Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

406

шыны дұрыс ойлай білуге баулу. Бұл 

жерде  материалға  сай  дұрыс  сұрақ 

қоя білудің де маңызы зор. Ойлауда 

қарама-қайшылықтық пайда болуы – 

проблеманың тууына жағдай жасай-

ды, затты не құбылысты дербес алып 

қарауға  мумкіндік  береді.  Ойлауда 

диалектикалық қайшылықтың болуы 

оқушының өз бетінше жұмыс істеуі- 

не түрткі болып, содан барып мәселе- 

ні шешуді керек ететін проблема туа-

ды. Сөйтіп білетін мен білмейтіннің 

арасында  қайшылықтар  туындайды 

да,  сол  мезетте  дайын  тәсіл  болма- 

ғандықтан,  өзекті  мәселе  туындай-

ды, сөйтіп оқушының ізденімпаздық 

әрекеті мен ынтасы арта түседі. Мә- 

селен, поляк педагогі В. Оконь (1914) 

«2+5 х 3=21; 2 + 5x3 = 17, секілді есеп-

тер беріп, оқушыларға проблемалық 

жағдай тудырған. Осы есепті шыға- 

ру үшін жақшалар керек екені оқушы- 

ның ойына келеді; яғни ол (2 + 5) х 3 

= 21; 2 + (5x3) = 17 деп таңбалайтын 

болады.  Шәкіртке  берілетін  барлық 

білімді,  сабақ  біткенді  осы  жолмен 

іске асыруға болмайды. Өйткені  кей-

бір тақырыптар мұндай әдісті керек 

етпейді.  Сондықтан  түгелдей  осы 

әдіске жүгінбей, оқытудың басқа да 

амал-тәсілдерін қолдану қажет.

Сонымен бірге мұғалім шәкірт ойла- 

уындағы  дара  айырмашылықтарды 

да, яғни олардың ой тәсілдерінің (тал-

дау, жинақтау, салыстыру, жалпылау, 

жүйелеу, т.б.) түрліше болатындығын 

да есте ұстауы тиіс.

Білім жүйелерін меңгеру – күрделі ой 

жұмысының нәтижесі. Бұл ойлау тә- 

сілдері мен формалары (ұғым, пікір, 

ой қорытындылары) арқылы жүзеге 

асады. Адам ойының бастапқы фор- 

масы  –  ұғым.  Бұл  айналадағы  зат- 

тардың мәнді, негізгі белгілері тура-

лы қарапайым ой. Шәкірттердің оқу 

үстінде меңгеретін ұғымдарының қа- 

лыптасу  жолы  бірнеше  басқыштар- 

дан өтеді. Алғашында бала меңгере- 

тін ұғымдардың аумағы тар, мазмұ- 

ны да кеңейіп тереңдейді. Ұғымдар- 

ды  меңгеру  сөз  арқылы  іске  асады. 

Сөз – ұғымның материалдық қабығы. 

Ұғым бір сөзбен де, бірнеше сөзбен де 

беріледі,  оның  нақты  не  абстракті- 

лі жалаң, не күрделі екендігі тек кон- 

тексте  ғана  айқындалады.  Шәкірт- 

тердің  танымдық  ұғымдарын  берік 

қалыптастырмайынша, оларға жүйелі 

білім беру қиынға соғады.

Осылайша  ойлау  тәсілдерін  тиімді 

пайдаланудан шәкірттер өздері ұғы- 

нуға тиісті заттар мен фактілерді са- 

ралап,  салыстырып,  жекелеген  құ- 

былыстардың  не  себептен  туындай-

тынын, яғни оның шығу төркінін, се- 

бебін іздестіретін болады, оқушы мұ- 

ғалім сұрағына тек жауап беріп қана 

қоймай, оған өздері де сұрақ қойып, 

мәселені өз бетінше шеше білуге ма- 

шықтанады.

Еліміздің  озат,  жаңашыл  ұстаздары 

өз  тәжірибелерінде  методика,  педа-

гогика,  психология  ғылымдарының 

соңғы жетістіктерін тиімді пайдалану 

арқылы  сабақ  процесінің  нәтижелі- 

лігін жетілдіре түсуде. Олар бәрінен 

бұрын  сабақтың  құрылымына  ерек- 

ше көңіл бөліп жүр.

Атап айтқанда, бұл біріншіден – ұс- 

таздың сабақты терең және жан-жақ- 

ты түсіндіруі, екіншіден – оқу мате-

риалын тірек плакаттарына орайлас-

тыра қысқаша баяндай білу. Осының 

арқасында шәкірт тірек белгілері бар 

беттердің (тірек плакаттарының ша- 

ғын көшірмесі) мәнісін ұғынады, олар-

ды альбомдарына желімдеп жапсыра-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: