Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

133

ВАЛИДТІЛІК  (жарамдылық)  – 

барлық  өлшеу  процедурасының  В-

гі  алынған  нәтижелер  өлшенетін 

объектілер  қасиетіне  қатысты  бір- 

жақты  (орнықты)  болып  табылады, 

яғни өлшеу пәніне қатысты болады. 

В. статистикалық аппараттан тәуелді 

емес,  дифференциалды  психология- 

ның  теориялық  аппаратаның  даму 

деңгейімен  байланысты.  В-тің  се- 

німділіктен  айырмашылығы  –  өл- 

шеудің «объектісі» мен «пәні» ұғым- 

дарын айырумен байланысты түсіну 

керек. Сенімділік – объектіге қатыс- 

ты  өлшеу  процедурасының  орнық- 

тылығы.  Сенімділік  міндетті  түрде 

валидтілікті  болжамайды.  Психо- 

логияда мына жағдай жиі кездеседі: 

зерттеуші  алдымен  өлшеу  процеду- 

расын  ұсынады,  оның  сенімділігін 

көрсетеді,  ол  объектілерді  орнықты 

айыра алатын қабілеттілік, ал валид- 

тілік сұрағы ашық қалады. Мыс., сы- 

налушы  А  инструкцияны  стимулды 

объектіні салмағы бойынша салысты- 

ру деп түсінеді, ал сыналушы В өл- 

шемі  бойынша  деп  түсінеді.  Егерде 

өлшеу  процедурасы  сол  объектілер- 

ге қатысты қайталанса, онда ол объек- 

тілерге  қатысты  орнықты  мәлімет- 

терді береді. Бірақ та, «салмақ» түй- 

сіну  шкаласы  не  «өлшем»  шкаласы 

жайлы валидті мәліметтерді бермейді.

Сенімділік  қажет,  бірақ  ол  В-тің 

жеткілікті  шарты  бола  алмайды.  В- 

тің  келесі  түрлері  болады:  эмпири- 

калық,  конструктивті,  конвергент- 

ті және дискриминантты, эксперт- 

ті эмпирикалық валидизация. Эмпи- 

рикалық  В.  тестің  мазмұнды  В-гі 

эксперт есебінен жүрсе (тест тапсыр- 

масының  өлшеу  пәнінің  мазмұнына 

сәйкестігін  орнату),  эмпирикалық 

В. статистикалық корреляциялау кө- 

мегімен  жүргізіледі,  мәндердің  екі 

қатарының  корреляциясы  есептелі- 

неді – тест бойынша балдар және В. 

критериясы  ретінде  алынған  сырт- 

қы  параметр  бойынша  балдар  көр- 

сеткіштері есептелінеді. Егерде кор- 

реляцияның  мәнді  коэффициенті 

алынса,  онда  екі  міндет  шешіледі, 

ал корреляция жоқ болса, онда анық- 

талмағандық  туындайды:  проце- 

дураның өзі валидті емес (тестік балл, 

мыс.,  оператордың  стресті  орнық- 

тылығын бейнелейді) немесе психи- 

калык  қасиет  пен  әлеуметті  мәнді 

көрсеткіштердің  (стресті  орнықты- 

лық  авариялы  жағдай  процентіне 

әсер  етпейді)  арасындағы  себепті-

салдарлы  байланыс  жайлы  гипотеза 

дұрыс  емес.  Сонымен  әлеуметтік-

прагматикалык  критериялар  валид- 

тілік-тиімділікті  өлшеуге  мүмкіндік 

береді.

Конструктивті В. берілген қасиетті 

өлшеуде  белгілі  В.  пен  процедура 

жүргізілсе, онда ол көп жетістік бере- 

ді. Бірақ бұл жағдай өте сирек кезде- 

седі.  Зерттеу  гипотезасы  өлшенетін 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: