 8 : 1 ⋅ 9 36 : 4 + 27 ⋅ 1 – 23 : 23 (6 ⋅ 9 – 24 : 4) : 1 7 ⋅ 8 + 0 : (58 – 46) – 47 68. Циркулдан пайдаланып радиусу 2 см жана 3 см болгон айлана жана тегеректерди сыз. 16 Көбөйтүүчүлөрдүн орундарын алмаштыруу касиети 72. Чыгарылышын түшүндүр: 3 ⋅ 8 = 24 8 ⋅ 3 = 24 Демек: 3 ⋅ 8 = 8 ⋅ 3 Көбөйтүүчүлөрдүн орундарын алмаш- тырган менен көбөйтүндү өзгөрбөйт. 73. Көбөйтүүчүлөрдүн ордун алмаштырып эсеп те: 2 ⋅ 3 7 ⋅ 8 4 ⋅ 9 + 3 ⋅ 8 7 ⋅ 9 – 6 ⋅ 8 3 ⋅ 8 9 ⋅ 6 5 ⋅ 8 – 4 ⋅ 7 6 ⋅ 7 + 3 ⋅ 9 Үлгү: 2 ⋅ 3 = 3 ⋅ 2 = 6. 74. Жүзүмзардан 3 себетке үсөн жана 2 ящик- ке таифи жүзүмү үзүлдү. Ар бир себеттеги үсөн жүзүм 6 кг, ар бир ящиктеги таифи жүзүмү 8 кг болсо, жалпы канча килограмм жүзүм үзүлгөн? 69. Шерзад биринчи кабаттан экинчи кабатка көтөрүлүү үчүн 18 тепкичти басып өттү. Ал экинчи кабаттан төртүнчү кабатка чыккыча дагы канча тепкичти басышы керек? Би- ринчиден алтынчы кабатка чыккычачы? 70 53 : (37 + 16) : 1 ⋅ 8 42 : 6 + 0 : 3 + 58 : 1 ⋅ 1 (63 : 7 + 8 ⋅ 6) : 57 9 ⋅ 5 + 9 : (67 – 58) – 29 71 Дүкөндөн 4 куту фарфор идиштер сатып алын ды. Ар бир кутуда 1 чайнек жана 6 пияла бар. Бардыгы болуп канча даана фарфор идиш сатып алынган? 17 Көбөйтүү жана бөлүүнүн жадыбалдары 79. Жадыбалдардан пайдаланууну үйрөн. 1) Көбөйтүүнүн жадыбалы: 75. Узундугу 6 см 6 мм жана 9 см 8 мм болгон эки кесинди сыз. 76. 24 м аркан тең үч жеринен кыркылса, ар бир бөлүктүн узундугу канча метр болот? 77 Жадыбал боюнча мисалдар түз жана чы- гар: Кошулуучу 23 7 ⋅ 5 4 ⋅ 8 8 ⋅ 3 3 ⋅ 9 Кошулуучу 6 ⋅ 8 43 6 ⋅ 7 5 ⋅ 9 7 ⋅ 8 Үлгү: 23 + 6 ⋅ 8 = 23 + 48 = 71. 78 Капта 40 кг картошка бар эле. 8 аптадан кийин капта 16 кг картошка калды. Апта- сына канча килограммдан картошка иште- тилген? 1 2 3 4 5 6 7 8 9 2 3 ⋅ 2 3 4 6 8 12 10 15 18 14 21 16 24 18 27 12 4 5 6 7 8 9 5 6 7 8 9 10 12 14 16 18 15 18 21 24 27 16 20 24 28 32 36 20 25 30 35 40 45 24 30 36 42 48 54 28 35 42 49 56 63 32 40 48 56 64 72 36 45 54 63 72 81 12 4 8 9 6 18 2) Бөлүүнүн жадыбалы: 80. 48 + 8 ⋅ 5 7 ⋅ 8 – 38 63 : 7 + 8 ⋅ 9 54 – 18 : 2 27 : 3 + 74 6 ⋅ 8 – 72 : 8 81. 24 алма жана 16 алмурут 4 вазага бир- дей салынып дасторконго коюлду. Ар бир вазага канчадан алма жана канчадан ал- мурут коюлган? Ар бир вазада канчадан мөмө бар? 82. Арифметикалык амалдардан пайдаланып 3 даана 5 саны менен: a) 2 ни; б) 4 тү; в) 11 ди ал. 83 5 ⋅ 9 – 27 43 – 27 : 3 72 : 8 + 7 ⋅ 8 36 : 4 + 68 56 + 4 ⋅ 9 6 ⋅ 7 – 63 : 9 84 Зыйнат 9 жашта, чоң энеси 63 жашта. Чоң энеси Зыйнаттан канча эсе улуу? Чоң эне- си небересинен канча жашка улуу? 4 6 6 9 8 12 10 15 18 14 21 16 24 18 : 2 27 : 3 12 8 10 12 14 16 18 12 15 18 21 24 27 16 20 24 28 32 36 20 25 30 35 40 45 24 30 36 42 48 54 28 35 32 40 56 64 72 36 45 63 72 81 : 4 : 5 : 6 : 7 : 8 : 9 2 3 4 5 6 7 8 9 42 48 54 49 56 63 19 Сандын бөлүгүн, бөлүгү боюнча сандын өзүн табуу 85. 1) Tасманын узундугунун жарымын тап: Чыгарылышы: 12 : 2 = 6 (см). Жооп: 6 см. Санды экиге бөлгөндө пайда болгон сан ушул сандын экиден бир бөлүгү же жарымы деп аталат. 2) Тасманын узундугунун үчтөн бир бөлү- гүн тап: Чыгарылышы: 12 : 3 = 4 (см). Жооп: 4 см. Санды үчкө бөлгөндө пайда болгон жүктеу/скачать 2,88 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|