Сборник материалов Международной научно-практической конференции
жүктеу/скачать 7,44 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ «БАГРАТИОН» ОПЕРАЦИЯСЫНА ҚАТЫСУЫ ( 1944 жылы Белоруссияның азат етілуі) Қ.Ә. Еңсенов
Список литературы:
1. Сактаганова З.Г. - История осуществления советского опыта экономической модернизации в Казахстане 1946-1970 гг. – Караганда., 2004. – 300 c. 2.
Бровер И.М. Советские патриотки у станков куют победу над фашизмом. - М., 1941. – 31 с.; Свердлова К. Т. Советская женщина в Отечественной войне. - М., 1942. – 31 с.; Девушки- краснофлотцы в боях за город Ленинград». - Л.,1943; Девушки на фронте. Сборник. - Л.,1943; Женщина в боях за Родину. - Новосибирск, 1942 г., Героини Отечественной войны. - Красноярск, 1942 3.
Балагурова Л. Женщины Казахстана выполняют свой долг перед Родиной // Большевик Казахстана, 1941, № 10; Губа Т., Кузнецова О. Женщины Казахстана до конца выполнят долг перед Родиной. – Алма-Ата, 1942; Бровер И. Женщины в промышленности Казахстана // Большевик Казахстана, 1942, № 5; Карнаухова Е. Женщины в колхозах – большая сила // Большевик Казахстана, 1942, № 5 и др. 4.
Мишакова О.П. Советские женщины в Великой Отечественной войне. - М., 1943. – 32 с.; Захаревич П.Б., Бучинская К.В. Советская женщина в Великой Отечественной войне М., 1944; Анисимов Н.И. Колхозный строй в Отечественной войне 1941-1945 гг. - М., 1945. – 64 с. и др. 5.
История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). В пяти томах. Т.4. – Алматы, 2009. – 768 с.
6.
Сталин И.В. О Великой Отечественной войне Советского Союза. - М., 1947. – 297 c. 7.
Очерки истории Великой Отечественной войны 1941-1945 гг. – М., 1955 8.
Лященко П.И. История народного хозяйства СССР. - Т.З. -М., 1956. – 535 с.; Солдатенко Е.И. Трудовой подвиг советского народа в Великой Отечественной войне. -М., 1954. – 292 с.; Вознесенский Н. Военная экономика СССР в период Отечественной войны. - М.: Госполитиздат, 26
1948. – 192 с.; Тельпуховский Б.С. Великая Отечественная война Советского Союза. 1941-1945 гг. - М., 1959 и др. 9.
Карасева Л.И. Славные дочери нашей Родины. - М., 1946; Араловец Н. Женщины - великая сила советского общества. - М., 1947. – 63 c.; Он же. Женский труд в промышленности СССР. - М., 1954 10.
Женщины-туркменки в годы Великой Отечественной войны. – Ашхабад, 1949; Ибрагимова З. Коммунисты Узбекистана – организаторы патриотических подвигов женщин республики в период Великой Отечественной войны. – М., 1953 11.
Мурманцева В.С. Советские женщины в Великой Отечественной войне. –М., 1970; Она же. Советские женщины в Великой Отечественной войне. –М., 2-е изд., 1979 12.
История Великой Отечественной войны Советского Союза 1941-1945. - М., 1961-1965. - Т.1-6. – 652 с. 13.
Морехина Г.Г. Рабочий класс – фронту. Подвиг рабочего класса в годы Великой Отечественной войны. 1941-1945. - М., 1960. - 479 с.; Митрофанова А.В. Рабочий класс Советского Союза в первый период Великой Отечественной войны (1941-1942). - М., 1960. – 112 с. 14.
1955; Животовская Н.П. Трудовые подвиги женщин Киргизии в годы Великой Отечественной войны. – Фрунзе, 1963 15.
Козыбаев М.К. Компартия Казахстана в период Великой Отечественной войны (1941-1945 гг.). - Алма-Ата, 1964; Он же. Казахстан-арсенал фронта. -Алма-Ата, 1970. – 475 с. 16.
Абишев Г. Казахстан в защите социалистического отечества. - Алма-Ата, 1969. - 358 с.; Малыбаев О. Дружба, испытанная в боях за Родину. – Алма-Ата, 1955; Басин В. Тяжелая промышленность Казахстана в Великой Отечественной войне (исторический очерк). - Алма-Ата, 1965; Балакаев Т. Колхозное крестьянство Казахстана в годы Великой Отечественной войны 1941- 1945 гг. – Алма-Аты, 1971; Оразов К. Рабочий класс Казахстана в Великой отечественной войне. – Алма-Ата, 1975 17.
Нурбекова Г.Д. Компартия – организатор трудовых подвигов женщин в промышленности Казахстана в годы Великой Отечественной войны. –М., 1964; Она же. Женщины Казахстана – фронту. _ Алма-Ата, 1988. – 168 с. 18.
19.
Кондакова Н.И. Трудовой подвиг советских женщин в годы Великой Отечественной войны // Великая победа советского народа. 1941-1945. - М., 1976. -75-89 с. 20.
Ануфриенко Г.П. Партийное руководство подготовкой женских рабочих кадров на Урале в годы Великой Отечественной войны (1941-1945) // Сб.трудов Магнитогорского горно-металлург.ин-та. Вып.127, 1973. - 44-52 с.; Моховикова А.Е. Трудовой подвиг женщин-колхозниц Сибири // Трудящиеся Сибири – фронту. - Новосибирск, 1975. - 163-179 с.; Женщины Ленинграда - участницы Великой Отечественной войны. - Л., 1975; Лункин Г.М. Боевой и трудовой подвиг советских женщин в героической эпопее Одессы. - Киев, 1976; Родэ М.П. Патриотизм и боевые подвиги женщин Грузии в Великой Отечественной войне. - Тбилиси, 1987; Перевалова Е.С. Женщины Северной Осетии в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг. - М., 1987 21.
Все для фронта, все для победы! - Алма-Ата, 1985.- 176 с.; Козыбаев М. К. История и современность. – Алма-Ата, 1991.- 256 с.; Козыбаев М.К. Труд во имя победы. – Алматы, 1995 – 175 с.
22.
Марданова З.Ж. Павлодарские женщины в Великой Отечественной войне // http://goo.gl/Ge7lPk; Шепель В.Н. Женщины Казахстана в трудные военные годы. // «Мысль» 2010.- № 3.- 98-100 с. 23.
Attwood L. The new Soviet Man and Women. - Indiana, 1990. – 274 c.; Nechemias C. Politics in Post- Soviet Russia: Where Are the Women? -Demokratizatsiya, 2000. – 199-218 с.
24.
Щербинин П.П. Военный фактор в повседневной жизни русской женщины в XVIII - начале XX вв. - Дис.. докт. ист. наук. - М., 2005; Панина Н.В. Исторический вклад советских женщин в обеспечение стабильности тыла и организацию помощи фронту в годы Великой Отечественной войны (По материалам Российской Федерации) - М., 2002; Иванова Ю.Н. Храбрейшие из прекрасных: Женщины России в войнах. – М., 2002 – 272 с. и др.
27
ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ «БАГРАТИОН» ОПЕРАЦИЯСЫНА ҚАТЫСУЫ ( 1944 жылы Белоруссияның азат етілуі) Қ.Ә. Еңсенов т.ғ.к., ҚР БҒМ ҒК Мемлекет тарихы институтының аға ғылыми қызметкері (Астана, Қазақстан)
Фашисттер жаулаған Белоруссия территориясы 3 жыл бойы езгіде болды. 1944 жылдың жазына қарай олардың қолынан жергілікті тұрғындар, әскери тұтқындардан 2200 адам қаза тапты. Германиядағы жұмысшы күшінің жетіспеуіне байланысты Беларуссиядан 380 мың адамды каторгалық жұмысқа айдап әкетті. Неміс-фашист басқыншылары 209 қала, аудан орталықтарын тұтас немесе ішінара жойды. Сондай-ақ, 9200 село мен деревняны талқандап, 3 млн адам азық-түліксіз қалды. Гитлершілдер 10 мың козхозды, 92 совхозды, 316 машина-трактор станциясын тонады. Жаулаушылық режим қинау апараттарымен ерекшеленді. Бірақ, оларға қарсы күрес бұқаралық сипат алды. 1944 жылы белорусь жерінде 150 партизан бригадасы және 49 жеке отрядта жалпы саны – 143 мың адам болды. Олармен қоса он мыңдаған ерікті құрамалар беллсенді күрес жүгізді. Сондай-ақ, 1 мың коммунист және 31 мың комсомол жау тылында соғысты [1]. 1944 жылы көктемде Кеңестік команда басшылығы «Багратион» деп аталатын әскери операцияны дайындауға кірісті. Операция жоспары бойынша бірден немістердің қорғанысына алты бағытта шабуыл жасап, қоршауды бұзып, витебск, бобруйск, орша және могилев тобына соққы ұйымдастырылды. Екінші кезеңде үш Белорус майданының соққысымен Минск қаласын қоршап немістердің негізгі «Орталық» армиясын жою жоспарланған. Үшінші кезеңде жоспар бойынша кеңес әскері майданды кеңейтіп, Беларуссияны азат етіп, Кеңес Одағының батыс бөлігіне шығуы қажет болған. 23 маусымда Белоруссияда майдан шебі былайша қалыптасты: шығыс Полоцскден – Витебск – шығыс Орша, Могилев және Бабруйсктен Принять өзеніне дейін. Бұл бөлікте 1-ші Балтық жағалауы (басқарушы армия генералы И.Х. Баграмян), 3-ші Беларусьтік (басқарушы генерал-полковник И.Д. Черняховский), 2-ші Беларустік (басқарушы армия генералы К.К. Ракасовский) майданды басқарды. Бұлардан басқа Польша 1-ші армиясы әскери құрамасын 1- ші Беларусь майданынан генерал-лейтенант С.Г. Поплавский басқарып, олармен қоса Днепрлік әскери флотилия қатысты. Олардың барлық әскери күші 1,4 млн адам болып, 31 мың қару және миномет, 5,2 мың танк және САУ, 5 мың самолет (166 дивизия, 12 танк және механикаландырылған корпустар, 21 21 жеке бригада және 5 әуе армиясы). Майдандардың жалпы қозғалысын үйлестіруші Ставкада – Маршылдар Г.К. Жуков және А.М. Василевский болды. Немістер жағынан бұл қарулы күштерге қарсы тұрған 16-шы «Солтүстік» армиясы, 4- ші «Солтүстүк Украина» танк армия тобы және «Орталық» (2-ші, 9-шы және 3-ші танк армиясы) генерал-фельдмаршл Э.Бушаның командалық басшылығымен (28 маусым 1944 ж. – генерал-фельдмаршал В. Модель) басқарды. Бұл топтардың жалпы саны 1,2 млн адам болып теңелді, 9,5 мың қару және миномет, 900 танк және шабуылдаушы қарулар. Әуеден жаяу әскерді қолдауды жүзеге асырған 1-ші, 4-ші және 6-шы әуе флотында 1,4 мың самолет болды. 1944 жылы 23 маусымда 3-ші Белорусь майданы Витебскінің оңтүстік бағытына шықты. Осы күні солтүстік қалаларда Балтық жағалауының 43-ші армиясы соққы берді. Олар бір-біріне жақын жылжып келді, кеңес әскері 25 маусымда Витебскінің батысында 5 немістің моторлы дивизиясын (3-ші танк армисын) қоршауға алып, оларды 27 маусымда жеңіп, бұл майданның әскерлері 28 маусымда Лепельді азат етті. Осы уақытта 3-ші Белоруссия майданы жау қорғанысын бұзып өтіп, 3-ші танк және 4- ші армия бірлесе отырып, алға шешуші шабулға шықты, нәтижесінде 1 шілдеде Борисов қаласын азат етті. 33-ші, 49-шы және 50-ші армия 2-ші Белорусь майданынан келіп майданда
28
қанды ұрыстан кейін жау қорғанысын кең көлемде бұзып, 28 маусымда Могилев қаласын азат етіп және Минск бағытында қозғалысын жалғастырды. Сонымен қатар, немістің 9-шы армиясын шегінуге мәжбүр етіп, 29 маусымда Бабруйск ауданында 6 дивизияға дейін қоршап жойды. Жаудың соңына түсудің нәтижесінде паралельді бағытта 3-ші, 2-ші, сондай-ақ, 1-ші армиялар (3-ші, 28-ші, 48-ші және 65 армия) Беларусь майданының қосымша әрекет етуімен Балтық жағалауы 1-ші армиясы шығыс бағытта Минск маңында 4-ші және 9-шы неміс армиясының жекелеген күштерін қоршады (100 мың адамнан аса). 3 шілдеде кеңес әскері Минск қаласын азат етті. 11 шілдеде қарсыластың қоршауға алынған «Минск котелын» таратты. Осылайша, 12 күн ішінде кеңес әскері батыс бағытта 280 шақырымға жылжып, беларуссияның үлкен бөлігін және астанасы Минск қаласын азат етті. Беларуссияны азат етуде немістердің «Орталық» армиясынан 17 дивизия және 3 бригада толығымен жойылып, 50 дивизия өздерінің жарты құрамынан жоғалтты. Әуеде және әуежайда 2 мың неміс самолеты жойылды [2]. Белоруссияны азат етуде жекелеген жауынгерлер ғана емес, Қазақстанда жасақталған тұтас әскери құрамалар мен бөлімдер де қатысты. Олар: 8-ші, 88-ші атқыштар, 27-ші және 30-
шы гвардиялық атқыштар дивизиясы, 209-шы Зайсан атқыштары, 173-ші гаубицалық, 129-
шы минометтық және 991-ші авиациялық полк, 100-101-ші қазақ ұлттық атқыштар бригадасы. Қазақстандықтар Белоруссияны азат етудің алғашқы кезеңінде өздерінің барылығы, ерліктерімен ерекшеленді. Бірақ бұл кезде алғашқы шайқастар болатын. Алда өте ауыр және қанды соғыстар күтіп тұрды. Сондай үлкен шайқастың бірі – Калинковмч-Мозырь операциясы еді. Ол 1944 8 қаңтарда кеңестік баталондарды артелериялық дайындықтан басталған. Бұлардың ішінде Алматыда құрылған 173-ші гаубицалық артолк жау жағына көп соққы берді. Полкке жүктелген тапсырма 77-ші атқыштар дивизиясын Александров селосында оқ-дәрімен қамтамасыз ету болды. Белоруссияның Речицк бағытында батысқа қарай 162-ші Ортаазиялық дивизия жылжығанда, оның құрамында Зайсанда құрылған 209-шы атқыштар полкі да болды. Белорусь жеріне дейін бұл полк жауынгерлері бірнеше мыңдаған шақырым жол жүріп, көптеген шайқастарға қатысып, үздіксіз соғыстардан әскер қатары сиреп, қазан айының соңында ғана толықтырылып, тағ да алдыңғы қатарға шығарылған. 17 қарашада ауыр шайқастан кейін Речица аумағына басқа дивизиялармен қоса шыққан. Бұл бірқатар әскери құрамаларды біріктіріп жауға соққы берген 162-ші атқыштар дивизиясы «Красная Знамия» орденімен марапатталған. Одан кейін Зайсандықтар Хомичи ауданында, Калинковичей солтүстігінде ауыр шайқастарға қатысты. Кеңес Одағының Орталық майданынан солфалангалық құрамалар Днепр өзенінен өтіп, БКСР оңтүстік-шығыс аудандарын азат етуге келген, ал, осы майданның оңфалангалық бөлімдері Батыс және Калинин майданындағы әскермен тығыз байланыста бірге қимылдап, солтүстік-шығыс аудандардан жауды қуу операцияларына қатысты. Бұл стратегиялық бағытта 30-шы гвардиялық (бұрынғы 238-ші) атқыштар дивизиясы қатысқан болатын. Осы әскери дивизия Семей, Өскемен және Алматыда құрылған еді [3]. 1944 жылы маусымда 101-ші қазақстандық Белоруссия жерінде 4-ші армияның оңфалангалық шебінде жүре отырып, шайқасқа қатысты. Осы уақытта 362 солдат ордендер және медальдармен марапатталды. Бірақ, 4 шілдеде бригада таратылып, 90-шы гвардиялық және 100-ші атқыштар дивизиясына біріктірілді [3, 34-65]. Белоруссияны азат етуге көптеген қазақстандықтар қатысты. Олардың ішінде 2 атқыштар дивизиясы, 1 гаубицалық, 1 минометтік және авиациялық полк Қазақстанда жасақталған еді. Одан басқа Кеңес Армиясының басқа да әскери құрамалары мен бөлімдерінде әскери борыштарын өтеді. Қазақстандық екі дивизияның біреуі ерекше көзге түсті. Ол 88-ші атқыштар дивизиясы болатын. Дивизия 9 ай бойы қорғаныс шайқастарына қатысып, Соленск-Орша және Горман 29
елді-мекенінен келді. Бұл дивизия үшін «Багратион» операциясы 23 маусымда таңғы сағат 6:10да 410-шы артилериялық полкпен бірге жау позициясын атқылаудан басталды. Осы шайқаста қару командирлері сержант Т.Т. Голованов және С.С. Самарцев ерекше көзге түсіп, «Красная Звезда» орденімен марапатталды. Бұлардың соңынан таңғы сағат 8:40-та дивизия өтуге ыңайсыз болған және жау бекінген траншейлерде жасырынған жауды жою үшін жаяу әскер шабуылға шыққан. Олардың ішінде алматылық лейтенант К.Е. Пономаренко және қатардағы жауынгер Оңтүстік Қазақстан облысы, Түлкібас ауданынан Н.Б. Көлбаев, семейлік аға сержант Курсаков болды [3,68]. 1944 жылы 23 маусымда басталған шабуыл қарсаңында кеңестік авиация және ариллерияның соққысы дұшпанның қорғаныс құрылыстарын түгел дерліктей талқандап және оның солдаттары мен офицерлерінің көпшілігін қатардан шығарды. Қорғаныстың бірінші, негізгі шебін бұзып өтіп, қарсы шабуылдарды тойтара отырып, Мәскеу-Минск тас жолы бойында шабуыл жасаған 88-ші дивизия 26 маусымда кешке Оршаның солтүстік төңірегін жаудан босатты. Ұлты беларус Н.П. Луговской 334-ші атқыштар дивизиясының батальонын басқарды. 25 маусымда Батыс Двинаның сол жағалауында кескілескен ұрыстар жүрді. Батальон жаудың 12 танкісін, 17 зеңбірегін және 40 автомашинасын жойды, жауды желкелей отырып Требовкаға кірді де, Витебск-Бешенковичи тас жолын кесіп тастады. Будилово мен Гнездиловичиді жаудан босата отырып, Н.П. Луговскойдың солдаттары 3-ші Беларус майданының алдыңғы шептегі бөлімшелерімен қосылды, сөйтіп «Витебск қоршауын» немістің бес дивизиясы алынды. Н.П. Луговский қаза болғаннан кейін Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Д.Т. Масин Минскінің шығысына таман болған ұрыстарда ерекше көзге түсті. 250 атқыштар дивизиясының ол басқарған 922 атқыштар полкі фашистердің жолында алынбас қамал болды. Старо-Мартьяновка түбінде, Могилевтен Минскіге баратын жолда 350 дей жаулаушы одан әрі өте алмай жер жастанды. Ұрысты батыл ұйымдастырып, өзінің өжеттік пен ерлік көрсеткені үшін капитан Т.Д. Масинге Ленин ордені мен «Алтын «Жұлдыз» медалы берілді [4]. Қазақстандық минометшілер «Багратион» операциясына 25маусымда 8-ші бригадамен бірге Лучес жағалауында қатысты. Олар бригаданы минометтік қарудан оқ жаудыру арқылы немістердің жаяу әскери батальонының қорғанысын бұзуға көмектесті. Одан кейін 35-ші танк гвардиялық бригадасымен және алдыңғы сапта 2-ші артилериялық дивизиясымен бірге Велейкиді азат етті. Шайқас аяқталуға 2 күн қалғанда 129-шы минометшілер полкі Сморгонь үшін сағысты. Бұл жаудың Вильнюс бағытындағы тірек бекеті болатын. Қазақстандықтар жаудың минометтік және артилериялық батареяларын, 17 машинасын, 24 тасмалдаушы көлігімен 150 вермахт солдат және офицерлерін жойды. Олардың ішінде ерекше көзге түскендер – 2-ші дивизия командирі капитан Кожедуб, аға лейтенант Влков, Губарев, Матюха, Савченко, Скляров, кіші сержант Ермекбай Есенқазақов бар еді. 1944 жылы 25 маусымда Витебск облысының Бешенковичи елді-мекенінде автоматшылардың шабуылдаушы тобында Оңтүстік Қазақстан облысы, Алғабас ауданы, Қызыларық ауылының азаматы Садық Сертекұлы Абдужаббаров асқан ерлік көрсетіп, Батыс Двина арқылы өтіп, қарсылас жаудың пулеметін тартып алып, одан атқылау арқылы 30 неміс солдатын жойған [5]. Осындай ерекше ерлік көрсеткен қазақстандықтардың бірі ШҚО Ұлан ауданы, Солдат ауылының азаматы Ізғұтты Құрманбайұлы Әйтіков 1944 жылы 22 маусымда Витебск облысы, Сиротин ауданын азат етуде ерекше танылған. Ол Плиговка деревниясының маңында өз батальонының старшинасы ретінде басшылық жасай отырып, жаудың қорғанысын бұзып кіріп, 6 шақырым жерге өткен. Бұл шайқаста жауынгер жаудың тягач, 3 дзот және блиндаждарын талқандаған. Одан кейін 3 шілдеде І. Әйтіков қасындағы 4 жауынгерімен Батыс Двина өзенін бірінші болып өткендердің қатарында болды. Оның 30
жауынгерлік анкетасындағы мінездемесінде жау екі рет өзеннен өткендерді жойғысы келді. Бірақ қарсы шабуыл нәтижесінде жаудың 4 пулеметін, 38 солдаты мен офицерін жойған. Оның екі рет тікелей шабуылының нәтижесінде жау жағына тойтарыс беріліп, өзеннен екі полктың өтуіне мүмкіндік жасаған. Ал, 25 шілдеде І. Әйтіков Литва КСР-нің Зарасай қаласының маңында шайқаста қаза тапқан. Оған кейін Полоцк жерінде бюст орнатылған [3, 71].
Витебск түбіндегі шайқаста 1944 жылы 22 маусымда ШҚО Глубокое селосының азаматы Ф.С. Брестов атқыштар бөлімін басқарып, жаудың қорғанысына тереңдеп енген. Командир ретінде ерлік көрсетіп, жау дзотына граната лақтырған, одан кейін 3 пулемет және 8 солдатты жойған. 24 шілдеде ол алғашқылардың бірі болып, Батыс Двина өзенін өтіп, жекпе-жекте жаудың 10 солдатын құртқан. Ақтөбе облысы, Қобда ауданы, Акраб ауылының азаматы автоматшы, ефрейтор Абдулла Жанұзақов 1944 жылы 22 маусымда Витебск облысында биікте орналасқан Сиротино деревниясындағы орналасқан жау дзртына еңбектеп барып, оған граната лақтырған және ол жерде жау әскерін тұтқындап, одан кейін Батыс Двина өзенінен өтіп, плацдарымды алуға қатысты. Ал, темір жолы бар Лепель ауданында ол жауынгерлердің өтіп кетуі үшін мүмкіндік жасап, жау жағына оқ жаудырды. 5 күннен кейін Урша өзенінен өтерде қаза тауып, Полоцск ауданы, Заскори поселкі маңында жерлен [3,71-72.]. 1944 жылы 26 қазанда Л. Бедаға Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Белоруссия операциясына бірінші күннен қатысты. 1944 жылы 23 маусымда Оршадан шығысқа таман орналасқан дұшпанның қорғаныс шебіне екі рет бомба тастап, ал 25 маусымда Орша стансасын бомбалап, тауар пойызының паровозы мен 20-ға тарта вагонын құлатты, 8 нысанды өртеді. Кейінірек ол серіктерімен бірге тонап алынған дүние мүлікті тиеп, сол стансаға қос теміржолмен бара жатқан жау пойыздарының алдыңғы паравоздарын бомбалап, істен шығарды. Барлық 20 эшелон түгелімен жаяу әскердің олжасына айналды. Содан соң Л. Беда мен Окрестиннің топтары теміржолдың аман сақталуын қамтамасыз етті [6]. Белоруссияны азат ету барысында 101 бригаданың шабуылға шығуына жер жағдайы да қолайлы болмады, себебі – қалың ормандар, қыста да қатпайтын батпақты жерлер, сансыз көлдер мен кес-кестеп жатқан өзендердің келтірген кедергісі көп болды. 1944 жылы 12 маусымда 101-ші қазақ атқыштар бригадасы 219-шы атқыштар дивизиясымен және Витебск облысының партизандарымен Россони қаласын жаудан азат етті. 26 маусымда Витебскіні, 27 маусымда Оршаны, 28 маусымда Могилевті, ал 3 шілдеде Минскіні жаудан босатты. Ал, шілде айының соңында бүкіл Беларуссияны азат етті. 1944 жылы шілде айының соңында 101-ші ұлттық дербес атқыштар бригадасында қазақ саны азайып, көпұлтты дивизияға айналды. Олар орыс, украин, беларус, эстон, латыш, литван, өзбек, түркмен, тәжік жауынгерлерімен тізе қосып, өшпес ерліктерімен, Отанға берілгендіктерімен тарихта өз іздерін қалдырды. Белоруссияны азат еткендердің ішінде қазақстандық 101-ші бригаданың жауынгерлерінің «Ерлігі үшін» медалімен марапатталғандар қатарында Сағымбаев Фазыл, Әбдікәрімов Әбдіғали, Әбдіхалықов Жақып, Тоғабылов Мырзахмет, Махамбетов Өмірзақ, Жақыпов Қасымжан, Бержанов Жүнісбек, Үргенішбаев Махамбет, Қыпшақбаев Махамбедияр, Ерішов Сары, Сарбасов Мақұлбай, Сейтпенбетов Қуан, Піржанов Бексеіт, Байғабылов Мырзабек, Белменов Мұхамеджан, Бәкіров Мәжит, Қанабаев Сәлім, Боранқұлов Бедер, Өтегенов Әлихан, Мұқанов Бейсен, Шайхаббасов Егеубай, Бектұрғанов Кенжес, Нығыметов Данияр, Рахымжанов Төкен, Алшымбаев Сейфолла, Татау Әшкин, Қабылбек Шәкіров, Жанпейсов Ахметжан, Сұлтанбеков Қасен, Өтегенов Болатбай, Жамбылов Хамит, Момбаев Құрманбай, Сасықов Алпамыс, Зәкіров Қайролла, Ақшолақов Қуандық, Байтенов Жантөре, Құсайынов Ерғали және т.б. майданда ерлік көрсетті [7]. Осылайша, Белоруссия жерін азат ету шайқастарына қатысып, көпшілік қазақстандықтар қасиетті істе белгілі болды. Көптеген қазақстандықтар әскери бөлімдер мен құрамаларда ерлік көрсетті, олардың 45 адамы Кеңес Одағының Батыры атағын иеленді.
|