1 -дәріс кіріспе: курстың мақсаты мен міндеттері, топырақтану ғылымының ҚЫСҚаша даму тарихы
жүктеу/скачать 0,89 Mb.
|
Дәріс топыр 1-15-3
- Бұл бет үшін навигация:
- Топырақтың су режимінің типтері.
| Топырақтың су балансы. Су балансы ылғалдың топыраққа келуі мен оның топырақтан пайдаланылып кетуінен (су шығынынан) тұрады. Ол нақты зонада белгілі бip уақыт аралығында және белгілі бip топырақ кабатына арналып есептеледі. Ылғалдың топырақта жинақталу көзі атмосфералықұ жауын-шашын. Топырақтың жоғарғы қабатының ылғалмен қанығуы төменгі ауа қабатындағы бу тәрізді және басқа ылғалдың конденсациясы арқылы да жүруі мүмкін. Ондай жағдай көбінесе беткейлердің етегінде және жер бедерінің кepi элементтерінде ұшырасады. Ылғал қоры топырақ ішіндегі ылғал қозғалысы арқасында да толықтырылып отырады. Оған қосымша ылғал топыраққа жел ұшырып келген кардың еріп, сіңуімен де толықтырылады. Орман-тоғайдың айналасына, жыралар мен сайларға, ойыстарға жел күртік қарды үйіп тастайды. Осылармен қатар ылғал жиналуына жер асты суларынан жақын орналасқан капиллярлармен жоғарғы горизонттарға дейін көтерілетін сулар да ықпал етеді.
Топырақтың жоғарғы қабаттарында жинақталған су мына себептер нәтижесінде шығынға ұшырайды: 1) еріген қардың ағьш кетуі мен қардың желмен ұшырылуы; 2) жер асты сулары мен топырақтағы су козғалысы; 3) топырақ ылғалынын булануы; 4) өсімдіктер арқылы булану (транспирация). Ең жоғары ылғал шығыны топырақ ылғалының булануы (физикалық булану) мен өсімдіктер арқылы булану (транспирация) кезінде болады. Өсімдіктердің топырақтағы ылғалды тамырлары арқылы пайдалануын десукция деп атайды. Десукция мөлшері өсімдік құрамына байланысты болады. И.С. Васильевич зерттеулері бойынша күрделі шырша орманының орташа шымды топырақ беті төсенішіндегі десукция мөлшері жылына 70 мм, ағаш тәріздес өсімдіктер үшін - 190 мм. Орман калыңдығы да десукция мөлшеріне үлкен ықпал етеді. А.А. Молчанов мәліметтері бойынша қалыңдығы 0,9 таза қарағайлы ормандарда ылғалдың жиынтық шығынының десукциясы 243 мм. Топырақтың су режимінің типтері. Топыраққа ылғал түcyi мен оның шығыны, қозғалуы барысындағы барлық құбылыстар жиынтығын топырақтың су режимі деп атайды. Оның пайда болуы су қорының көбеуі мен азаюына байланысты. Топырақтың су режимі және оның типтері туралы ілімнің негізін Г.Н. Высоцский қалады, кейін оны А.А. Роде, И.С. Васильев және т.б. өз еңбектерінде жалғастырды. Топырақ пен климаттық жағдайға байланысты әртүрлі топырақтардың су режимінің шарттары да әртүрлі болып қалыптасады. Т.Н. Высоцкий жылдық жауын-шашын мөлшері мен жылдық булану мөлшерін салыстыра келе, әртүрлі су режимі типтеріндегі су балансының мынадай сызбасын ұсынды: а - су режимінің шайылу типі; б - су режимінің шайылмайтын типі; s - су режимінің терлеу типі; 1 - жауын-шашын; 2 - ағаштар ұстап қалатын ылғал; 3 - жер беті ағысы; 4 - физикалық булану және топырақтағы өсімдік жамылғысының десукциясы; 5 - топырақтағы ағыс; 6 — ағаштар десукциясы; 7 - жер асты ағысы; 8 - булану және десукция. Г.Н. Высоцкий аталған екі көрсеткіш арқылы су балансы коэффициенттерін белгіледі, олар: орманды шалғын (орман) үшін - 1,33; орманды дала үшін - 1,0; қаратопырақты дала үшін - 0,67, құрғақ далалық зонасы үшін - 0,33. Осымен сәйкес келесі су режимінің типтерін белгіледі, олар: шайылатын, шайылмайтын және терлеу типтері, ал тоңдық типті А.А. Роде енгізді. жүктеу/скачать 0,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|