Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

74

адамдар өз еркімен некелеседі, дүние- 

ге келу, өсіп-жетілу, тәрбиелену бәрі 

де  табиғи  жағдайда,  өз  үйлесімімен 

жүріп жатады. Мұнда ойшылдардың, 

шешендердің,  ақындардың,  ғалым- 

дардың т.б. зиялылардың кемелденіп 

жан-жақты шарықтауына барлық жағ- 

дай  жасалған.  Әрине,  Фараби  кол- 

лективтік қала туралы айтқанда мұн- 

дағы  түрлі  әлеуметтік  топтардың 

психологиясындағы антагонистік жақ- 

тарды  ашып  көрсете  алмағаны  бел- 

гілі. Фараби түсінігінде ізгі қала тұр- 

ғындары пайдаланатын игіліктер: ғы- 

лым негіздерін меңгеру, әділдікке ұм- 

тылу,  әртүрлі  әлеуметтік  топтардың 

бір-бірімен тату-тәтті өмір сүруі т.б. 

Фараби осы қала тұрғындарының өзін 

бірнеше  топқа  бөледі.  Соның  бірі  – 

қоғамдағы  әлеуметтік  жағдайы  бір- 

шама ұқсас адамдар. Бұл категория- 

дағылардың өзін ол әрмен қарай үш 

топқа бөледі: бірінші топтағы адам- 

дар  –  бір-біріне  дос;  екіншілері  – 

бір-біріне  қас;  үшіншілері  –  бір-бі- 

ріне бейтарап қарайтын адамдар. Дос- 

тықтың екі түрі болады. Оның бірі – 

адал дос та, екіншісі – айнымалы, ал- 

дамшы дос.

Адал досқа үнемі зор ілтипатпен қа- 

рап,  одан  айырылып  қалмау  жағын 

көздеген дұрыс, екі жағы да бір-біріне 

жақсылық  ойлап,  ылайым  да  өзара 

қамқорлық  жасалынуы  тиіс.  Жақсы 

достың сенімін ақтаған абзал. Осын- 

дай  достар  ащы-тұщыны  бірдей  та- 

тысып, нені болса да бірдей көретін 

болады. Фараби нағыз шынайы дос- 

тықты  дәріптеп,  жұртты  осындай 

адамдардан  үлгі  алуға  шақырады. 

Достықтың екінші бір түрі – алдам- 

шылыққа  негізделеді.  Жалған  дос- 

қа адам өзінің құпиясын, мінез-құл- 

қындағы кемшіліктерін айта берудің 

қажеті жоқ. Осындай жалған достар- 

ды адал жолға түсіру үшін қажымай-

талмай жұмыс жүргізген абзал. Бір- 

біріне жау адамдардың да екі түрі бо- 

лады. Бірі – өшпенділігі мол, жаулы- 

ғы басынан асқан адамдар да, екінші- 

сі  –  көре  алмаушылықтан  жауыға- 

тындар. Фараби бұлардың біріншісі- 

нен  ерекше  сақ  болып  жүрудің  қа- 

жеттігін айтады, олардың ой-пікірін 

үнемі  қадағалап,  біліп  жүруді  еске 

салады.  Тіпті,  осындай  адамдардың 

арам ниетін біліп қана қоймай, тиісті 

жерінде аяусыз әшкерлеу қажет дейді.

Бейтарап  адамдардың  жолдастық, 

достық  жөніндегі ұғымдары мардым- 

сыз  болады.  Бұлардың  өшпенділік- 

пен жұмысы жоқ, кейде пайдалы ақыл-

кеңес беретіндері де кездеседі. Бірақ 

олардың айтқан пікіріне сын көзбен 

қараған дұрыс. Бейтарап адамдардың 

адалдығына көз жеткенше оларға дос 

адамдай беріліп кетуге болмайды. Жақ- 

сы  ой-тілектегілер  араз  адамдарды 

татуластыруға,  олардың  арасында 

қарым-қатынасты  қайта  орнатуға 

жәрдемін тигізеді. Сондықтан, бұларға 

көңіл бөліп, іс-әрекетіне қолдау жа- 

саған  жөн.  Ақымақ  адамдарды  да 

асқан төзімділікпен тәрбиелеп, байып- 

тылықпен  қарым-қатынас  жасаған 

абзал.  Бұлардың  іс-әрекетіне  қарсы 

тұрып, теріс қылықтарын үнемі бет- 

ке  айтып,  жаман  қылығына  көзін 

жеткізген  дұрыс.  Мақтаншақтарды 

тиісті тәрбиенің арқасында тезге са- 

лып,  олардың  артық  сезімдерін  те- 

жеп, қарапайым жан етуге мүмкіндік 

мол, дейді Фараби.

Ізгі  қала  тұрғындарының  енді  бір 

тобы – әлеуметтік жағдайлары төмен 

сатыда тұрған адамдар. Бұлар да бір- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: