Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

401

қа  болады,  ал  күрделі  ойлау  үрдіс- 

терінде ұзақтау болады. Кейбір адам-

дарда күрделі ой тәсілдері өте тез іс- 

ке асады. Бұл адамдар тапқыр, ойдың 

ұшқырлығымен  ерекшеленеді.  Бас- 

қаларында  ойлау  әрекеті  жай  іске 

асады.

Ойдың  ұшқырлығы  әртүрлі  фактор- 

ларға байланысты: біріншіден, ойлау 

үшін қажетті материалды есте сақтау 

беріктігіне  және  қайта  жаңғырту 

жылдамдығына,  оның  ішінде  ассо- 

циативтік үрдістердің жылдамдығы- 

на, сезімдердің, зейіннің, қызығудың 

жүйке жүйесінің жағдайларына бай-

ланысты.

Екіншіден,  ойдың  ұшқырлығы  білі- 

міне, логикалық формаларды меңге- 

ру дәрежесіне, ойлау қызметінің жат- 

тығуларына, ойлау дағдыларының да- 

му дәрежесіне байланысты.

Үшіншіден,  ойдың  ұшқырлығы  жо- 

ғарыдағы  жағдайлармен  қатар  ше-

шуге  тиісті  міндеттердің  сипатына, 

мазмұнына және қиыңдық дәрежесі- 

не байланысты.

Ойлаудың  күрделі  үрдістері.  Кейде 

адам  бірнеше  жылдар  бойы  сары-

лады.  Мысалы,  И.П.Павлов  шартты 

рефлексті алу үшін 20 жылдан астам 

уақытын ғылыми-зерттеу жұмысына 

арнады. Көптеген ұлы адамдар, ғұла- 

ма ғалымдар, Ньютон, Павлов ойлары- 

ның ұшқырлығымен ерекшеленеді.

Психологияда  төмендегідей  қарапа- 

йым  және  шартты  түрде  ойлаудың 

түрлерін  жіктеу  кездеседі:  көрнекі- 

лік – әрекеттік, көрнекілік – бейнелік, 

дерексіз (теориялық) ойлау.

Көрнекілік-әрекеттік  ойлау.  Тарихи 

даму  барысында  адамдар  алдында 

тұрған  міндеттер  алғашында  прак- 

тикалық  іс-әрекет  түрінде  танылып, 

кейін одан теориялық іс-әрекет бөлі- 

ніп шықты. Мысалы, алғашында адам-

дар жер бөліктерін өлшеуді практика- 

лық түрде үйренді (қадамдармен жә- 

не т.б.). Содан кейін осы практикалық 

іс-әрекет пен жинақталған білімдер- 

дің негізінде бірте-бірте жеке теория- 

лық ғылым – геометрия қалыптасты 

және  дамыды.  Практикалық  және 

теориялық  іс-әрекет  бір-бірімен  өз- 

ара тығыз байланысты.

Практикалық іс-әрекеттің дамуы нә- 

тижесінде одан өз алдына дербес тео- 

риялық ойлау әрекеті бөлініп шықты. 

Тек адамзаттық тарихи дамуында ға- 

на  емес,  әрбір  бала  психикасының 

даму үрдісінде осы практикалық іс-

әрекеттен  гөрі  алғашында  баланың 

ойлау әрекеті дамыды.

Мектепалды жас кезеңінде (3 жасқа 

дейін)  ойлау  негізінен  көрнекілік-

әрекеттік. Бала қабылданатын заттар 

мен  құбылыстарды  талдайды  және 

жинақтайды,  ол  қолымен  әртүрлі 

әрекет жасайды. Бұл кезеңдегі бала- 

лар  өз  ойыншықтарын  тас-талқан 

қылып бұзып, қайта біріктіреді. Ал- 

ғашқы кезде бала тікелей затпен әре- 

кет ете отырып, міндеттерді шешеді. 

Бірте-бірте  күрделі  іс-әрекеттерді, 

күрделі ойлау міндеттерін шеше бас- 

тайды. Мысалы, балалар енді күрде- 

лі практикалық іс-әрекеттерді орын- 

дауға бейімделеді, болашақ корабль-

дер мен ұшақтардың моделдерін құ- 

растырады.

Көрнекілік  –  бейнелік  ойлау.  Ойлау 

міндеттерінің мазмұны бейнелік ма- 

териалдарға  негізделеді.  Ойлаудың 

бұл түрінде бала міндетті шеше оты- 

рып, заттардың, құбылыстардың, оқи- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: