Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

405

Шәкірттің білім меңгеруі, мұғалімнің 

сабақ оқытуы, екеуі де – «инемен кұ- 

дық казғандай» қиын нәрсе. Мәселен, 

мұғалім  оқушыға  бұрыннан  таныс 

нәрсені ығыр қылып айта берсе, осы 

жағдай онда ақыл-ой керенаулығын, 

кейде тіпті оқудан жиренушілікті ту- 

ғызуы  мүмкін.  Сондықтан  ұстаз  әр- 

кез шәкірттің рухани тілектерін, та- 

ным белсенділігін шөліркетпей, оны 

үнемі  қанағаттандырып, оның  таби- 

ғатты, өмірді, адамдар еңбегін білуге 

құштарлығын  түртпектеп  дамытуы 

қажет. Тіпті балабақшасындағыларда 

«бәрін  білуге»  құштарлықтан  туын-

дайтын тамаша қасиет бар. Мәселен, 

олар «Артқы ұзын аяқтар қоянға неге 

керек?», «Ақ тиін неге ағаш басында 

тіршілік етеді?», «Үй төбесінде шал- 

қалап  тұрған  шыбындар  неге  құлап 

кетпейді?» т.б. осы іспеттес көптеген 

шытырман  сұрақтар  қоюға  әуес  ке- 

леді. Кейбір ата-аналар, кейде мұға- 

лімдер  де  балалардың  осындай  ай-

наланы  білсем,  танысам  екен  деген 

табиғи  талпыныстарына  жауап  бере 

бермейді.  Көбінде  олар  «сен  мұны 

бәрібір түсіне алмайсың, кейін мек-

тепке барғанда оқисың ғой» деп «ұзын 

арқан, кең тұсауға» салып жүре бере- 

ді. Әрине, сұрақ біткеннің бәріне жа- 

уап  қайтара  берудің  де  қажеті  жоқ, 

өйткені  мұндай  сауалдардың  кейбі- 

реулері осы жастағы балалардың ин- 

теллект  мүмкіндігін  көтермейді  де. 

Бірақ мына жағдай әркез есте болуы 

тиіс.  Егер  жас  баланың  потенциал- 

дық мүмкіндіктері жете бағаланбаса, 

яғни оның рухани тілектері қанағат- 

тандырылмаса, бұл жағдай оның ай-

наланы танып-білуге құштарлығының 

біртіндеп сөнуіне, самарқаулыққа са- 

лынуына себеп болуы ықтимал. Шә- 

кірт ақыл-ойын жүйелілікпен дамы- 

ту  үшін  оқытуды  тым  жеңілдетудің 

де қажеті жоқ. Шәкірттің ақыл-ойы-

на  жеткілікті  азық  беретін  оқу  ғана 

қарқынды  дамытуға  септігін  тигізе 

алады.  Міне,  оқушының  ойлау  бел- 

сенділігінің осылайша дамуынан бі- 

лім мен дағдыға, икемге қанығудың 

негізі қаланады. Оқыту процесін пси- 

хологиялық  жағынан  қарастыратын 

П.Я.Гальперин теориясынан басқа да 

әртүрлі  тұжырымдамалар  бар.  Со- 

лардың  бірі  –  проблемалап  оқыту. 

Бұл ұстаз бен шәкіртке ортақ таным- 

дағы  белсенді  ой  тәсілдері  мен  із-

деніс  әрекеттерінің  заңдылықтарын 

(проблемалық  ситуация,  танымдық 

қызығу, қажетсіну, т.б.) ескере отырып 

жасалған,  оқытудың  бұрыннан  мә- 

лім тәсілдерін қолдану ережелерінің 

жаңа жүйесі. Бұл – шәкірттерді дамы-

та оқытуға, яғни ғылыми ұғымдары 

мен  ғылыми  дүниетанымы  әр  жақ- 

ты дамыған жеке адамды, онын ақыл-

ой белсенділігін қалыптастыруға ба- 

ғытталған оқыту әдісінің өзіндік жү- 

йесі.

Шәкірттердің ойлау қабілетін дамы- 

туға  оқытудың  проблемалы  сипатта 

болуы ерекше әсер етеді. Проблема- 

лық оқу – оқушыға беретін білімнің 

бәрін  мұғалімнің  өзі  баяндап  бер-

мей,  олардың  алдына  сұрау  салып, 

мәселе қойып, соны өздерінше шешу-

ге бағыттау.

Әрине, кез келген сұрақ проблемалы 

бола бермейді. Проблемалық сұрақ – 

білетін мен білмейтіннің арасындағы 

қайшылықты  іздеу,  оны  шешуге  қа- 

жетті  жетіспей  тұрған  тәсілді  табу. 

Бұлай оқытудың басты жолы – оқу- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: