Вестник казахского государственного женского педагогического университета



Pdf көрінісі
бет1/20
Дата31.03.2017
өлшемі2,22 Mb.
#10937
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   20

 
 
 
 
 
ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР 
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ 
УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ 
 
 
 
ВЕСТНИК КАЗАХСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО 
ЖЕНСКОГО ПЕДАГОГИЧЕСКОГО УНИВЕРСИТЕТА 
 
 
 
BULLETIN OF THE KAZAKH STATE WOMEN'S TEACHER  
TRAINING UNIVERSITY 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
№4 (64) 2016
 

ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ 
ХАБАРШЫ 
ҒЫЛЫМИ ЖУРНАЛЫ 
 
 
КАЗАХСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ ЖЕНСКИЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ  
УНИВЕРСИТЕТ 
ВЕСТНИК 
НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ 
 
 
KAZAKH STATE WOMEN'S TEACHER TRAINING UNIVERSITY 
BULLETIN 
SCIENTIFIC JOURNAL  
 
 
№4 (64) 
 
2006 жылдан бастап шығады, шығару жиілігі – жылына 6 рет 
 
Қазақстан Республикасының Мәдениет және Ақпарат министрлігінің Ақпарат және мұрағат 
комитетінің мерзімді баспасөз басылымдарын және (немесе) Ақпарат агенттіктерін есепке алу туралы 
№13965-Ж куәлігі бойынша тіркелген 
 
Бас редактор 
Нөкетаева Д.Ж. - п.ғ.к. 
 
Бас редактордың орынбасары  
Алиев Б.Ә. – ф.-м.ғ.д., профессор 
 
Редакциялық алқа 
1.
 
Жамалов А. – техн.ғ.д., профессор  
2.
 
Аймағамбетова Қ.А. – п.ғ.д., профессор  
3.
 
Ершина А.Қ. – ф.-м.ғ.д., профессор  
4.
 
Шерьязданова Х.Т. – пс.ғ.д., профессор  
5.
 
Баймахан Р.Б. – техн.ғ.д., профессор  
6.
 
Джиембаев Б.Ж. х.ғ.д., профессор  
7.
 
Қоңыратбай Т.Ә. – ф.ғ.д., профессор  
8.
 
Мырзалиев Ж. – ф.-м.ғ.д., профессор  
9.
 
Жексембиев Р.Қ. – б.ғ.к., профессор м.а.  
10.
 
Жиенбаева С.Н. – п.ғ.д., профессор 
11.
 
Исаев С.Ә. – ф. - м.ғ.к, профессор  
12.
 
Тымболова А.О.- ф.ғ.д., профессор  
13.
 
Кішібаев Қ.О. - х.ғ.к.  
14.
 
Аширбекова Ж.Б. – т.ғ.к., доцент  
15.
 
Өмірбаева Г.Ш.  – п.ғ.к., ҚР Мәдениет қайраткері  
16.
 
Қожакеева Л.Т. –  т.ғ.д., профессор  
17.
 
Нұрланбекова Е.Қ. - п.ғ.к. 
18.
 
Ержанова С.Б. – ф.ғ.д., профессор  
19.
 
Базылова Б.Қ. – ф.ғ.к., доцент  
20.
 
Абаева Г.А. – п.ғ.к., доцент 
21.
 
Сүлейменова Ж.Д. – PhD (Астана қаласы)  
 
 
 

Шетелдік редакциялық алқа  
1.
 
Нұршат  Нұражыұлы  -  профессор,  х.ғ.д.  (АҚШ,  Массачусетс  технологиялық 
институтының зерттеушісі, Техас технологиялық университеті)  
2.
 
Сұлтанова  Р.  –  Азиаттық  музыка  орталығының  директоры  (Ұлыбритания,  Кембридж 
университеті)  
3.
 
Обозов  А.Дж.  –  техн.ғ.д.,  профессор  (Қырғызстан,  И.Раззаков  атындағы  Қырғыз 
мемлекеттік техникалық университеті)  
4.
 
Кенан Коч - PhD, профессор (Түркия, университет Мугла) 
5.
 
Роберт  Эрмерс  -  PhD,  профессор  (Нидерланды,  Неймеген  университеті,  Midden  Western 
ғылыми-зерттеу орталығы)  
6.
 
Златан Дамнянович - PhD профессор (АҚШ, Оңтүстік Калифорния Университеті) 
7.
 
Римантас Желвис- п.ғ.д., профессор (Литва, Вильнюс университеті)  
8.
 
Ицка  Дерижан  –  PhD,  профессор  (Болгария,  Бургаский  свободный  университет  Центр 
гуманитарных наук)  
9.
 
Даньшин А.И. – г.ғ.к., доцент (Ресей, Мәскеу мемлекеттік университеті)  
10.
 
Лазерев  В.А.  –  п.ғ.д.,  профессор  (Ресей,  Центр  современного  образования  и  НМС  по 
математике МО и Н РФ)  
 
Редакциялық кеңес 
1.
 
Сатбекова А.А. – п.ғ.д., профессор  
2.
 
Баданов А.И. – э.ғ.к., доцент  
3.
 
Заманбеков Ш.З. – э.ғ.к., доцент  
4.
 
Ермекова Т.Н. – ф.ғ.д., доцент  
5.
 
Мұратбаева Г.А. – п.ғ.д., доцент  
6.
 
Құлманова Ш.Б. – п.ғ.д., профессор  
7.
 
Бапаева М.Қ. – пс.ғ.к., доцент 
8.
 
Салғараева Г.И. – техн.ғ.к., профессор м.а. 
9.
 
Мухамединова Н. А. - п.ғ.к., доцент  
10.
 
Мамырова К. Н. - п.ғ.к., доцент  
11.
 
Мырзахметова Н.О. - х.ғ.к., қауымдастырылған профессор м.а.  
12.
 
Дарменова Р.А. – п.ғ.к., профессор м.а.  
13.
 
Ануарова Л.Е. – б.ғ.к.,проф.м.а.  
14.
 
Дәулетқұлова А.Ө. – ф.-м.ғ.к.  
15.
 
Иманбекова Б.И. – саяси ғ.д., доцент  
16.
 
Ахметова А.Қ. – п.ғ.к., доцент  
17.
 
Ахметжанова Д.С. – ҚР  Мәдениет саласының үздігі  
18.
 
Нұржанова Г.И. – п.ғ.к.  
19.
 
Қаипбаева А.Т. – т.ғ.к., қауымдастырылған профессор м.а.  
20.
 
Темірбаева К.А. – оқытушы  
 
Жауапты редактор Сәндібаева Н.Ә. - п.ғ.к. 
Редакторлар  Ж.Қ.Қуанышева,  Б.Қ.Омарбаева,  Қ.Ж.Тұрсынбаева,  Р.Т.Айтбай,  К.Д.Бейсембаева, 
М.А.Оразалиева. 
Корректор Сүйіндікова С.Ж., Түбітбаева Ж.Х. 
 
© Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті 
050000, Алматы қ., Әйтеке би көшесі, 99. Тел. 279-30-10, факс 233-18-35. 

МАЗМҰНЫ-СОДЕРЖАНИЕ-TABLE OF CONTENTS 
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ – ЕСТЕСТВОЗНАНИЕ – NATURAL SCIENCES 
 
Еркебаева Г.Е., Карасаева Ш.А., Дарменкулова А.Ш. АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ АТМОСФЕРАЛЫҚ 
АУАСЫНЫҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ ЗИЯНДЫ ЗАТТАР МӨЛШЕРІ................. 

Кіршібаев  Е.А.,  Өмірәлиева  Н.А.  ҚАНТ  ҚҰМАЙЫНЫҢ  (SORGHUM  SACCHARTUM) 
ЦИТОПЛАЗМАЛЫҚ  АТАЛЫҚ  СТЕРИЛЬДІ  ЛИНИЯЛАРЫ  НЕГІЗДЕ  Ғ

ГИБРИДТІ 
ТҰҚЫМЫН АЛУ.................................................................................................................................... 
11 
Қалыбаева  Т.С.  МЕДИЦИНАЛЫҚ  КОЛЛЕДЖДЕРДЕ  БИОЛОГИЯ  ПӘНІН  ОҚЫТУ 
ӘДІСТЕМЕСІ.......................................................................................................................................... 
16 
Мамирова  К.Н.,  Пашеева  Ұ.М.  МҰНАЙ  ӨНЕРКӘСІБІНІҢ  ҚОРШАҒАН  ОРТАҒА  ӘСЕРІ 
ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ (АТЫРАУ ОБЛЫСЫ МЫСАЛЫНДА)..................................... 
21 
Мамирова  К.Н.,  Омирзахова  Э.Г.  АЛМАТЫ  АГЛОМЕРАЦИЯСЫНЫҢ  АНТРОПОГЕНДІК 
ЛАНДШАФТЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАНУЫ................................................................................ 
28 
Меңліғазиев  Е.Ж.,  Қуанышева  Ж.Қ.,  Кәдірәлі  Ұ.  ХИМИЯ  ПӘНІ  БОЙЫНША 
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЭКСПЕРИМЕНТТІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ............................ 
33 
Оразбаев  К.И.,  Ержусупова  Г.Қ.  АЛМАТЫ  ОБЛЫСЫ  АЙМАҒЫНДА  ӨСІРІЛГЕН  МАЙЛЫ 
ДАҚЫЛДАРДЫҢ БАЛАМАСЫ РЕТІНДЕ РАПСТЫҢ ӨНІМДІЛІГІ............................................. 
39 
ФИЗИКА, МАТЕМАТИКА, ИНФОРМАТИКА 
PHYSICS, MATHEMATICS, COMPUTER SCIENCE 
 
Бижігітов  Т.,  Парманбеков  У.,  Избасарова  М.,  Сембиева  А.  ЖОҒАРЫ  СЫНЫП 
ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ 
ФИЗИКА 
ПӘНІНЕН 
АЛҒАН 
ТЕОРИЯЛЫҚ 
БІЛІМДЕРІН 
ПРАКТИКАДА ҚОЛДАНА БІЛУЛЕРІНЕ ЫҚПАЛЫ....................................................................... 
44 
Бижігітов Т., Парманбеков У., Избасарова М., Сембиева А. МЕКТЕП ФИЗИКА КУРСЫНДА 
ОҚУШЫЛАРДЫҢ  БЕЛСЕНДІЛІГІ  МЕН  ӨЗ  БЕТІНШЕ  ШЫҒАРМАШЫЛЫҚПЕН  ОЙЛАУ 
ҚАБІЛЕТТЕРІН АРТТЫРУ ӘДІСТЕРІ.................................. 
48 
Ершина  А.К.,  Копенбаева  А.С.  ИСПОЛЬЗОВАНИЕ  ВОЗОБНОВЛЯЕМЫХ  ИСТОЧНИКОВ 
ЭНЕРГИИ – СНИЖЕНИЕ ПАРНИКОВОГО ЭФФЕКТА.................................................................. 
52 
Қойшиева  Т.Қ.,  Салғараева  М.И.,  Давлетова  В.М.  БОЛАШАҚ  МҰҒАЛІМДЕРДІ  ОҚЫТУ 
ҮДЕРІСІНДЕ  ОБЪЕКТІЛІ-БАҒДАРЛЫ  ЖОБАЛАУДЫ  ҚОЛДАНУ  НЕГІЗІНДЕ  КӘСІБИ 
ДАЙЫНДАУДЫҢ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ......................................................................................... 
58 
Құлмағамбетова Ж.Қ., Сержанова Г.Б. МОБИЛЬДІ ҚОСЫМШАЛАР ҚҰРУ............................ 
63 
ФИЛОЛОГИЯ– PHILOLOGY 
 
Әбдіқалық К.С. ШӘКӘРІМ ӨЛЕҢДЕРІНДЕГІ АЗАТТЫҚ ИДЕЯ..................................... 
66 
Әділбекова Л.М. СҮЙЕР ҰЛЫҢ БОЛСА СЕН СҮЙ............................................................  70 
Ділдаева 
Ж.У. 
АҒЫЛШЫН 
ТІЛІН 
ОҚЫТУДА 
АҚПАРАТТЫҚ-
КОММУНИКАТИВТІК ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ РӨЛІ............................................................ 
75 
Елжанова,  М.Д.  Асқарова  С.А.  ШЕТЕЛ  ТІЛІ  САБАҒЫНДА  ОҚУШЫЛАРДЫҢ 
ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ЖОЛДАРЫ......................................  80 
Ережепова  А.Т.  АҚПАРАТТЫҚ  ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ  ҚОЛДАНУ  АРҚЫЛЫ 
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУ................................................. 
85 
Zhunisova Zh. MOTIVATING LEARNERS AT KAZAKHSTAN’S UNIVERSITIES (from 
experience of my work and notice)............................................................................................. 
89 
Қошқарбаева Б.Қ. ЛИНГВОМӘДЕНИЕТТАНУДАҒЫ СИМВОЛДАРДЫҢ РӨЛІ......... 
94 
Сайбекова 
Н.У. 
СТУДЕНТТЕРДІҢ 
КОММУНИКАТИВТІ–КОГНИТИВТІ 
ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН 
КӘСІБИ 
БАҒЫТТАЛҒАН 
ШЕТЕЛ 
ТІЛІ 
НЕГІЗІНДЕ 
ҚАЛЫПТАСТЫРУ................................................................................................................... 
100 
ТАРИХ, ЭКОНОМИКА, ҚҰҚЫҚ– ИСТОРИЯ, ЭКОНОМИКА И ПРАВО 
HISTORY, ECONOMY AND LAW 
 
Айтбай Р.Т. ТОКУГАВА ДӘУІРІНДЕ ЖАПОНИЯДА БАТЫС IЛIМДЕРIНIҢ ТАРАЛYЫ....... 
103 
Сманова А.М. МҰСЫЛМАНДЫҚ ӨРКЕНИЕТТІҢ ПАЙДА БОЛУ МЕН ДАМУ ТАРИХЫ....... 
108 
ПЕДАГОГИКА – ПСИХОЛОГИЯ, PEDAGOGY – PSYCHOLOGY 
 
Аймағамбетова 
Қ.А., 
Сәдуақас 
А. 
МЕКТЕПАЛДЫ 
ЖАСТАҒЫ 
БАЛАЛАРДЫ 
ЭКСПЕРИМЕНТ ӘДІСІ АРҚЫЛЫ ҚОРШАҒАН ОРТАМЕН ТАНЫСТЫРУ................................ 
111 
Меңдаяхова  Қ.М.,  Ошақбай  Г.Г.  БАЛА  ТІЛІН  ДАМЫТУДА  ИННОВАЦИЯЛЫҚ 
ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ МАҢЫЗЫ........................................................................ 
115 
Нуркасинова  Л.М.,  Құлымбаева
 
А.К.  МЕКТЕПКЕ  ДЕЙІНГІ  ЖАСТАҒЫ 
 

БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙНЕЛЕУ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.................................
118
 
Қожанұлы  М.,  Төгісовa  А.Қ.  ЖОҒАРЫ  ӘСКЕРИ  ОҚУ  ОРЫНДАРЫНДАҒЫ 
ҚҰЗЫРЕТТІЛІК ТӘСІЛ ЖӘНЕ ОНЫҢ РӨЛІ (жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру 
аясында).................................................................................................................................122 
Саурбекова  Г.Л.,  Абдібеков  Н.Е.  ҰЛТТЫҚ  СПОРТ  ОЙЫНДАРЫНЫҢ  ОҚУШЫЛАРДЫ 
ЖАН-ЖАҚТЫ ДАМЫТУҒА ӘСЕРІ.................................................................................................... 
 
127 
 
ӨНЕР ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТ – ИСКУССТВО И КУЛЬТУРА-ART AND CULTURE 
 
Акимбаева 
Ғ.Т., 
Таджбағамбетова 
Ш.Ж. 
МӘДЕНИ-ТЫНЫҒУ 
ЖҰМЫСТАРЫН 
ҰЙЫМДАСТЫРУДА ҰЛТТЫҚ ДӘСТҮРЛЕРДІҢ ОРЫН АЛУЫ...................................................  131 
Асанова Б.С. ЭЛЕКТРОНДЫ КАТАЛОГ – ЖАҢА АҚПАРАТТЫҢ ІЗДЕУ ЭЛЕМЕНТІ............. 
134 
Балтиева  Р.Ю.  ОСНОВНЫЕ  ПРИНЦИПЫ  ВОКАЛЬНО-ХОРОВЫХ  РАСПЕВОК  В 
ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ ДЕТЕЙ ХОРОВОМУ ПЕНИЮ................................................................. 
141 
Досжанова 
А.Ж. 
БОС 
УАҚЫТТЫ 
ҰЙЫМДАСТЫРУДАҒЫ 
СЦЕНАРИЙДІҢ 
МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ..................................................................................................................................  144 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 

 
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ – ЕСТЕСТВОЗНАНИЕ – NATURAL SCIENCES 
 
ӘОЖ: 614.72(574.13) 
АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАСЫНЫҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ 
ЗИЯНДЫ ЗАТТАР МӨЛШЕРІ 
 
Г.Е.Еркебаева, оқытушы 
Ш.А.Карасаева, магистр, оқытушы 
А.Ш.Дарменкулова, магистр, оқытушы 
(Ақтөбе қ.) 
 
Аңдатпа:  Мақалада  Ақтөбе  облысы  атмосфералық  ауасының  құрамындағы  зиянды 
заттар  мөлшері,  «Тобыл-Торғай»  экологиялық  департаментінің    мәліметі  бойынша,  Ақтөбе 
облысында  Ақтөбе,  Хромтау  қаласынан  басқа  да  Мұғалжар  ауданымен  салыстырылды. 
Облыс бойынша Ақтөбе қаласын қосқанда 12 ауданда 638 кәсіпорын бар. Соның ішінде 182 
кәсіпорын  Ақтөбе  қаласына  тиесілі,  келесі  Мұғалжар  ауданында  69  кәсіпорын,  Шалқар 
ауданында  57  кәсіпорын,  Алға  ауданында  52  кәсіпорын,  Мәртөк  ауданында  37  кәсіпорын 
және  Хромтау  ауданында  30  кәсіпорын.  Атмосфералық  ауаға  шығаратын  ластағыш 
заттардың көлемі бойынша бірінші орында 7403 тоннамен Ақтөбе қаласы тұр. Келесі ретте, 
Мұғалжар ауданы 1249 тонна, ал 728 тоннамен Хромтау қаласы үшінші орында [4]. 
Түйін сөздер: экология, ластану, атмосфералық ауа, ластағыштар, өнеркәсіп.  
Атмосфералық ауаға күкіртсутектің таралуы жөнінен Ақтөбе қаласы алғашқы орында, 
яғни  140,034  тонна,  оның  ішінде  шығарындылардың  ұйымдастырылған  көздерінен 
тазаланбай  шығарылғаны  134,067  тонна,  Мұғалжар  ауданында  12,604  тонна,  оның  ішінде 
шығарындылардың  ұйымдастырылған  көздерінен  тазаланбай  шығарылғаны  9,508  тонна, 
Хромтау  қаласы  1,060  тоннамен  бесінші  орында.  Оның  ішінде  шығарындылардың 
ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 0,271тонна. 
 
Кесте 1– Ақтөбе облысы бойынша атмосфералық ауаны ластайтын заттарды шығару көздері 
 
Ластағыш 
заттардың 
шығарындылары 
бар 
кәсіпорындарды
ң 6 саны 
Ластағыш 
заттар 
шығарындылары 
көздерінің саны 
Атмосфераға  ластағыш 
заттардың шығарылуы  
Ластағыш 
заттардың 
шығарылу 
көлемінің 
азаюы 
(-), 
көбеюі 
(+) 
рұқсат  етілген 
шығарынды 
мен 
салыстырғанд
а 
Барлығ
ы  
Оның ішінде 
Есепті 
кезеңде 
Есепті 
жылы 
рұқсат 
етілген 
шығарынд
ы 
Ұйым-
дасты-
рылған  
Таза-
лау 
ғима-
рат-
тары-
мен 
жабд
ықтал
ған 
Жол 
берілген 
шекті 
шығарудың 
белгіленген 
нормалары бар кәсіпорындар 
бойынша 
Ақтөбе обл. 
638 
10641 
6317 
493 
62195,743 
270368,441 
-208319,810 
Ақтөбе қ. 
182 
7403 
4578 
398 
52986,398 
228051,203 
-175211,917 
Хромтау 
30 
369 
369 
81 
2031,858 
6424,878 
-4393,020 
Мұғалжар 
69 
1249 
717 
10 
2316,954 
17945,936 
-15628,982 
 
«Тобыл-Торғай»  экологиялық  департаментінің  мәліметі  бойынша  атмосфералық  ауаға 
көмірсутектердің  таралуы  жөнінен  Ақтөбе  қаласы  алғашқы  орында,  яғни  1  732,965  тонна, 
оның  ішінде  шығарындылардың  ұйымдастырылған  көздерінен  тазаланбай  шығарылғаны 
928,230  тонна,  Мұғалжар  ауданында  578,906  тонна,  оның  ішінде  шығарындылардың 
ұйымдастырылған  көздерінен  тазаланбай  шығарылғаны  355,290  тонна,  Хромтау  қаласы 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 

 
8,704  тонна,  oның  ішінде  шығарындылардың  ұйымдастырылған  көздерінен  тазаланбай 
шығарылғаны 8,614 тонна [1,5,6]. 
 
Кесте 2 – Ақтөбе облысы бойынша атмосфералық ауаны ластаушы күкіртсутектің мөлшері 
 
Барлық 
тұрақты 
ластаушы көздерден 
шыққан  ластағыш 
заттардың көлемі 
Тазаланбай шығарылды 
Атмосфераға 
шығарылған  барлық 
ластайтын 
заттар 
қауіпті кезеңде 
барлығы  Соның 
ішінде 
шығарындылардың 
ұйымдастырылған көздерінен 
Ақтөбе обл. 
241,245 
241,245 
213,629 
241,245 
Ақтөбе қ. 
140,034 
140,034 
134,067 
140,034 
Хромтау 
1,060 
1,060 
0,271 
1,060 
Мұғалжар 
12,604 
12,604 
9,508 
12,604 
 
Кесте  3  –  Ақтөбе  облысы  бойынша  атмосфералық  ауаны  ластаушы  көмірсутектердің 
(ұшпалы органикалық қосылыстарсыз)мөлшері 
 
Барлық 
тұрақты 
ластаушы көздерден 
шыққан 
ластағыш 
заттардың көлемі 
Тазаланбай шығарылды 
Атмосфераға 
шығарылған 
барлық 
ластайтын 
заттар 
қауіпті кезеңде 
барлығы  Соның 
ішінде 
шығарындылардың 
ұйымдастырылған көздерінен 
Ақтөбе обл.  2632,608 
2632,608 
1460,600 
2632,608 
Ақтөбе қ. 
1732,965 
1732,965 
928,230 
1732,965 
Хромтау 
8,704 
8,704 
8,614 
8,704 
Мұғалжар 
578,906 
578,906 
355,290 
578,906 
 
Хромтау  қаласында  өндірістің  қарқындап  дамуына  және  отын  түрлерінің  кең 
масштабта  жағылуына  байланысты  атмосферадағы  бос  оттектің  қоры  азайып,  ал 
көмірқышқыл  газының  және  көміртегі  тотығының  мөлшері  жоғарылауда.  Облыс  бойынша 
Ақтөбе  қаласы  13 242,244  тоннамен  бірінші  орында,  соның  ішінде  шығарындылардың 
ұйымдастырылған  көздерінен  тазаланбай  шығарылғаны  12 700,248  тонна,  екінші  орында 
Хромтау  қаласы  836,678  тонна,  соның  ішінде  шығарындылардың  ұйымдастырылған 
көздерінен 608,920 тонна [1,2,6]. 
 
Кесте  4  –  Ақтөбе  облысы  бойынша  атмосфералық  ауаны  ластаушы  көміртек  тотығының 
мөлшері 
 
«Тобыл-Торғай»  экологиялық  департаментінің  мәліметі  бойынша  атмосфералық  ауаға 
азот тотықтарының таралуы жөнінен Ақтөбе қаласы алғашқы орында, яғни 6 457,504 тонна, 
оның  ішінде  шығарындылардың  ұйымдастырылған  көздерінен  тазаланбай  шығарылғаны 
6 080,542  тонна,  Хромтау  қаласы  292,441  тоннамен  екінші  орында,  oның  ішінде 
шығарындылардың  ұйымдастырылған  көздерінен  тазаланбай  шығарылғаны  192,561  тонна, 
Мұғалжар  ауданы  211,168  тоннамен  үшінші  орында,  оның  ішінде  шығарындылардың 
ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 187,441 тонна [2,6]. 
 
 
 
Барлық 
тұрақты 
ластаушы 
көздерден 
шыққан 
ластағыш 
заттардың көлемі 
Тазаланбай шығарылды 
Атмосфераға 
шығарылған  барлық 
ластайтын 
заттар 
қауіпті кезеңде 
барлығы 
Соның 
ішінде 
шығарындылардың 
ұйымдастырылған көздерінен 
Ақтөбе обл.  15713,770 
15713,770 
14507,121 
15713,770 
Ақтөбе қ. 
13242,244 
13242,244 
12700,248 
13242,244 
Хромтау 
836,678 
836,678 
608,920 
836,678 
Мұғалжар 
705,891 
705,891 
684,014 
705,891 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 

 
Кесте 5 – Ақтөбе облысы бойынша атмосфералық ауаны ластаушы азот тотықтарының (NO
2
-
ге қайта есептегенде) мөлшері 
 
Жылу электростанцияларының отынды жағу кезінде атмосфераға шығарылатын негізгі 
қосылыстар:  күкіртті  газ,  азот  тотықтары,  шаң,  көміртек  қосылыстары  (альдегидтер, 
көмірқышқыл газы), ал кейбір отын түрін көп мөлшерде қолданған кезде өте улы ваннадий 
қосылыстары,  кальций  тотықтары,  күшән  қосылыстары,  фторлы  қосылыстар,  бенз(а)пирен, 
сынап  шығарылады.  Соның  ішінде  азот  тотықтарына  тоқталатын  болсақ,  «Тобыл-Торғай» 
экологиялық  департаментінің  есептеуі  бойынша  Хромтау  қаласындағы  азот  тотықтарының 
мөлшері басқа қалалармен салыстырғанда өте жоғары мөлшерде. 
 
Кесте  6  –  Ақтөбе  облысы  бойынша  атмосфералық  ауаны  ластаушы  ұшпалы  органикалық 
қосылыстардың  мөлшері 
 
Барлық 
тұрақты 
ластаушы  көздерден 
шыққан 
ластағыш 
заттардың көлемі 
Тазаланбай шығарылды 
Атмосфераға 
шығарылған  барлық 
ластайтын 
заттар 
қауіпті кезеңде 
барлығы 
Соның 
ішінде 
шығарындылардың 
ұйымдастырылған көздерінен   
Ақтөбе обл.  8925,772 
8925,772 
8799,223 
8925,772 
Ақтөбе қ. 
5855,350 
5855,350 
8760,790 
5855,350 
Хромтау 
2,136 
2,136 

2,136 
Мұғалжар 
3,082 
3,082 
0,928 
3,082 
 
Атмосфералық  ауаға  қатты  заттардың  таралуы  жөнінен  Ақтөбе  қаласы  алғашқы 
орында,  яғни  39 159,011  тонна,  оның  ішінде  шығарындылардың  ұйымдастырылған 
көздерінен  тазаланбай  шығарылғаны  2 423,865  тонна,  тазалау  ғимараттарына  түскені 
34 876,835  тонна,  Хромтау  қаласы  1 521,798  тоннамен  екінші  орында,  оның  ішінде 
шығарындылардың  ұйымдастырылған  көздерінен  тазаланбай  шығарылғаны  107,100  тонна, 
тазалау  ғимараттарына  түскені  946,039  тонна,  Мұғалжар  ауданы  524,346  тоннамен  үшінші 
орында,  оның  ішінде  шығарындылардың  ұйымдастырылған  көздерінен  тазаланбай 
шығарылғаны 258,226 тонна, тазалау ғимараттарына түскені 66,174 тонна.  
Ақтөбе  облысындағы  атмосфералық  ауасының  құрамындағы  күкіртті  ангидридтің 
мөлшері басқа қалалармен салыстырғанда өте жоғары. 
Сонымен,  Ақтөбе  облысы  атмосфералық  ауасының  құрамындағы  ластағыш  заттарға 
мыналар  жатады:  NO
2
,  SO
2
,  H
2
S,  CO,  NH
3
,  көмірсутектер,  газ  тәрізді  және  сұйық,  қатты, 
ұшпалы  органикалық  қосылыстар  жатады.  Облыс  бойынша  ең  көп  шығарынды  газ  тәрізді 
және  сұйық  заттар  54 661,229  тонна,  көміртек  тотығы  15 713,770  тонна,  күкіртті  ангидрид 
13 109,356  тонна,  ұшпалы  органикалық  қосылыстар  8 925,772  тонна,  азот  тотықтары 
7 291,639 тонна, көмірсутектер 2 632,608 тонна, күкіртсутек 241,245 тонна.  
Осы  ластағыштар  бойынша  Ақтөбе  қаласы  бірінші  орында,  ал  Хромтау  қаласы 
көміртек  тотығы,  азот  тотықтары,  қатты  заттардан  екінші  орында,  күкіртті  ангидридтен 
үшінші  орын,  газ тәрізді  және  сұйық  ластағыш  заттардан  төртінші  орын,  көмірсутектерден 
бесінші орын, ұшпалы органикалық қосылыстардан алтыншы орын, күкіртсутектен сегізінші 
орында.  Атмосфералық  ауаға  ластағыш  заттардың  көп  мөлшерде  шығарылуының  басты 
себебі  көптеген  ірі  өнеркәсіптердің  болуы.  Атап  айтатын  болсақ,  Ақтөбе  қаласындағы 
«Ақтөбелік  хром  қосындылар  зауыты»,  «Қазхром»  ТҰК»  АҚ  бөлімшесі  –  Ақтөбелік 
 
Барлық 
тұрақты 
ластаушы көздерден 
шыққан  ластағыш 
заттардың көлемі 
Тазаланбай шығарылды 
Атмосфераға 
шығарылған 
барлық 
ластайтын 
заттар 
қауіпті кезеңде 
барлығы  Соның  ішінде  шығарынды-
лардың  ұйымдасты-рылған 
көздерінен 
Ақтөбе обл.  7291,639 
7291,639 
6628,679 
7291,639 
Ақтөбе қ. 
6457,504 
6457,504 
6080,542 
6457,504 
Хромтау 
292,441 
292,441 
192,561 
292,441 
Мұғалжар 
211,168 
211,168 
187,441 
211,168 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 

 
ферроқұйма зауыты т.б. Хромтаудағы Дөң кен байыту комбинаты, «Лимонное» мыс-мырыш 
кен орны, «Миллионное» магнезит кен орны т.б. өнеркәсіптері [3,4]. 
 
Кесте  7  –  Ақтөбе  облысы  бойынша  атмосфералық  ауаны  ластаушы  газ  тәрізді  және  сұйық 
заттардың мөлшері 
 
Барлық 
тұрақты 
ластаушы 
көздерден 
шыққан 
ластағыш 
заттардың 
көлемі 
Тазаланбай 
шығарылды 
Тазалау 
ғима-
ратта-
рына 
түскен 
Оның ішінде 
Атмосфер
аға 
шығарыл-
ған 
барлық 
ластайтын 
заттар 
қауіпті 
кезеңде 
Ұсталғаны 
ластағыш 
заттардың 
санына 
%-бен 
барлығы 
Соның 
ішінде 
шығарын-
ды-
лардың 
ұйымдас-
тырылған 
көздерінен 
барлығы 
Оның 
ішінде 
кәдеге 
жара-
ғаны 
Ақтөбе 
обл. 
54661,229 
54125,875  44816,156 
535,354 
531,127 
531,127 
54130,102 
1,0 
Ақтөбе қ. 
48314,801 
47779,447  40628,223 
535,354 
531,127 
531,127 
47783,674 
1,1 
Хромтау 
1345,315 
1345,315 
995,072 



1345,315 
 
Мұғалжар  1824,122 
1824,122 
1519,702 



1824,122 

 
Кесте  8  –  Ақтөбе  облысы  бойынша  атмосфералық  ауаны  ластаушы  күкіртті  ангидридтің  
мөлшері 
 
Барлық 
тұрақты 
ластаушы 
көздерден 
шыққан 
ластағыш 
заттардың 
көлемі 
Тазаланбай шығарылды 
Тазалау 
ғима-
ратта-
рына 
түскен 
Оның ішінде 
Атмосфераға 
шығарылған 
барлық 
ластайтын 
заттар 
қауіпті 
кезеңде 
Ұстал-
ғаны 
ласта-
ғыш 
заттар-
дың 
санына 
%-бен 
барлығы 
Соның 
ішінде 
шығарынды-
лардың 
ұйымдасты-
рылған 
көздерінен   
Барлы-
ғы 
Оның 
ішінде 
кәдеге 
жара-
ғаны 
Ақтөбе 
обл. 
13109,356 
12574,002  12358,608 
535,354 
531,127 
531,127 
12578,229 
4,1 
Ақтөбе қ. 
12442,986 
11907,632  11868,529 
535,354 
531,127 
531,127 
11911,859 
4,3 
Хромтау 
168,774 
168,774 
157,585 



168,774 

Мұғалжар  212,223 
212,223 
207,641 



212,223 

 
Қорытындылай  келе,  біздің  зерттеуіміз  бойынша  Ақтөбе  облысының  атмосфералық 
ауасында анықталған газ түрінде кездесетін улы заттардың орташа көрсеткіштері. 
Ақтөбе,  Хромтау,  Мұғалжар  аумағының  атмосфералық  ауасының  экологиялық 
жағдайы  «Тобыл-Торғай»  экологиялық  департаментінің  зерттелген  мәліметтері  бойынша 
қарастырылды.  Алынған  атмосфераның  ластану  индексі  бойынша  қала  ауасының  әртүрлі 
аудандары сипатталынды. 
Атмосфералық  ауаның  ластануының  алдын  алуға  және  зиянды  қалдықтардың 
мөлшерiн азайту үшін мынадай ұсыныстарды атауға болады:  
Зиянды  қосылыстар  түзiлетiн  технологиялық  процестердi  жақсарту  және 
мүмкiндiгiнше зиянды заттар аз бөлiнетiн жаңа технологияларды өндiрiске енгiзу.  
Зиянды  қосылыстарды  бөлетiн  объектiлердi  тиiмдi  орналастыру  және  жасыл 
өсiмдiктердi  көптеп  отырғызу.  Тұрғын  ғимараттарын  қаланың  батыс  пен  оңтүстік 
аймақтарына қарай салуын жоспарлау. Халықтың экологиялық мәдениетін көтеру. 
 


Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   20




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет