Таным әдісін іздеу: эмпиризм және рационализм, материализм және идеализм
жүктеу/скачать 16,99 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бэкон Фрэнсис
- Мәліметтер алынған дереккөз
|
ТАНЫМ ӘДІСІН ІЗДЕУ: ЭМПИРИЗМ ЖӘНЕ РАЦИОНАЛИЗМ, МАТЕРИАЛИЗМ ЖӘНЕ ИДЕАЛИЗМ Жаңа уақыт (XVI-XVIII ғғ.) – бұл кезең капиталистік өндіріс әдісінің қалыптасуының, сауданың, ғылыми уақыт және буржуазялық революцияның дамуы. Саяси алаңда озық қалыптасқан буржуазия класы, ғылыми қисында ойластыру және өзінің мүддесінің құқықтықтың қамсыздандыру, ылғи жалдама жұмысшылардың мүддесімен түйіспеген. Жаңа уақытта ғылымның рөлі қоғамдық өмірде артады: экономиканың қарқынды дамуы және өндірістік қатынастар ғылыми зерттеулерді ынталандырды, ал ғылымның өзі өндірістік күшке айналады және өз кезеңінде өңдеулермен, әдіснама танымына мұқтаж болады. Жаңа уақыттың философиясы ғылыммен тығыз байланыста болды. Оның басты міндеті актуализация танымының тәжірбиесі, ортақ әдіснама танымының және әлемнің ғылыми сипатының қисыны болып табылады. Табиғи ғылымдағы жетістіктері, танымға бағдарлауы, практикалық тәжірбиеге сүйенетін және ақылдың тәжірбиесіне – бұның бәрі механикалық әлем сипатының және метафизикалық таным әдісіне байланысты болады. Философияда басты принцип «субъект-объект» қатынас болып табылады, зерттеу объектісі (әлем) ғана емес сонымен қатар (адам) субъектісі қарастырылады. Жаңа заман философиясында тұтас қағидалы пішінде мүддені және жас буржузия көзқарасын өзінің пайда болуы туралы тарихи алаңда «еркіндік, абатшылық,бірлік», ұранымен білдірген. Іргелі философиялық мәселемен осы кезде субстанция-мәселесі нағыз нақтылық болады, онтологиялық мәртебесі Құдай, адам және табиғат болды. Өзге сөзбен философия дінмен жаңа қатынастарға кіреді және ғылыммен, өзінің тәуелсіздігін бекіту арқылы ерекшеленді. Бірақ бұл ретте негізгі философиялық жөн-жоралғылар,антикалық жаңа дамуы үзілмейді. Жаңа заманда негізгі акцент философиялық зерттеулерде онтологияға (ілім туралы болмыста) емес, гносеология (ілім туралы танымда) және зерттеме жаттығуларға бөлінді. Гносеология шегінде, бастама қалпында, тиянақты білімнің ізденіс кезінде екі жолды қолдануға болатын еді: индуктивті әдісті (меншіктіден ортаққа) немесе оған керісінше дедуктивті (ортақтықтан меншіктіге). Екі таным әдісі де үлкен немесе кіші дәрежеде антикалық философияда ұсынылған болатын. Алайда, жаңа заманда олар анықталуда, жаңа мазмұнмен толықтырылуда, эмпиризм және рационализм сияқты. Ағылшындық лорд-канцлер Бэкон Фрэнсис (1561-1626 жж.) эвропалық философияның эмпирикалық (тәжірибелі) таным әдісінің қалаушысы. Философия ол үшін- алдымен тәжірибелі танымға сүйенетін шынайы әлем туралы ғылым. Маркс және Энгельс бойынша, Бэкон «ағылшын материализімі және барлық қазіргі эсперименттік» ғылым атасы болып табылыды. Бэкон танымда бірінші орында тәжірбиелі, тәжірбиелі, табиғи ғылым болуы тиіс деп ойлаған. Ақылдың міндеттеріне осы деректердің өңдеуі, систематизацияландыру және мәселелердің көрінісін табу жатады. «Ғылымның Ұлы қалпына келуі» «Жаңа Органон» трактаты, «Жаңа Атлантида» жобасында, өзінің философиялық тұжырымдамасының мәнін ол, тәжірибе және танымның индуктивті таным тәжірбиесіне сүйенген. Бірақ тиянақты білім алу үшін,осы тәсілді кең көлемде пайдалану жеткіліксіз. Осыған керісінше рационалды тәсілді қолдану да жеткіліксіз. Ақиқат ортасында болады. Барлығына түсінікті мысалды қолданып, Бэкон мынандай айқындамасын анықтайды: Эмпириктер құмырсқаларға ұқсас, олар тек қана жинап, жинағанын қолданады; рационалистер өрмекшілерге ұқсас, өз-өзінен мата жасаушылар. Ортаңғы тәсіл араларға ұқсас: ол өзі жабдықтарды шығарады, бірақ өз қалауымен өзгертеді. «осы айтылғандардан философия негізі ажыратылмайды» деп тұжырымдайды. Өзін ол араға жатқызады, екі әдісті де түсініп,жақсы қолданады, яғни «Ғылым-күші» деген. Өзінің басты еңбегінде, барлық өмірінің ісі – ғылымды ұлы қалпына келтіру жобасында – Бэкон философияны шынайы әлем ғылымы сияқты анықтайды, зерттеу мәселесі «объективті шынайы сезім болуы тиіс».Сезімнің танымы тәжірибе мен эксперимент ол ойластырған бастапқы пункті «жаңа индуктивті тәсіл» оның негізінде, қадағалау,анализ, салыстыру және тәжірбие. Бұл-«шынайы индукция, интерпритацияға жол ашады». Бэконның айтуы бойынша,Түсінген адам бөгеттермен кездеседі. Бұл – ескі теориялар және идолдар (елестер). Идолдар туралы ілімде Бэкон мысалдардың төрт түрін атап өткен: «Рудың елестері» барлық адамдарға бейімді, себебі біз дүние-мүліктің табиғатына деген өзінің меншікті табиғатын арластырамыз. Бұның бәріне себеп табиғи себептер (парасаттың деңгейі, өмірлік тәжірибе). «Үңгір елестері» адасулар жеке факторлар кесірінен (тәрбиенің шығындары, көрсоқыр табынушылық беделге және пікірлерге). «Сауда елестері» адамның жалған көріністері солардың кесірінен сөздің немесе ақпараттың жалған берілуі (олар қате телефон номері, нарықтық алып қашпа сөздерге ұқсас). «Театр елестері» жалған қағиданың және оқу-жаттығулардың сенімді қабылдау ықпалының нәтижесі. Бэкон рудың және үңгірдің идолдарын «тумыстан» (олар – табиғи және жеке ақылдың адамгершіліктік сипатының салдары) деп есептеген, нарықтың және театрдың идолдары – иемденген, әлеуметтік факторлардың кесірі. «Елестер» (адасулар) Бэкон танымға араласатын қазбалағыш идеялар деп есептеген. Оларды қолданбауға болады және қолданбау керек. Осы үшін тиянақты білім алу әдісі арналған. Ғылымның жаңа уақытының басында (қазіргі оның түсінігінде) әлі жүзеге аспаған ««Ғылымның Ұлы қалпына келуі» жобасымен жұмыс істеп, Бэконнан кіші және оның замандасы франциялық энциклопедист Дени Дидро, әртүрлі ғылыми бөлімдерді өңдеуді армандады, жеке ғылым, танымның әмбебап тәсілін қолдана отырып (индукцияны), тиянақты білімнің әртүрлі қисынында қолдану үшін болады және бұл оның қолынан келді: индуктивті әдіс қазіргі ғылымның негізіне енді. Оның көмегімен 400 жыл бойы (жаңа классикалық емес деңгейге дейін) жаңа ғылыми табыстарға қол жетті. Бұл жобада Бэкон адами ақылдан бөлек, жад, қиял және ақыл сияқты. өзінің жеке классификациялық ғылымын көрсетті. Тарихи ғылымдар естелікке сәйкес келеді қиялға – поэзия, ақылға – философия. Философия- адам, табиғат және Құдай туралы ғылым. Философияның үш элементін әр адам әр түрлі түсінеді, сезімнің пайымының және тәжірибенің көмегіне; Құдай арқылы табиғатты; өзін-рефлекция арқылы (ойлардың өз-өзіне байланысы) деп көрсетеді. Мәліметтер алынған дереккөз: В.Ф. Петрова, М.Ш. Хасанов, Б.А. Джаамбаева. Философия. Оқулық. – Алматы, 2011. – 291 б. жүктеу/скачать 16,99 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|