I 6 ♦ Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері 1»тарау

1»тарау


БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕН МОІІІ, МАҢСАТЫ, МАҢЫЗЫ


+ + Бухгалтерлік есеп туралы түсінік жэне оның атқаратын қызметі

Бухгалтерлік есеп өзінің бастауын сонау ХП ғасырдан алады. Бұл ғылым туралы алғашқьі түсінік шамамен 1340 жылдары Генуе қаласында пайда болған. Бухгалтерлік есептің алғашы негізін салушы жэне дамытуніысы Француз манахы Лука Пачоли болып табылады. Ол бухгалтерлік есеп туралы 1493 жылы Шотгар жэне жазулар деген тракгатьш жазған. Ал «бухгалтер термині» XV ғасырда Австрия қаласында пайда болтан. Бухгалтерлік есеп - ұйымның қаржылық ақпаратын белгілі бір (белгіленген) әдістері мен тәсілдері бойынша есептейтін, өлшейтін жэне оны өңцеп, тасьмадцайтьш ғылым. Ол кәсіпорын- ның жұмысын толығымен бакылап, оны басқару үшін багыт-бағдар беріп, алдағы уақытга істелінетін жұмысын жоспарлап жэне сонымен катар ол ұйымның болашақга атқарылатын жұмысына экономи- калық талдау жасауға өте қажетгі жүйе больш табылады. Соңдықган бухгалтерлік есепті бүтіндей халық шаруашылыгы есебінің ең басты жэне негізгісі деп аіһуымызға болады. Бухгалтерлік есеп ғылымьшьщ шығу тарихы ертеден басталған. Ол бұдан көгғгеген жүзжылдықгар бұрын пайда больш, бүгінгі күнге дейін эрбір кезендердің уақыт талаптарына сәйкес дамып келеді. Тайпалар арасындағы шаруашылық операцияларына байланысты табылған жазулардан бухгалтерлік есеп біздің заманымызга дейінгі V гасырда жүргізілді деген деректер бар. Ал біздің заманымызга дейінгі П ғасырда Грекияда салынған құрылысқа кеткен шығындар есептеліп, салынған үйдің (ғимаратгьщ) қабырғасына жазылатын болтан. Рим империясының квесторлары мемлекетгік бухгалтерлерді бақылап, оньщ қорытьшдысьш емтихан қабылдаушы тыңдаған. Осьщан «аудитор» деген термин пайда болтан. Міне, осы жоғарыда айтылғандарға сүйене отырьш,
бухгалтерлік есептің тек қана кәсіпорын жүмысының бір бөлігін атқа- рьш қана қоймай, тұтас мемлекетгі басқаруға қатысы бар екендігін дэлелдеуімізге болады. Сондықган да болар көрнекгі ғальм Б. Де Солозаноның «Бухгалтерлік есеп болмаса элемді басқару мүмкін емес жэне онсыз адамдар бірін-бірі түсінбес еді» - деген.
Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп жэне қар- жылық есеп беру» туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік есепті жүргізу жүйесін анықтайды, қаржылық есеп беру мен оның пайдаланылуын жэне есепке алудың негізгі дринциптері мен жал- пы тэртібін, ішкі бақылау жэне сыртқы аудит жөніндегі талаптар- ды, сондай-ақ ұйымдардың қукықтары мен міндеттерін белгілейді. Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін барлык кэсіпорын бухгалтерлік есептеу мен қаржьшық есеп беруді осы заңға сәйкес жүргізуге міндетті.
/Кез келген үйымда бухгалтерлік есеп жүмысын жүргізу экономикалық мэселелердің негізгі жэне басты қажеттілігі болып табылады. Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімді есепке алу- ға, сатып-өткізуге, айырбастауға және одан түскен қаржыны тиімді де ұқыпты етіп бөліп жүмсауға, яғни кәсіпорындағы шаруашылық үдерістердің барлығын басынан соңына дейін есептеуге болады. Осы айтылғандарға сэйкес үйымдағы экономикалық жэне тех- нологиялық үдерістердің, сондай-ақ шаруашылық операцияла- рының барлығының да есепке алынуы экономикалық талапқа сай бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Жалпы бухгалтерлік есеп кэсіпорында мынадай қызмет атқарады:
• болашақта (алдағы уақытта) пайдалану үшін ұйымда болып жатқан операцияларды тіркеп жэне оны өңдеп отырады;
• ұйымның қаржылық-ақпараттық мәліметін өңдейді, сондай- ақ оны керек уақытына дейін сақтайды;
• қаржылық-ақпарапық мәліметгі пайдаланушыларға уақтылы беріп отырады, ал бүл ақпаратгы пайдаланушылар осы деректер арқылы үйымды басқару барысында түрлі шешім қабылдайды.
Көп жағдайда бухгалтер мен есепшінің арасындағы айыр- машылықгы білмегеннің салдарынан бұл екеуін шатастырып алатындар да жиі кездеседі. Бұлар іс-тэжірибеде өз қызметгері
1-тарау. Бухгалтерлік есеп манг, мсщызы, мацсаты ♦ 78 ♦ Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері

барысында бірін-бірі ауыстырып отыратындығы, әрине, рас. Бірақ есешдінің негізгі міңцеті шаруашылық операцияларын есептеу, тіркеу және бухгалтерлік құжатгарды, ақпаратгық мәліметтерді сақгау ғана болса, ал бұл мәліметтерді өңцеп, оған экономикалық талдау жасап жэне оны пайдаланушылардың қолдануына ыңғайлы да тиімді етіп жеткізіп беріп огыру бухгалтердің міндеті болып табылады.

Кәсіпорындардағы бухгалтер маманының қай-қайсының бол- масын негізгі кэсіби міндеті пайдаланушыларға дұрыс есептелген бухгалтерлік-ақпараттық мәліметгерді уақтылы, яғни дер кезінде беру (ұсыну) болып табылады.