Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

458

шеліктерін  зерттей  отырып,  психо- 

логия әр түрлі зерттеу әдістерін қол- 

данады.

Психиканы  объективтік  тұрғыдан 

зерттеу  жоғарғы  жүйке  қызметінің 

физиологиялық  заңдарын  білуді 

ұсынады.  Психологияның  әдістері 

психикалық  құбылыстарды  зерттеу- 

ге  объективтік  тұрғыдан  қарауды 

қамтамасыз ету ғана емес, тұлғаның 

психикалық үрдістері мен қасиеттері 

не үшін және қалай пайда болады, да-

миды және өзгерістерге ұшырайды?

Психология  әдістері  тәжірибемен 

тығыз байланысты болуы қажет, де-

мек, практикалық міндеттерді шешу 

үшін  пайдалы.  Мәселен,  баланың 

психикалық  дамуын  зерттеу  үшін 

оның  психикалық  дамуының  негіз- 

гі  заңдылықтарын,  ерекшеліктерін 

анықтап алу керек, жан-жақты зерт- 

теудің негізінде мектеп пен отбасын- 

дағы  баланың  оқыту  және  тәрбие  

беру  үрдісін  одан  әрі  жетілдірудің 

тиімді тәсілдерін белгілеу. Психоло- 

гия  ғылымында  кейіннен  негізгі 

әдістерге бақылау және эксперимент 

жатады. Сонымен қатар психология- 

да жеке әдістер де қолданылады: әңгі- 

ме әдісі, анкеті әдісі, іс-әрекет нәти- 

жесі мен үрдісін талдау, тест әдісі.

Бақылау  адамның  психикалық  өмі- 

рін зерттеу әдісі ретінде психология- 

ны  жиі  қолданылады.  Бақылаудың 

көмегімен жекелеген психикалық үр- 

дістерді (ес, зейін, ойлау), жеке тұл- 

ғаның психикалық қасиеттерін зерт- 

тейді, олар сырттай әр түрлі адамзат- 

тың іс-әрекеттері «еңбек, оқу, ойын), 

психикалық  қалпы  (көңіл  күй,  аф- 

фект) түрінде аңғарылады.

Бақылау  әдісі  адамның  психикасы- 

ның, сыртқы көрінісінің (іс-әрекетте- 

рі,  қылықтары,  басқа  адамдармен 

қарым-қатынаста  аңғарылатын  тіл- 

дік  ерекшеліктері,  тұтастай  мінез-

құлқы) зерттеу табиғи өмір жағдайын- 

да іске асады, зерттеуші адамдардың 

іс-әрекеті  мен  қылықтарын  бақылау 

арқылы  олардың  психикалық  өмірі- 

нің  ерекшеліктері  туралы  бағалай 

алады, демек сыртқы объективтік фак-

торлардан  адамның  ішкі  субъектив- 

тік дүниесін түсінуге бағытталады.

Психологиялық бақылау мақсатты бо-

луы қажет: бақылаушы кімді не үшін 

бақылайтынын  нақтылы  білуі  және 

түсінуі керек. Олай болмаса, бақылау 

кездейсоқ деректерді жинақтауға ай-

налады. Психологиялық бақылау бел- 

гілі  жоспармен  немесе  бағдарлама- 

мен жүргізілуі тиіс. Бақылау бағдар- 

ламасы  бақылаушыны  күні  бұрын 

дайындалған зерттеу мсәлелелері жә- 

не деректермен қамтамасыз етеді.

Білгіленген  жоспарсыз  немесе  бағ- 

дарламасыз  бақылаудың  негізгі  ба- 

ғыты жойылады, соның салдарынан 

адамның  психикалық  іс-әрекетінде 

негізгі және маңызды жағы назардан 

тыс  қалуы  мүмкін.  Бақылауды  бір 

жүйелі  жүргізіп  отыру  керек.  Бір 

жүйелі бақылау бақылаудың тұрақты 

жағдайын  сақтауға  мүмкіндік  бе-

реді,  сонымен  қатар  бақыланатын 

деректердің  арасында  тығыз  байла- 

ныс жасауға жағдай тудырады.

Психологиялық  бақылау,  ереже  бо- 

йынша, ұзақ уақытты қажет етеді. Ба- 

қылау неғұрлым ұзақ мерзімге жүр- 

гізілсе, соғұрлым бақылаушы мол де-

ректер жинақтауға мүмкіндік алады, 

соғұрлым тереңірек және сенімдірек 

психологиялық қорытынды жасайды. 

Көп жағдайда ұзақ мерзімді бақылау 

шәкірттердің  жас  ерекшеліктерін 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: