Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

478

САНА – адам психикасының ең жо- 

ғарғы  сатысы  және  болмыстың  осы 

С.  арқылы  күрделі  түрде  бейнеле-

нуі.  Адамның  С.-лы  әрекеті  табиғат 

пен  айналадағы  нәрселерге  ықпал 

етіп,  еңбек  әрекеті  арқылы  өзінің 

негізгі  қажеттілігі  мен  мұқтажын 

қанағаттандырады.  С.  деп  шынайы 

дүниенің  бейнесі  ретінде,  тек  адам- 

ға  ғана  тән  және  олардың  еңбек 

ету  үрдісінде  дамитын  психиканың 

жоғары формасын атайды. С. психи- 

ка  дамуының  ең  жоғарғы  сатысы, 

материя дамуының белгілі бір саты-

сында  пайда  болған  қасиеті.  С.  ең 

көлемді қалыпқа келген және жоғары 

деңгейде кемелденіп жетілген мидың 

қызметі, материялық дүниенің жетіл-

ген  бейнесі.  С-  психиканың  адамға 

ғана  тән  ең  жоғары  сатысы,  объек-

тивтік  болмыстың  адам  миындағы 

бейнесі.

Бейнелеу  теориясы  негізінде  адам 

дүниетанымының пайымдау мен се- 

зіп білуден абстрактілі ойлауға, одан 

тәжірибеге  көшіп  отыруы  –  ақиқат- 

ты,  объективтік  шындықты  танып 

білудің  үнемі  дамып,  күрделеніп 

отыратын диалектикалық жолы. Бар- 

лық  дерлік  психикалық  үрдістер 

өзара  байланысты  болғандықтан, 

С.  біртұтас  құбылыс  деп  саналады. 

Адам  санасының  өрістеуі  мен  жеті- 

луі  білімді  меңгеріп,  оны  дамыту, 

өзінің  практикалық  іс-тәжірибеле- 

рін  өрістету  арқылы  белгілі  жүйе- 

мен зерттеліп отырады. Адам С-ның 

дамып  жетілуі  ұзақ  дәуірде  эволю- 

циялық жолмен дамып қалыптасқан 

тарихи үрдіс. С.-ның қоғамдық сипа-

ты  мен  дара  адамның  санасы  жеке- 

леп  іздестіріледі.  С.  әлеуметтік  да-

мумен, еңбек үрдісінің жетілуіне ты- 

ғыз байланысты. Экономикалық (өн- 

дірістік)  қатынастарының  өзгеруіне 

ілесе,  адамның  санасы  да  өзгереді. 

С.-ның  дамуы  сыртқы  ортадан  тә- 

уелді болып отырады дейтін түсінік- 

ті  ғылымда  детерминистік  принцип 

деп атайды.

Объективті  себептіліктің  зандылық- 

тарымен нәрселердің шығу тегін тү- 

сіндіретін  принцип.  Себептілік  дү- 

ниенің  заттары  мен  құбылыстары- 

ның өзара байланыстарының шексіз 

тізбегін,  жан-жақты  өзара  әрекетті 

сипаттайды. Адам табиғаттың туын-

дысы,  ондағы  себептіліктің  жемісі. 

Ол  дүниенің  сырларын  біртіндеп 

ашып, оны шама-шарқынша өзгертіп 

отыратын белсенді тұлға. Адам сырт- 

қы дүниемен байланыса отыра, оны 

біртіндеп  тани  береді,  сөйтіп  өзінің 

санасын  дамытады,  оның  ешбір  ру- 

хани  қасиеті  туыстан  ғана  пайда 

болмайды.  Болмыс  пен  шындықтың 

бейнесін  адам  тіл  арқылы,  сөйлеуі 

арқылы  бейнелеп,  оның  мән-жайын 

танып біледі. С. – әлеуметтік тірші- 

лік  иесі  ретіндегі  адамның  рухани 

белсенділігінің  ең  жоғары  деңгейі. 

Бұл  белсенділікке  тән  ерекшелік  – 

шындық  болмысты  сезімдік  және 

ойша бейнелер нысанында бейнелеу 

адамның  практикалық  іс-әрекетінен 

бұрын болады және осы іс-әрекетке 

мақсатқа  лайықтылық  сипат  береді. 

Объективтік дүние, адамға әсер етіп, 

елестеулер,  түсініктер,  ойлар  және 

сана  мазмұнын  құрайтын  басқа  да 

рухани  феномендер  түрінде  бейне-

ленеді  және  мәдениет  өнімдерінде 

таңбаланады.  Психологияда  С.  өзін 

қоршаған  болмыстан  ерекшелейді, 

бұл  болмысты  мақсаткерлік  іс-әре- 

кеттің  реттеушісі  қызметін  атқара- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: