Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

398

сін субъективтік феномен ретінде мі-

нез-құлықпен (ашық немесе жасырын 

ақыл-ой)  ауыстыруға  әрекет  етеді: 

психоталдауда ондай ойлауға барлық 

басқа үрдістер сияқты талпынуға ба- 

ғындырды.  Ойлаудың  белсенді  пси- 

хологиялық зерттеулері XVII ғасыр- 

дан  жүргізіле  бастады.  Сол  кезде, 

содан кейін біршама ұзақ кезең пси-

хология  тарихында  ойлауды  логика 

ғылымының  құрамында,  оның  бір- 

ден-бір  түрі  ретінде  ұғымдық  тео- 

риялық ойлау қарастырылды. Ойлау- 

ға қабілеттіліктің өзі туғаннан беріл-

ген, туа біткен қасиет, ал ойлау даму- 

дан  тыс  қарастырылды.  Интеллек- 

туалдық қабілеттіліктердің қатарына 

ол кезде пайымдау, логикалық ой қо- 

рытындысын жасау және рефлексия 

(өзін-өзі тану) жатқызылды.

Ойлаудың белсенділігі, оның шығар- 

машылық сипаты да осы теория ше- 

ше алмаған негізгі проблема болды. 

Соңдықтан да оның жақтаушылары- 

на ақыл-ой шығармашылық қабілет- 

тіктер  ассоциацияға  бағынбайтын 

туа  біткен  ақылдың  қабілеттіліктері 

деп  хабарлаудан  басқа  ештеңе  қал- 

мады.

Бихевиоризм  бағытында  ойлау  сти- 

мулдар  мен  реакциялардың  арасын- 

дағы күрделі байланыстарды қалып- 

тастыру үрдісі ретінде жеке міндет-

терді  шешуге  қатысты  практикалық 

икемділіктер мен дағдыларды қалып- 

тастыруды қарастырады.

Гештальтпсихология  бағытында  ин-

туитивтік тұрғыдан түсіндірілді. Пси- 

хологиядағы  соңғы  екі  бағыт  (бихе-

виоризм  мен  гештальтпсихология) 

ойлауды түсіну үшін ештеңе бермеді 

деп айтуға болмайды.

Бихевиоризмнің  арқасында  психо-

логиялық  зерттеулердің  саласына 

практикалық ойлау енгізіледі, ал геш- 

тальтпсихологияның арқасында пси- 

хологтар  ойлаудағы  интуиция  және 

шығармашылыққа ерекше көңіл бөл- 

ді.  Ойлау  психологиясы  проблема- 

сын шешуде психология бағытында- 

ғы  психологтардың  сіңірген  еңбек- 

тері  баршылық.  Олар  негізінен  зе- 

йінді  ойлаудың  санасыздық  түрле- 

ріне  қатыстырумен,  сонымен  қатар 

ойлаудың  адамдардың  талпынула- 

ры  мен  қажеттіліктеріне  бағыныш- 

тылығын  зерттеуге  байланысты. 

Қазіргі  іс-әрекет  іліміне  негізделген 

психология ғылымында ойлау жаңа- 

ша көзқарасқа ие болды. Ойлауды та- 

ным іс-әрекетінің ерекше түрі ретін- 

де қарастырды. Ойлауды психология- 

ға енгізу арқылы іс-әрекет категория-

сында теориялық және практикалық 

интеллектіні  танымның  объектісі 

мен субъектісін қарама-қарсы қоюды 

жеңу іске асты. Алғаш рет ойлаудың 

генезисі туралы мәселелерді қою жә- 

не шешу мүмкіншіліктері пайда бод-

ды.

А.Н.Леонтьев адамзат ойлауының жо- 

ғары түрінің сипатын, әлеуметтік тә- 

жірибенің, оның дамуының мүмкін- 

шілігін  атай  келіп,  былай  деп  жаз- 

ды: «Адамның ойлауы қоғамнан тыс, 

тілден тыс, жинақталған адамзат білі- 

мінен  тыс  және  олардың  қалыптас- 

қан ойлау іс-әрекетінің тәсілдерінен 

тыс өмір сүруі мүмкін емес... Жекеле-

ген адам тілді, ұғымдарды логиканы 

ғана меңгере отырып, ойлау субъек-

тісі болып табылады». Ал ойлаудың 

тұжырымдамасын ұсынғанда, ол бо- 

йынша  арасында  ұқсастық  қатынас- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: