Қ. К. Кеулшжаев н. А. ҚУдайбергенов бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері
жүктеу/скачать 52,68 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолдаяылатын елшем түрлері
| 1.3. Бухгалтерлік есеп пәні ■*'
Кәсіпорындар мен ұйымдардағы больш отыратын бар- лық үдерістерді алдымен бақьшап, орындалган жүмыстар мен атқарылған қызметтердің нәтижесінде өндірілген өнімдерді, олар үшін жұмсалған материалдар мен шикізатгарды, қаржы- қаражаттарды сандық өлшемге келтіріп жэне оны арнаулы қүжат- тарға қарай реттеп, соңынан тіркеу жұмысын жүргізетіндігі бухгалтерлік есептің басты міндеті болып табылады. Қандай да болмасын шаруашылыкқа қажетті күнделікті қолданылатын есеп жұмысының белгілі бір кезеңдерге сай дамитындығы белгілі, Ал шаруашылық есеп мэліметтері өндірістің экономикалық жағдайын белгілі бір дәрежеде жан-жақты сипаттап, талдап, қандайда бір шешім қабылдаудың басты мақсаттарын жүзеге асырушы экономикалық пэн болып табылады. Қандайда бір шаруашылық құбылыстарын зерттеп, оларға экономикалық талдау жасау үшін белгілі бір есеп көрсеткіштеріне сүйенуімізге тура келеді. Шаруашылық есептің алғышарты материалдық өндірістің теориялық негізін зерттеуге байланысты. Қандайда болмасын есеп көрсеткіштері экономикалық жағынан маңызды мэселе болып табылады. Кәсіпорынның қаржы-шаруашьшық қызметі туралы ақпараттық мэліметтерді жинақтау бухгалтерлік есеп пэні больш саналады. Бұл пйннің негізгі мақсаты — осы бухгалтерлік 10 ♦ Бухгалтерии есеп теориясы және негіздері1-map ay. Бухгалтерлік есеп мәні, маңызы, мацсаты ♦ 11 есепке анықтама беру жэне оны басқадай экономикалық пәндермен салыстырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын, ез ерекшеліктерін теориялық, соңцай-ақ іс-тэжірибелік (практи- калық) тұрғыдан сипаттап қарау болып табылады. Бухгалтерлік есептің кандай мэселемен шұғылданатынын, нені зерттейтіндігін, қай жерлерде қолданылатындығын зерделеп қарау - бул пэннің негізгі бағыты болып саналады. j ж Бухгалтерлік есептің міндеті мен мақсаты Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты - барлық кәсіп-орындарда орындалатын операциялардың уақтылы есепке алынып, олардың қазіргі күнгі уақыт талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау. Қоғамдық дамудың қай кезеңінде болмасын бухгалтерлік есеп кез келген кәсіпорында, яғни өнім өндіру мен оларды сату, пайдалану, бөлу үдерістерімен айналысу барысында жүргізілгендігі бүгінгі таңда белгілі болып отыр. Бухгалтерлік есептің негізгі бағыты - кәсіпорындардағы есеп жұмысының сапасын артгыруға, есептеу жұмысының барысында қолданылатын, яғни толтырылатын құжаггардың қарапайым эрі түсінікті болуынажэне ондағы көрсеткіштердің пайдаланушьшарға ыңғайлы болуына реггеліп жүргізіледі. Бухгалтерлік есеп ұйымның есеп беру мен басқару, сондай-ақ экономикалық талдау жұм ыстарының нақгы түрде жүзеге асырылуын қажетгі ақпараггармен қамтамасыз етіп отырады. Бухгалтерлік есептің тексеру, қадағалау, жинақтау принциптерін жүзеге асыру арқылы меншік зандылығы мен қаржы жэне қаржыландыру тэртібі, үнемдеу шаралары тиісті зандарға сай іске асырылады. Шаруашылық жұмыстарын эрі қарай дамьпу, өнім өндірудің көлемін ұлғайту мақсатында бухгалтерлік есеп көрсеткіштері мен экономикалық талдау эдістерін кеңінен қолдана отырып, кәсіпорын бойынша іске асырылмай келген резерв қорларьш аныядап, оларды іске қосу үшін қажетгі шаралар белгіленді. Бухгалтерлік есептің ақпараггьщ мәліметтері мен көрсеткіштеріне сүйене отырьш, экономикальщталдау кестелері жасальшады. Соньшен қатар бухгалтерлік есеп жұмысының қорьггынды құжаттары мен мәліметтеріне қарай эрбір үжымның әлеуметгік дамуына жэне ондағы жүмысііш-қызметкерлердің материалдық ынталануына шаралар белгілеу жұмыстары іске асырылады. Бухгалтерлік есегггің басты ерекшелігі сол, ол тек қана бастапқы жэне арнайы қүжатгарға жазылып тіркелген нақгылы көрсеткіштер негізінде жүргізіледі. Кәсіпорыңдагы шаруашылық операциялардьщ тиімділігі мен олардьщ заңдылығы, шьнъщдардьщ орьшсыз жүмсалынбауы, материалдық құндылықгардың қатаң тәртіппен ұқыпты да тиімді жүмсалынуы бухгаптерлік есеп жұмысын жүргізудің міндеті болып табылады. Бухгалтерлік есеіггің мәліметгері мен көрсеткіштері қоғамдык еңціріетің дамуьш экономикалық түр- ғьщан зерттеуге бірден-бір негіз больш табылады. Сондықган да бухгалтерлік есептің негізгі мііщеті-халыкшаруашьшығыньщ барлық салаларыңда нақты тұжырымды мемлекеттік талапқа сай ееептеу жұ- мысын жүргізу. Қоғамымыздьщ даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудьщ объективті экономикалык заңдылықгарьш анық- тау жэне ол заңдылықгарды иайдалану шараларьш дұрыс белгілеу үшін бухгалтерлік есеп жүмыстарын дұрыс ұйымдастырудьщ ма- ңызы зор. Бухгалтера ік есептің негізгі мақсаты - ұйымның өз экономикальщ жэне саяси жағдайына тэн шаруашьшық қызметін тиімді жолдармен басқаруға кажетті ақпараттық мэліметтермен қамтамасыз ету. Қорыта келгенде, бухгалтерлік есептің негізгі басты мақсатына кәсіпорын жұмысының экономикалық тиімді тұрғыдан орындалуы, ұйымның өзін-өзі қаржыландыруы мен табыс (пайда) табуы жатқьізылады. 1C Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолдаяылатын елшем түрлері Кэсіпорындар мен үйымдардағы күнделікті болып отыратын барлық операцияларды, шаруашылық үдерістері мен шаруашылық құралдарының қозғалысын олардың өнім өндіруге қатысуы мен оның нэтижесін есептеу үшін үш түрлі өлшем қолданылады. 12 ♦ Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері1-тарау. Бухгаптерлік есеп мәні, маңызы, мацсаты ♦ 13 1) Сандық (нагуралдық) өлшем. 2) Еңбек өлшемі. 3) Ақшалай өлшем. Сандық (натуралдык) өлшем кэсіпорынның кіріске альінуға, есептен шығаруға және сонымен қатар түгендеуге тиісті өнімдері мен заттарын, материалдары мен негізгі құралдарын өлшеу, санау, көлемін анықтау үшін қолданылады. Бүл сандық (натуралдық) елшемнің өзі өлшенетін шаруашылық құралдарының түріне қарай ЭР түрлі болып келеді. Мысалы: ағашты өлшеу үшін - текше метр (куб/м), жерді өлпіеу үшін - гектар, астықты өлшеу үшін - центнер жэне тағы да басқа өлшемдер қолданылады. Бұл сандық (натуралдық) өлшемді қолдану санау, өлшеу арқылы еееп жүмысын жүргізу барысында қажет. Алайда өндірілген өнімдерді сандық (натуралдық) өлшемді пайдалану арқьшы өлшеумен қатар олардың сапасына жэне түріне қарай есеп жургізудің маңызы зор. Сандық (натуралдық) өлшеммен коса өнімнің сапасын сипаттайтын сапалық өлшемдерді пайдалану арқылы өндірілген өнімнің теменгі жэне жоғары дәрежедегі сапасын анықтауға болады. Бірақ та тек қана сандық (натуралдық) өлшем арқылы жүргізілген есеп мәліметтері негізінде үйымның жүмысына толық және жан-жақты талдау жүргізуді жүзеге асыру мүмкін емес, Мысалы: тоннамен есептелінген 100 (бір жүз) тонна отынға (көмірге) текше метрмен есептелінген 150 (бір жүз елу) текше метр отынды (мұнайды) қоса салып, 250 (екі жүз елу) тонна немесе 250 (екі жүз елу) текше метр отын деп есептеу мүмкін емес. Еңбек өлшемі өнім өндіруге жэне қызмет көрсетуге жүмсальшған жүмыс уақытын өлшеуге арналған. Басқаша айтатын болсақ еңбек өлшемі бір дана өнімді өндіруге қажетті уақытты анықтауға немесе белгілі бір уақыт (мезгіл) аралығында өндіріліп шығарылатын өнім санын анықтауға арналған. Бүл еңбек өлшемі жүмыс күнінің саны, сағаты жэне минуты сияқты уақыт өлшемде- рін қолдану арқылы жүргізіледі. Жүмыс уақытының көрсеткіштері кэсіпорындағы жүмысшылар мен қызметкерлерге тиесілі еңбекақы сомаларын жэне еңбек нормалары мен оның онімділігін есептеу үшін қажет. Алайда еңбек өлшемі жұмсалынған еңбек күшінің нақты санын анықтауға немесе өлшеуге толық түрде нәтиже бере бермейді. Олар көп жағдайларда сандық (натуралдық) өлшеммен бірге қосылып қолданылады. Мысалы: жүмысшының өнімді өндіруге, жасап шығаруға кеткен уақыты (адам күні, сағаты) мен сол уақыттағы өндірілген өнімінің санын анықтау арқылы еңбек өнімділігі көрсеткішін есептеуге болады. Мұндағы өндірілген өнім саны сандық (натуралдық) өлшемге, ал оны өндіруге кеткен уақыт (адам/сағат) еңбек өлшеміне жатқызылады. Еңбектің ой еңбегі мен қол еңбегі болып бөлінуіне жэне еңбекті атқаратын адамдардың жұмысының түріне байланысты оларға жұмсалған барлық еңбекті ақшалай елшемге айналдьіруға тура келеді. Ақшалай өлшем кэсіпорьіндағы жүмсалған шығындар мен алынған табысты, ендірілген өнімдер мен тағы да басқалардьщ есебін жүргізу үшін қажет. Бухгалтерлік есеп жүмысын жүргізу барысында ақшалай өлшем көбіне сандық (натуралдық) өлшем жэне еңбек өлшемімен бірігіп барлық мәліметтерді жинақтап қорытындылау үшін қолданылады. Мысалы: құрылысты салуға кеткен барлық шығынның қүнын анықтау үшін, сонымен қатар өндірілген өнімдерді, сатылып алынған тауарды еату, бағалау жэне тағы басқалары үшін ақшалай өлшем көп қолданылады. Кэсігюрынның балансын қүру барысында да тек қана ақшалай өлшем қолданылады. 14 ♦ Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері II ТАРАУ Щ'ХТАЛЖёРЛОХ вегтгжщ жцжыриж “D/ti4t/ii4f4РЫ 'Иргсщютгрч 2.1. Бухгалтерлік есептің стандарттары және тужырымдамалық негізі 2.2. Бухгалтерлік есептің принциптері 2.3. Бухгалтерлік өсөптің әдістері ,16 4 Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері |