С. Меңлібаева, А. Ж. Мұратбек, Қ.Қ. Жолдасова «Проекциялық сызба» бөлімі бойынша семестрлік жұмыстарды орындауға арналған оқу құралы Адматы 2003
жүктеу/скачать 5,17 Mb. Pdf көрінісі
|
| И ■'! •tl*» »
,u v.fvw W - j Ал мат ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ¥.С. Меңлібаева, А.Ж. Мұратбек, Қ.Қ. Жолдасова «Проекциялық сызба» бөлімі бойынша семестрлік жұмыстарды орындауға арналған оқу құралы Адматы 2003 УДК 515 ББК 22.151.3 М45 Меңлібаева ¥.С., Мұратбек А.Ж., Жолдасова КуК. «Проекциялық сызба» бөлімі бойынша сөместрлік жұмыстарды орындауға арналған оку кұралы, Алматы: «Бастау» баспахана- сы, 2003. 96 бет. ISBN 9965-639-58-2 Бүл окулық техникалык, және педагогикалық жоғары оку орындарының студенттеріне сызба геометрияны ана тілінде оқьпу мақсатымен жазылған құрал болып табылады. Окулықта жоғары оку орындарында сызба геометриядан өтілетін техникалық мамандарын дайьіндайтын бөлімдерде не- гізгі материалдар білім беру стандарттары мен толык* жұмыс бағдарламасына сәйкес, т.ғ.д. профессор Ж.М. Есмүхан ұсынған авторлық сөздігін пайдаланып жазылған. Оқулықты жазғанда студенттердің өз беттерімен окуына сай болу мақсаты көзделген. Бұл окулықта кескіндерді орындаудағы бастапқы ереже- лер, студентке кдрапайым түрде жазық геометриялық денелерді түрғызуды үйрету көзделген. Окулықта көріністерді салудың алгоритмдік тізбегі, тіліктер, қималар туралы мағлұматтар берілген. Әрбір тақырыпта арнайы мысалдар алы- нып, олардың методикалық шешімдері көрнекті сызбалар арқылы уштастырьілған.^— ^ —■ — Бұл көлемі шағын еңбеК.Вшдаре^ісіехникальік, лық оку орындарының : | с ы з у пәнінің мұғалімдеріне арналғазйг. ш.г^лик < • .S і'і .( п JU ББК 22.151.3 Пікір жазғандар: Телтаев Б.Б. —техника ғылымдарының док- торы, профессор; Айтжанова Т.К, — техника ғылымдарының кандидаты, доцент. . „1602050000 м ----------- 00(05) - 03 © «Бастау» баспасы. © Меңлібаева Ұ.С. ТАПСЫРМАНЫҢ МАҚСАТЫ Сызба геометрияда оқылатын ережелерді қолдану, яғни тетікбөлшектердің техникалық пішіндерін кұрастыру. Сызбадағы заттардың кескінін, қиманы, тілікті курастыру ережелерін оку МЕСТ 2.305-68 көрсетілген ережелерді оку. ■ и ТАПСЫРМАНЫҢ МАЗМҮНЫ № 1 есеп. Көрнекі кескіні бойынша үш неіізгі көріністі тұрғызу. № 2 есеп. Берілген екі көрінісі бойынша үшінші көрінісін, тік бұрышты изометриялық проекциясын салу. Аксонометриялық осьтер жүйесін бұрмалану коэффициенттерімен көрсету. № 3 есеп. Екі көрінісі бойынша үшінші көрінісін салу, керекті тіліктерін көрсету, шыққан фигураның төрттен бір бөлігін ойып аксонометриялық проекфіясын салу. № 4 есеп. Алдыңғы көрінісің орнына А-А күрделі сатылы тілікті орындау. Геометриялық модельді қиюшы жазықтықтардың ізі бойынша ойып аксонометриялық проекциясын тұрғызу. ЖАЛПЫ НҮСҚАМАЛАР Сызбадағы кескіндердің мазмұнына кдрай коріністер, тіліктер, қималар болып бөлінеді. Заттар (бұйымдар) кескінінің ережелері МЕСТ 2.305-68 — де КҚБЖ (ЕСКД) — конструк- торлық кужаттардың бірыңғай жүйесінде — қарастырылады. Эр мемлекет сызбада кескіндерді орналастыруда, екі жүйенің (система) бірін қолданады: европалык, немесе америкалық. Сызбадағы кескіндерді орналастырудың европалық жүйесі көптеген европалық мемлекеттермен кдтар Кдзақстанда да қолданылады (1-сурет); АКДІ, Англия, Голландия тағы да баскд мемлекеттерде — америкалық жүйесін қолданады (2-сурет). Заттың бақылаушыға кдрап тұрған жағының кескінін көрініс деп айтамыз (1 -сурет). Фронталь проекция жазықтығы Е системасының символы 1-сурет Затгы іші куыс кубтың ішінде орналаскдн деп кдрасты- рады. Кубтың жақтарын негізгі проекция жазықгары деп кдра- стырады. 4 Зат кубтың жағы мен бақылаушының аралығында орналаскдн деп есептеледі. Сызбалардағы кескіндер затты кубтың ж ақтары на тік бұрыштап проекциялау нәтижесінде алынады (1-сурет). А 2-сурет системасының символы Кубты кдбырғалары бойынша жазып және барлық жақгарын сызбаның фронталь жазықтығымен беттестіріп, негізгі болып саналатын алты проекциялар жазықтықгарында орналаскдн кескіндерін табады (3-сурет). Көріністің бастапқы көрсетілген жағдайы кдйталанбас үшін 6-шы жақтың кдсына 4-ші жақты орналастыруға болады. Заттың кескіні сызбада осылай орналасқаны Европа жүйесіне сәйкес келеді, келісілген 5 түрде "Е" әрпімен және 1,3 — суретте көрсетілген символымен белгіленеді. Бұл жүйе көп мемлекеттерде крлданылады, сондықтан символ және әріп белгілері сызбада көрсетілмейді. Негізгі проекция жазықтықтардан шығарылған көрініс- тердің келесі аттары белгіленген (3-сурет): 1 — алдыңғы көрініс (негізгі көрініс), 2 — үстіңгі көрініс, 3 — сол ж ақ көрініс, 4 — оң ж ақ көрініс, 5 — астыңғы көрінісі, 6 — артқы көрініс. 3-сурет Заттың фронталь жазықтықтағы проекциясының кескінін негізгі көрініс деп атайды. Алдыңғы көрініс заттың пішіні және өлшемі туралы мүмкіндігінше толық мағлүмат береді (1 -сурет). Сызбада көріністердің аттарын жазудың кджеті жок, Кей бір жағдайда үстіңгі, сол жак, оң жак, астыңғы, артқы көріністер басты көрініспен проекциялық байланысын бұзып орналасады, баскд кескіндермен ажыратылады немесе басқа парақта орналасады. Бұл жағдайда осы көріністер сызбада 6 белгіленуі керек, мысалы —» А деген әріппен көрсетіледі, заткд
қарау бағыты нұскдмен көрсетіледі, нұсқаның үстіне бас әріп жазылады (4-сурет, 5-сурет). А R в і 5-сурет ►
8 (0,3... 0,5) L {J5 N CO L = в . . . 2 э 7-сурет Негізгі проекция жазықгықтарына параллель болмайтын жазықтықкд түскен кескіндер қосымша корініс деп айтылады (4-сурет). Қосымша көріністерді 4-ші суретте көрсеткендей орналастырады, сызбада —» А, —>Б деген жазумен белгілейді. Қарау бағытын нұскдмен көрсетіп, оның үстіне белгі қояды. Қарау бағытын көрсететін нұскдның өлшемінің ара кдтынасы 6-суретте көрсетілген. Егер қосымша көрініс негізгі көрініспен проекциялық байланыста орналасса, кдрау бағытын нүскдмен көрсетудің немесе белгі крюдың кджеті жоқ (4-сурет). Қосымша көріністі бұрып кескіндеуге болады. Мұндай бүрылған крсымша көріністі көрсету үшін, бұрылу белгісі крлданылады (7-сурет). 9 б-сурет Бұрылу белгісі үшін нұскдмен жабдықталған диаметрі бмм-ден кем емес шеңбер пайдаланылады.(О). Заттың бізге керек шағын бөлігінің проекциясын жергі- лікті көрініс деп (8-сурет) айтады. Кіші өлшемнің мүмкіндігі бойынша жергілікті көрініс үзік сызыкден шектелінуі мүмкін немесе шектелінбейді (4-сурет, 7-сурет). Бұл көрініс сызбада крсымша көрініс сияқты белгіленеді. •- ......1Я Ш 8-сурет 10 TIJIIKTEP \ МЕСТ 2.305-68. Бір немесе бірнеше жазықтықпен ойша қиылған заттың (тетікбөлшектің) кескінін тілік деп атайды. Затты ойымызша к^ғанымыз тек қана осы тілікке қатысты, бұл заттың басқа кескіндерін өзгертпейді. Тілікте қиюшы жазықтықтың өзінде (қима фигурасы) және оның ар жағында жатқан нәрселер кескінделіп көрсетіледі (9,10-суреттер). Егер де заттың курылымын түсінуге, қиюшы жазықтықтық ар жағында жатқан кескіндінің барлығын көрсетудің қажеті жоқ болса, оларды көрсетпеуге болады. Заттың (тетікбөлшектің) қиюшы жазықтықта ж атқан бөлігі (қимасы) тілікте шартты түрде штрихталып көрсетідеді (9,10-суреттер). Тіліктерде әр түрлі материалдардың графикалық белгіленуін МЕСТ 2.306-68 бойынша алады. Қиюшы жазықтықтың орны сызбада қима сызығымен белгіленеді, жуан үзік сызықпен көрсетіледі. 9-сурет 1 10-сурет Қиюшы жазықтықтар өзара қиылыскдн жерлерш жуан үзік сызықпен көрсетеді. Осы үзік сызықкд перпендикуляр екі нүскд салынады. Олар кдрау бағытын көрсетеді. Нүскдлар қима сызығының сыртқы шетінен 2-3 мм қашықтықта орна- Щ ласулары тиіс. - * - / Қима сызықтың бас жағында және аяқ жағында, ал егер керек болса — бүрылу белгілерінде, орыс алфавитінің бас әріпінің біреуін кдйталап жазады. Әріптерді нүскдлардың жанынан ж әне бұрылу белгілерінің сыртқы бұрышы жағынан жазады. Тіліктің жоғарғы жағына бұл әріптер сызықща арқылы жазылып, төменгі жағынан жіңішке сызық сызылады; мысалы А - А (11-сурет). Күрылыс сызбаларда қима сызықгардың жанынан өріптің орнына сандарды қолдануға болады жөне тіліктің (көріністің) ♦
белгімен көрсетеді. Егер қиюшы жазықгық заттың (тетікбөлшектің) симметрия жазықтығымен дәл келсе, тіліктер проекция байланысын сақгап бір парақта орналасып баскд 12 кескіндермен ажыратыланбаса, горизонталь, фронталь және профиль тіліктерде қиюшы жазықтықтың орны көрсетілмейді, ал тілік белгіленбейді (9,10-суреттер). 11-сурет А
Қиюшы жазықтықтың санына кдраи плік екі топка бөлінеді: қарапайым — тек бір қиюшы жазықтықтың көмегімен алынған тілік (12-сурет); күрделі — екі немесе одан да көп қиюшы жазықтық- тардың көмегімен алынған тіліктер (13-сурет). 13 Горизонталь тілік деп горизонталь проекциялар жазықты- ғына параллель қиюшы жазықтықтың көмегімен алынған тілікті айтады (12-сурет). • Затты горизонталь проекциялар жазықтығына перпен дикуляр жазықтықпен қиғанда вертикаль тілік шығады. А - А т 13-сурет Вертикаль тіліктің өзі фронталь тілік және профиль тілік болып бөлінеді. Егер қиюшы жазықтық фронталь проекциялар жазықтыгына параллель болса, онда вертикаль тілік фронталь 14 тілік деп (9-сурет), ал қиюшы жазықтық профиль проекциялар жазықгығына параллель болса, онда вертикаль тілік профиль тілік деп аталады (10-сурет). 14-сурет Егер қиюшы жазықгық горизонталь проекциялар жазықгығына қандай да болмасын (тік емес) бұрыш жасай орналасса, ондай тілік колбеу тілік деп аталады (15-сурет). Егер қиюшы жазықтық заттың (тетікбөлшектің) ұзындығы бойынша немесе биіктігі бойынша өтсе тілік бойлық (продольный) деп аталады. 15 15-сурет Егер қиюшы жазықтық заттың биіктігіне немесе ұзындығына перпендикуляр болып өтсе, тілік көлденең (поперечный) деп аталады (10-сурет). 16 V и 16-сурет Горизонталь, фронталь жэне профиль тіліктерді сызбада сәйкес негізгі көріністермен біріктіреді (21, 22 - суреттер). Егер қиюшы жазықтық фронталь немесе профиль проекциялар жазықтығына параллель болмаса, қима нұсқаның бағытына сәйкес етіп орналастырылады (17-сурет). Бұл тіліктерді сызбаның қалаған жерінен орналастыруға болады немесе бұрып көрсетуге болады. Егер көлбеу тілік бұрып көрсетілген болса, онда тіліктің белгісінен кейін бұрылу белгісін қою керек (1б-сурет). Қиюшы жазықтықтардың өзара орналасуына қарай күрделі тілік: сатылы тілік және сынық тілік болып екіге бөлінеді. Сатылы тілікте қиюшы жазықтықтар өзара параллель болады (13-сурет), ал сынық тілікте олар доғал бұрыш жасап қиылысады (18-сурет). 17 13-суретте фронталь сатылы тіліктің орындалу үлгісі көрсетілген. 14-суретте горизонталь сатылы тілік көрсетілген. 5 ) А-А
17-сурет Сынық тілікті тұрғызғанда (көрсеткенде) қиюшы жазықтықтардың біреуін олардың қиылысу сызығынан айналдырып, екіншісімен беттестіреді. Егер беттескен қиюшы жазықтықтар негізгі проекциялар жазықтықгарының біреуіне параллель болса, онда сынық тілік оған сәйкес көріністің орнына салынады (18-сурет). 18 Қиюшы жазықтықты айналдыру негізінде, оның арғы жағында орналаскдн заттың бөлігін қозғамай, бастапқы кдлпында сызады (18-сурет). Затты (тетікбөлшекті) түгел қиып жатпай, оның бізге керекті бөлігінің ішкі құрылысын көрсетуге мүмкіндік беретін тілікті жергиікті тілік дейді (20-сурет). Жергілікті тілік көріністе ирек сызықпен оқшауланады. Бұл сызық көріністің баскд сызықтарымен беттеспейтін болу керек. 18-сурет 19 а) А-А 19-сурет 20-сурет 20 Егер бұйым симметриялық фигураларға проекцияланатын болей, сызбада көріністің жартысын тіліктің жартысымен қосып, біріктіріп сызуға болады (21,22-сурет); горизонталь проекциясында — заттың горизонталь осьтің астында немесе вертикаль осьтің оң жағында орналаскдн бөлшегін; профиль проекциясында — сол жағын (21-сурет). Д-Л д-л 21 -сурет 22-сурет 21 Егер заттың тек қдна бір бөлігі симметриялы болса, және сол бөлігі айналу денесі болса, көрініс пен тілік жіңішке нүктелі үзілме сызықпен бөлінеді (22-сурет). 23-сурет 24-сурет Егер симметрия осімен дәл келетің сызық тесікте орналаскдн болса, онда сызбада тіліктің жартысынан үлкен бөлігі көрсетіледі де, и рек сызыкден бөлінеді (25, а-сурет). 22 Егер симметрия осімен бірігіп түсетін сызық тетікбөл- шектің сыртқы бетінде орналаскдн болса, онда көріністің үлкен бөлігі көрсетіледі де, ирек сызыкден бөлінеді (25,6- сурет). Егер де симметриялы емес денені білдіретін көрініспен тілік бір кескінде біріктірілетін болсә, көріністің бөлшегі тіліктің бөлшегінен түтас ирек сызыкден бөлінеді (24-сурет). Тетікбөлшектің бойлық тілігінде (26-сурет) келесі элемент- терді айырмай көрсетеді: саға (хвостовик), доңғалақтың тісі (зубья колес), кэтаңдық қыры (ребра жесгкости), тегершіктің шабағы (спицы маховиков), шкивтар; қүрастыру бұйымның бойлық тілігінде бекітпе тетікбөлшектер (болт, шпилька, гайка, шайба), кілтектер (шпонки), бұлғақгар (шатуны), түгкдлар (рукоятки). Егер айырмайтын тетікбөлшекте куыс немесе ойық болса, жүктеу/скачать 5,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|