Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

273

жан  бар,  дене  бар.  Екеуі  бірінен-

бірі жасырын емес, бірақ жан деген 

мәселені ешкім көрген емес.

Адамның денесі өзіне де, басқаға да 

көріністе тұр. Жан өзі көрінбейді, бі- 

рақ белгісі көрінеді, жанның барлы- 

ғы соңынан танылады. Барлық белгі- 

сі – адамда бір нәрсені ойына салып 

ойлау бар, сезу бар. Ойланып сезген 

нәрсесін  орындап,  орнына  келтіру 

бар. Жылынады, тынығады, бір нәр- 

сені  жақсы  көреді,  бір  нәрсені  жек 

көреді. Міне, осындайлар – жанның 

барлық  белгісі...  Денедегі  жанға  се- 

рік болуға жарайтұғын нәрсе – қан».

М.-Ж.Көпеев  айналадағы  дүниені 

танып  білу  үшін  көз  бен  құлақтың 

зор маңыз алатынына тоқталады. Көз 

мимен  жалғасып  жатады.  Ол  миға 

сыртқы  дүниедегі  әртүрлі  нәрселер- 

ден  ақпарат  әкелуші  дәнекер  рөлін 

атқарады. Танымның келесі бір түрі 

адамның  бір  көрген  нәрсесін  қайта 

жаңғырту  қабілеті.  Көпеевтің  тілі- 

мен айтсақ, бұл сырттан келген нәр- 

сенің  бәрін  жазып  отыратын  хатшы 

іспеттес аппарат. Танымның үшінші 

түрі  –  аппараттың  дұрыс-бұрысты- 

ғын тексеріп, бақылаушы мидың әре- 

кеті.  Мұның  төртінші  түрі  –  кісінің 

көрген-білгеніне қоса көрмегенін де 

тануға  жәрдем  беретін  ішкі  таным- 

ның, яғни қиялдың мазмұнымен үй- 

лесіп келеді.

Қиял  неғұрлым  ұшқыр  да,  аумақты 

болса  –  таным  соғұрлым  тереңдей 

түспек.  Қиялда  елестетудің  де  мәні 

зор. ...Адам танымы бес бастаудан 

нәр алатын асау өзен іспеттес. Оның 

бірі – көру, екіншісі – есту, үшіншісі – 

түйсіну,  төртіншісі  –  иіс  сезу,  бе- 

сіншісі  –  дәм...  Сезім  органдарына 

тек тап-таза бейнелер ғана келіп түс- 

пейді, сонымен бірге бұған ескі-құс- 

қысы  аралас,  тіпті  лас  нәрселер  де 

келеді. Ойлау оларды сұрыптай оты- 

ра  жарамдыларын  ғана  қабылдап, 

жарамсызын  шығарып  тастайды... 

Тіл  –  ой  маржаны,  ойсыз  тіл  жоқ... 

Арман  –  сөздің  қаймағы,  нәр  тұзы. 

Қиял – өмірдің гүлі, әдеміліктің мә- 

йегі. Қиялсыз адам – дәрменсіз. Қиял 

мен  арман  үміт  пен  тілек  ақылды 

дамытып,  дүниетанымды  кеңейтіп, 

ойды тебірентіп толқытады.

Осындай  қиял  ғана  мінез-құлықты 

түзетіп, кісіні адамгершілікке, иман- 

дылыққа  тәрбиелейді...  Егер  біреу 

бақытсыздыққа  душар  болса,  екін- 

шісі оған көңіл айтып, қайғысын бө- 

ліседі.  Ал    қуаныш  пен  шаттыққа 

кенелген  кісі  дәл  қайғыға  ортақтас- 

қандай  болмайды.  Өзгенің  қайғы-

қасіретіне  шын  мәнісінде  ортақтаса 

білу үшін тәрбие барысында біртін- 

деп  қалыптасқан  адамгершілік  қа- 

жет... Ғұлама ақын ерік-жігер туралы 

айта  келіп,  еркі  күшті  адам  алдына 

қойған мақсаты жолында ештеңеден 

қайтпай, талабынан бас тартпай, үміт 

үзбей,  ұсақ-түйекпен  айналыспай, 

жоқшылыққа мойымай әрекет етеді. 

Жігерлі жан тыныш өмір сүре алмай- 

ды,  оның  тыныс-тіршілігі  ылғи  да 

талас-тартыс пен күреске толы, өйт- 

кені кісінің бар арманы мақсатқа же- 

ту  жолына  бағытталады.  Көп  жағ- 

дайда оның мақсат мүддесі, талап-ті- 

легі  өзгелердің  қалауымен  үш  есе 

бермейді,  оның  алдына  кесе-көлде- 

нең  тұрып,  қалаған  жолына  кедергі 

келтіреді. 

Мәшһүр-Жүсіптің пікірінше, бейғам- 

дық  та  әр  түрлі.  Бейғамдықтың  бір 

түрі  –  айналада  болып  жатқан  нәр- 

селерге  мүлде  көңіл  аудармай,  одан 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: