Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

357

«Жақсы  қойшының  қозысы  түлеп 

тұрғанда,  жаман  қойшының  құнан 

қойы жүдеп тұрады», «Ат шаппайды, 

бап  шабады»,  «Жаман  қойшы  жай- 

лауын  бір  күн  жейді,  жақсы  қойшы 

жайлауын мың күн жейді», «Күтусіз 

мал желден азады, күтімді мал жем- 

мен  озады»,  «Қыстың  қырық  түрлі 

қыры  бар,  күтінбесең  қыста  малың 

қырылар», «Анық шаруа арығын ай- 

налдырар семізге» деген мақалдарда 

мал  бағудың  оңай  шаруа  еместігі, 

оның  да  өзіне  тән  ерекшелігі,  бұл 

кәсіппен  шындап  айналысқан  адам- 

ға табиғат құбылыстарының  құпия- 

сын  жақсы  білу,  байқағыштық,  қы- 

рағылық,  қатыгез  табиғатқа  қарсы 

тұра білуге қажетті табандылық, шы- 

дамдылық сияқты қасиеттердің көрік- 

тілігі, малды тек бағып қана қоймай, 

әр түліктің бабын, «тілін» таба білу 

қажет екендігі айтылады.

Егіншілік кәсібі жөнінде де қызықты 

деректер бар: «Егіннің жайын еккен 

білер»,  «Егініне  қарай  қырманы, 

күтіміне қарай түсімі», «Жақсы жыр- 

тып жеріңді, кезінде ексең егінді, алар- 

сың  мол  өнімді»,  «Тілін  білсең  тіл- 

дей  жерден  жылдық  өнім  аласың», 

«Әрбір  топырақ  аяласаң  иеді».  Осы 

айтылғандардан еккен нәрсенің бәрі 

өзінен-өзі  шыға  бермейтінін,  оны 

күту  керектігін,  егіннің  бітік  болуы 

диқанның  белгілі  тәжірибесін,  маң- 

дай терін қажет ететіндігін меңзейтін 

идеяларды жақсы байқауға болады.

Мақал-мәтелдерден  балықшының 

психологиясы  жөнінде  де  қызықты 

деректер табуға болады. Мәселен, «Ба- 

лық  аулай  алмаған  суды  ылайлар», 

«Балықтың құйрығы жылмағай, оны 

аулаған адам тынбағай», «Балықшы- 

ның үйдегісі май ішеді, түздегісі қан 

ішеді», деп халық балық аулау кәсібі- 

нің  қиындығын,  теңіз  толқындары- 

мен  арпалысудың  кез  келген  адам- 

ның қолынан келе бермейтіндігін, ол 

үшін батырлық, батылдық керектігін 

айтады.

Халқымыздың  отырықшылыққа  кө- 

шуіне байланысты пайда болған соң- 

ғы екі кәсіп, мақал-мәтелдердің, кө- 

бінде қосақтаса сөз болып отырады. 

Мәселен,  «Балықшының  үйіне  бар- 

саң қарма жерсің, егіншінің үйіне бар- 

саң жарма жерсің», «Балық бәсін бе- 

реді, егін есесін береді», «Егінші жыл- 

да  арманда,  балықшы  күнде  арман- 

да», «Егінші жерін мақтайды, балық- 

шы  көлін  мақтайды»,  деген  нақыл- 

дардан  бұл  екі  кәсіптің  әрқайсысы- 

ның өзіне тән ерекшеліктері мен қа- 

сиеттерін  және  соларға  сәйкес  оны- 

мен  айналысушы  адамның  өзіндік 

ерекшеліктерін  (егінші  тәжірибені 

жылда  жинаса,  балықшыкүнде  жи- 

найтындығы, әркімге өзі шұғылдан- 

ған  жұмыс  ғана  сүйкімді  болатын- 

дығы  т.б.)  көрсететін  топшылаулар- 

ды байқаймыз.

Халқымыздың  аңшылық  жөніндегі 

мақал-мәтелдерінен  аңшының  пси- 

хологиясы  белгілі  болып  тұрады. 

Мәселен,  «Шын  аңшының  алдына 

аңның өзі келеді», «Аңды я көрінбеген 

атады, я ерінбеген атады», «Құстың 

алғанынан салғаны қызық», «Қаршы- 

ға қанжыға қызартады», «Ителгі етек 

былғайды»,  «Ителгінің  қызығына 

қызсаң, қаршығаңды қамшы етерсің» 

дейтін нақыл сөздерде бүркіт, қаршы- 

ға,  тұйғын,  лашын,  ителгі,  қырғи 

сияқты тағы құстарды томағалап, тұ- 

ғырға отырғызу, оларды тазыға қосу 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: