№ хаттама 2017 жыл

• Өндірістік қуаттардың артуы;

  
  

• Өнімнің нақты көлемінің ұлғаюы (ЖҰӨ);

  
  

• Жан басына шаққандағы өнімнің нақты көлемінің артуы.

  
  

Отандық экономикалық әдебиеттерде қоғамдық өнім мен оны өндіруші факторларды сапалық және сандық жетілдіру эконо­микалық өсу болып табылады. Экономикалық өсуде келесілер бар:

• Өзіндік мазмұн (қоғамдық қайта өндіру);

  
  

• Қозғалу механизімі (қызметкерлердің, өндіріс құрал­дарының, табиғаттың, технологияның өзара әсерлесуі);

  
  

• Өндірілетін өнімнің өсу қарқындарында көрініс табатын бұл қозғалыстың сапалық және сандық сипаты;

  
  

• Әлеуметтік-экономикалық нәтиже (ұлттық байлық);

  
  

• Мақсат (ұлттық игілік).

  
  

Экономикалық өсу екі тәсілмен өлшенеді:

• Жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) жылдық өсу қарқын­дары­мен;

  
  

• Таза ұлттық өнімнің (ТҰӨ) жылдық өсу қарқындарымен.

  
  

Екінші әдіс ыңғайлырақ болып келеді.

• Қолжетімді технология;

  
  

• Жұмысшыларды мүмкіндігінше жоғары пайда­лану;

  
  

• Өндіріс құралдарын тиімді қолдану.

  
  

Шынайы экономикалық өсу – фактілік түрде қол жеткізілген экономикалық өсу.

• Өсу коэффициенті – талданатын кезеңдегі көрсеткіштің базистік кезеңдегі көрсеткішке қатынасы;

  
  

• Өсу қарқыны – 100%-ға көбейтілген өсу коэффициенті;

  
  

• Өсім қарқыны – өсу қарқыны минус 100%.

  
  

Экономикалық өсудің екі типін бөліп көрсетеді – экстенсивті және интенстивті.

• Ұсыныс факторлары (адам, табиғат ресурстарының, негізгі капиталдың бар болуы, технология деңгейі);

  
  

• Сұраныс факторы (бағалар деңгейі, тұтынушылық шы­ғындар, инвестициялық шығындар, мемлекеттік шығындар, экспорттың таза көлемі);

  
  

• Үлестіру факторлары (өндіріс үдерісіне ресурстарды тар­ту­дың саналылығы мен толықтығы, экономикалық айналымға тартылатын ресурстардың пайдалану тиімділігі).

  
  

Экономикалық өсуде ұсыныс факторы шешуші мәнге ие. Экономикалық өсу факторларының жоғарыда аталған үш тобының өзара әрекеттесуі туралы жалпы түсінікті өндірістік мүмкіндіктердің қисығы бейнелейді.

8.1-суретте көрсетілгендей, өндірістік мүмкіндіктер қисығындағы кез келген нүкте екі тауарды өндірудің максималды көлемін білдіреді. Мемлекеттегі өндіріс көлемі өндірістік мүмкін­діктер қисығындағы нүктеге сәйкес келгенде, факторлар өндіріс үдерісінде тиімді пайдаланылады. Қисықтың ішіндегі әрбір нүкте факторлар тиімсіз пайдаланылатындығын көрсетеді. Қисықтың сыртында жатқан барлық нүктелер ресурстардың шектеулілігінің нәтижесінде өндірістің жеткіліксіз деңгейі туралы мәлімет береді. Экономикалық өсу бұрын пайдаланылмаған өндіріс факторлары қолданылып, экономика ішкі нүктеден өндірістік мүмкіндіктер қисығының нүктесіне ауысқан кезде жүзеге асады. Өсу өндірістік мүмкіндіктер қисығы оңға қарай жылжыған кезде байқалады.

8.1-сурет. Өндірістік мүмкіндіктердің қисығы
Экономикалық өсудің қажеттілігіне қатысты әртүрлі бағыттағы экономисттердің арасында келіспеушіліктер жоқ. Бірақ экономикалық өсуге қол жеткізудің едәуір тиімді жолдары туралы әртүрлі ой-пікірлер бар. Осылайша, бір экономистер негізгі капиталға салынатын капитал салымдарын ұлғайтуды ұсынса, басқалары ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерді ынталандыруға дауыстарын береді, ал үшіншілер қызметкерлердің едәуір жоғары білікті деңгейімен қамтамасыз ету туралы пікір айтады.
Экономикалық өсуді реттеу кезінде әртүрлі экономикалық моделдер бар, олардың арасында екеуі ерекшеленеді:

1. Неокенсиандық модель (Е. Домар және Р. Харрод модель­дері);

   
   

2. Неоклассикалық модель (Р. Солоу моделі).

   
   

Экономикалық өсудің нәтижелері ретінде оң және терісті атап көрсетеді. Теріс нәтижелерді әлсіздендіру мақсатымен экономикалық өсуді мемлекеттік реттеу мәселесі қойылады.