№1 (16) 2010 Халел Досмұхамедов атындағы

 
152
Резюме 
В статье докладывается о «дозировании домашних работ» по технологическому 
проектированию обучению началам анализа в школе.  
 
Summary 
 
The article reports about limiting home works for technical approach to studying the initial analysis 
in school. 
 
 
ӘОЖ 809.434.2-3 
 
ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМ САЛАЛАРЫНЫҢ ОРТАҚ ПАРАДИГМАСЫ РЕТІНДЕГІ МИФТІК 
АССОЦИАЦИЯ 
 
Б.Қ. Ақбердиева, Манғыстау «Болашак» институты 
 
Қазіргі  кездегі  қоғамда  жүріп  жатқан  әлеуметтік,  мәдени-философиялық,  психологиялық-
танымдық  өзгерістердің  көз  ілеспес  шапшаңдықпен  өтіп  жатқандығы  соншама,  халық  санасында 
мыңдаған  жылдар  сақталып  келген  таным-түсініктер  аз  уақыт  аралығында  жойылып,  я  көмескіленіп 
кетуде. Сондықтан адам санасының мифтік-танымдық қатпарларында жатқан архетиптерді – «тарихи 
ассоциациялық  образдарды»  ояту,  қозғау,  немесе  сәулелендіру  арқылы  адамның  өзін-өзі  тануға 
бағытгалған антропоцентризмге қазіргі кезде үлкен көңіл бөлінуде.  
Қазақ тіл білімінде де «этностың болмысын тіл әлемі арқылы тану» қағидасына сай зерттеу тіл 
біліміндегі жаңа бағыт пен үлкен арнаның көзі. Осыдан келіп тіл білімінің негізгі мәселесінің бірі - тіл 
мен  ойлауға  байланысты  "тіл  мен  ұлт  біртұтас"  деген  қағиданы  ұстанатын  жаңа  бағыттың  өзіндік 
ерекшелігі байқалады. Яғни тіл тек ойды білдірудің құралы, я оның тікелей көрінісі ғана емес. Тіл - ең 
әуелі  сол  ойды  әр  ұлттың  өзіңдік  танымына  ғана  тән,  мыңдаған  жылдар  бойына  дарытқан 
этнопсихикалық, дүниетанымдық негізде құрап беруші құрал. Басқаша айтқанда, ғаламды тану тәсілі 
мен оның біртұтас танымдық моделі тілдің терең құрылымдарынан бастау алады. Осымен байланысты 
бұл  бағыттағы  зерттеулерде  бұрын  тілдің  коммуникативтік  қызметінің  тасасында  қалып,  дұрыс  мән 
берілмей  келген  тілдің  танымдық,  руханилық  қызметі  -  кумулятивтік  қызметіне  ерекше  назар 
аударылады.  Себебі  өз  бойында  бүкіл  бір  халықтың  рухани  қазынасын  жинақтап  сақтайтын  тілдің 
құдіретінің  арқасында  ұлттық  рухтың  табы  сіңген  рухани  дүние  ұрпақтан-ұрпаққа  беріліп,  ұрпақ 
жалғастығы, ұлт бірлігі қалыптасатыны белгілі. Осыған сәйкес тілді зерттеудің танымдық (когнитивтік) 
парадигмасы  дүниені  тіл  әлемінде  тану  қағидасына  сай  бағытта  жүргізілуі  -  тіл  біліміндегі  өзекті 
мәселелердің бірі /1,11/. 
Осы  тұста  этностың  интеграциялық  сипаттағы  мәдени-рухани  әлемінің  ең  байырғы  үлгісі 
ретіндегі мифтік сананы тілімізде сақталып қалған мифтік танымның көріністерін зерделеу барысында 
анықтаудың  мәні  ерекше.  Олардың  құрамынан  әртүрлі  ежелгі  наным-сенімнің,  ұжымдық  таным-
тәжірибенің  нышандарын  жіктеме  зерттеулер  нәтижесінде  анықтау  мифтік  таным  дегеніміз  мифтік 
сана  дәуірінде  дүниенің  миф  арқылы  біртұтас,  бөлшектенбеген,  синкретті,  әмбебап  қалпында 
бейнеленген қоғамдық сананың түрі деп тұжырым жасауға мүмкіндік береді. 
Алдыңғы  қатардағы  дамыған  мемлекеттердің  негізгі  айқындаушы  белгілері  әлдеқашан 
сараланған. Дегенмен әлем елдері даму деңгейіндегі елеулі әркелкілік сақталып қалуда. Себебі іштей 
қарама-қайшылықты  дүниенің  әлеуметтік-экономикалық,  мәдени-рухани  өзара  жарысы  тереңдеп, 
ғылыми-техникалық, саяси, әлеуметтік, мәдени бәсекеге қабілеттілік жаңа сапалық сипат алуда.  
Соған қарағанда, мифология - адам мен табиғат туралы ғылымның қай-қайсысының да күрделі 
негіздерінің бірі. Миф туралы ілімнің философия, психология, лингвистика, әдебиеттану, археология, 
антропология,  өнертану,  теология,  логика  т.б.  толып  жатқан  ғылымдармен  тоғысып,  шектесіп 
жататындығы да содан болса керек. 
Демек,  миф  -  байырғы  адамдардың  күнделікті  тұрмысы  мен  өмір  тәжірибесінен  туған  таным-
түсінігі, өмір салты ішкі сезім - түйсігінің нәтижесінде қалыптасқан ойлау жүйесі. Ғылымда қалыптасқан 
осы тұжырымға негіз беретін - тілімізде сақталып, мифтік мазмұн арқылы этнос болмысын танытатын 
тілдік  деректер,  мифтік  сюжеттер.  Осы  уақытқа  шейін  қазақ  филологиясында  мифтің  табиғатына 
әдебиеттану  тұрғысынан  ғана  назар  аударылып,  мифология  шеңберінде  ғана  қарастырылып  келгені 
белгілі. 
Ал  қазіргі  кезеңдегі  жалпы  тіл  білімінде,  соның  ішінде  қазақ  тіл  білімінде  тілдің  танымдық  тегіне 
ерекше мән  беріліп  зерттеле  бастауы тіл мен танымның, тіл мен  ойлаудың  ең  байырғы формасының 
бірі мифтік танымды індете зерттеуді қажет етеді. Тілдің терең құрылымдарында жатқан, біртұтастық 

 
153
пен синкреттілік, кешенділік сипат тән бұл ойлау жүйесін тек таза лингвистикалық категория ретінде 
тілдік заңдылықтар шеңберінде ғана анықтау мүмкін емес. 
Тіл  мен  сөйлеуді  адам  баласының  рухани  дамуынан,  оның  ақыл-ойы  мен  парасатынан  бөліп 
алып  қарау мүмкін  емес. Өйткені тілде өмір шындығы,  адамның  өзін  айнала  қоршаған  дүние туралы 
сан  ғасырлар  бойындағы  таным-түсінігі,  бай  тәжірибесі  жинақталған.  Ал,  олай  болса  тілді  адам 
танымының  тарихи  қабаттарымен  сабақтастықта  қараудың,  оның  мифтік-танымдық  негіздерін 
зерттеудің де маңызы өте зор. 
Себебі  мифтік  танымды  құрылым  ретінде  қарастырып,  оның  логикалық  құрылысын, 
филологиялық  мазмұнын,  психологиялық  мәнін,  психофизиологиялық  табиғатын,  поэтикалық  өрілуін 
т.б.  жақтарының  тұтасып  келіп  тілде  сабақтасқан  көрінісін  кешенді  түрде  зерттегенде  ғана  тіл  мен 
танымның байланысы айқындалмақ. 
Адамның  санасы  адам  тегінің  ұзақ  эволюциясы  бойында  жасалған  және  адамдардың  әрбір 
жаңа ұрпағын өсіріп, әрі нығайтып отырған мәдени мұраның маңызды қабатын құраған сол бір өмірлік 
мәні  бар  іс-әрекеттерді  сөз  формасына  көшіруге  тырысқан  әрекеттерінен  бастау  алады.  Алғашқы 
қауымдық  құрылыстың  бүкіл  тарихы  адам  ойлауының  сезімдік-заттық  қызметімен  ажырамас  бірлікте 
пайда болғанын және дамып отырғанын көрсетеді. 
Ол  дәуір  адамдарының  тұрмыс-тіршілік  тәжірибесі  әлеуметтік-психикалық  үлгі-таңбалар 
түрінде  сығымдалып,  ұрпақтан-ұрпаққа  мүра  болып  қала  берген.  Бүл  үлгі-таңбалардың  ішкі 
құрылымында  басты  үш  бөлшекті  айыруға  болады.  Олар:  ой-саналық  (когнитивтік,  рационалдық), 
бейнелік,  эмоциялық  (алғашқысы  -  адамның  айналадағы  өмір  көріністері  жөніндегі  пікірлерінде  бой 
көрсетсе,  екіншісі  -  адамның  санасында  өмірдің  түрлі  көріністері  женінде  қалыптасқан  көпке  ортақ 
бейнелерден  көрінеді,  ал  үшіншісі  -  айналадағы  түрлі  көріністерге  қатысты  сезім-түйсіктерде  өмір 
сүреді).  Жалпыға  ортақ  осы  үлгі-таңбалар  адам  өмірінде  маңызды  қызмет  атқарады.  Көпшіліктің 
өмірден алған бай тәжірибесін бойына жинақтаған бұл үлгі-таңбалар индивидумның жеке тәжірибесін 
жүйеге келтіріп, өмір көріністерін жеделірек тануына жол ашады. 
Ойлаудың  ең  алғашқы  формасы  -  мифологияда  ойлау  схемасы  индивид  абсолютті  үлгілер 
ретінде  қабылдайтын  этикет,  салт-дәстүр,  өмірлік  бағыт-бағдарлар  түрінде  беріліп  отырады. 
Философияда  барған  сайын  индивидтің  реалды  түрде  орын  алып  келген  ойлауға  және  соған  сәйкес 
шындыққа сын тұрғысынан қарайтын өзіндік көзқарасы қалыптасады. 
Өмірлік  құндылықтардың  қайнар  көзі  кез  келген  халықтың  рухани  дүниесі  ретінде  жалпы 
адамзаттық  мұралардың  туу,  даму  зандылықтарымен  сабақтасады.  Сол  себепті  қай  халықтың 
болмасын рухани даму сатыларына баршаға ортақ типологиялық ұқсастықтар тән. Солардың бірі адам 
санасының өте ерекше қабаты болып табылатын, жан-жақты да ауқымды құбылыс - мифология. Олай 
болса,  нақты  алғанда,  мифология  дегеніміздің  өзі  не?  Ең  алдымен  мифология  -  алғашқы  санадағы 
шындықтың  ерте  дүниедегі  творчествоға  тән  қиял  түрінде  бейнеленуі.  Философиялық  тұрғыдан  ол 
көне қоғамдағы дүниетаным көрінісінің өзгеше бір формасы деп сипатталады /2,279/. Миф - нақты бір 
тарихи  уақытта,  нақты  бір  географиялық  кеңістікте,  саяси-әлеуметтік,  мәдени,  шаруашылық 
жағдайында тірлік  етіп  жатқан  адамзат  қоғамының  өзі  өмір  сүріп  отырған  орта,  ғалам  туралы,  оның 
қалай пайда болғандығы, адамға ықпал ететін ішкі-сыртқы күштер туралы түсініктерінің жиынтығы. 
Соған  сай  таза  мифологиялық  ойлау  -  белгілі  бір  дәрежедегі  абстракция.  Сондықган  оның 
нақты түрде анықталмайтындығы оның адамзат мәдениеті тарихының, тіпті сананың өзінің дамуының 
көне, синкретті кезеңімен төркіндес екендігінде /3,167/. Бұл кезеңде қай заттың болмасын мәні оның 
тегімен  теңестіріледі:  объективті  дүние  субъективтіден,  ішкі  форма  сыртқыдан  бөлінбейді;  адам  мен 
табиғат,  аспан  мен  жер,  жанды  мен  жансыз  бір-бірінен  ажырамайды.  Яғни  мифологиялық  таным 
бойынша  дүние,  дүниедегі  заттар  мен  құбылыстар  бір-бірімен  тығыз  байланысқан  тұтас  бір  бүтінді 
құрайды. Сонымен бірге ғалымдар миф тек таза түсінік күйінде я болмаса тек қана таза әңгіме тұрінде 
ғана  сақталып  қалған  архаикалық,  реликтілік  құбылыс  емес,  оның  дүниені  танудың  алуан  түрлі 
формаларында қүбылып, өзгеріп отыратын, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын сипатын да атап өтеді.  
Диалектиканың  ұлы  атасы  Гегельдін  сөзімен  айтқанда:  "Егер  адамның  ой-санасы  мен  ғылым 
(білім)  арасына  теңдік  қойылатын  болса,  онда  сана  да  өз  дамуын  тоқтатады.  Өйткені  бұл  жағдайда 
дүниеде  сана  бағытталатын  жаңа  нысан  қалмаған  болар  еді"  /4,48/.  Қорытып  айтқанда,  мифтің 
тереңінде  жатқан  қарама-қарсылықтарды  біріктіру  мен  олардың  бір-бірімен  күресу  заңдылықтары 
адам  баласын  бір  негізден  басқарып  тұрған  танымның  құдіретін  танытатын  жүйелі  құрылымдар 
екендігін дәлелдейді. 
Дүниежүзілік  халықаралық  қауымдастық  өз  тәжірибесінде  алдыңғы  Осыған  орай  жаһандану 
процесіне  барынша  бейімделіп  қана  қоймай,  оның  белгілі  бір  ықпалды  субъектісіне  айнала  бастаған 
республикамыздың  алдында  тұрған  міндеттерді  ендігі  жерде  әлемдік  деңгейдегі  дамумен  үйлесімсіз 
қарастыру мүмкін емес.  
Жаһандану  дегеніміз  -  жаһандық  және  әлем  аймақтары  мәдениетінің  қарама-қайшы  тіршілігі 
емес,  керісінше,  олардың  өзара  үйлесімділік  ұстанымына  негізделген  диалектикалық  процесс.  Ол 

 
154
процестер  ұлттық  шекарадан  шығып,  қиылысып  жатқан  арақатынастарды  ғана  қарастырып  қоймай, 
ұлттық  мемлекеттердің  ішіндегі  әлеуметтік  пен  саяси  трансформациялану  мазмұнын  да  өзіне 
біріктіреді.  Әлемдік  дамудың  жаңа  жағдайы  ғылымдардың  өзін  өзгертеді.  Кешегі  методология  бүгінгі 
танымды  қамтамасыз  ете  алмайды.  Ең  алдымен,  ғылыми  ұғымдар,  категориялар  түбірлі  қиратылуға 
тиіс.  
Миф  -  адамзат  мәдениетінің  базистік  феномені,  адам  аласының  ең  ерте  заманғы  ұғым-
түсініктерінің,  дүниені  танып  білу  ой-өрісінің  өте  ерте  ескі  көрінісі.  Сондықтан  да,  ол  қоғамдық 
сананың  барлық  түрлеріне  ортақ,  бәріне  де  қатысы  бар.  Осыған  қарағанда,  мифология  –  адам  мен 
табиғат  туралы  ғылымның  қай-қайсысының  да  күрделі  негіздерінің  бірі.  Миф  туралы  ілімнің 
философия,  психология,  лингвистика,  әдебиеттану,  археология,  антропология,  теология,  логика, 
мәдениеттану т.б. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер:  
1.  Қайдар Ә.Т. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. Алматы: Ана тілі, 1998. 
2.  Философиялық сөздік. Алматы, 1996. 
3.  Мелитинский Е.М. Поэтика мифа. М: Наука, 1976. 
4.  Гегель. Сочинение. Том 1. М: Наука, 1959. 
 
Резюме 
Актуальность  данного  исследования  заключается  в  том,  что  комплексная  теория  систем  , 
обусловленная  собственно  лингвистическими  исследованиями  в  контексте  с  философскими, 
психологическими, социальными, культурологическими исследованиями, является теорией целостного 
представления  внешнего  мира  в  процессе  познания,  в  рамках  которой  могут  быть  выявлены 
особенности когнитивных моделей языковой деятельности. 
 
Summaru 
Urgency of this investigation in the complex theory of systems, conditioned by linguistic reach in the 
framework of philosophic, psychological, social, culture study investigation in a theory of whole idea of outer 
world in the process of cognition, within the range of which one can classify peculiarities of cognitive models 
of language activity.  
 
 
ӘОК 37.035.6. (574) 
 
ТАҒЫЛЫМЫ МОЛ ТҰЛҒА 
 
Э.Д Абдол, Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің ізденушісі 
 
 Қоғам  дамуы,  жаһанның  жасампаздықпен  алға  жылжуы  ең  алдымен  ғылымға  байланысты.  Адамзат 
баласы  үшін  оқу,  үйрену  қай  заманда  болмасын,  мәңгілік  мүдде,  киелі  құндылық.  Бұл  орайда, 
халқымыз үшін ілім мен білімнің орны қашан да биік. «Ғылым таппай мақтанба ...» деп жырлаған ұлы 
Абай Құнанбаевтыңда ұлтына ұран еткен аманаты осы болатын. Кеңес дәуірінде әрине оқу мен ғылым 
саласының өзіндік үздік мектебі қалыптасқаны даусыз [1]. 
 
Осы  тұрғыдан  алсақ  «Ақырын  жүріп  анық  бас,  Еңбегің  кетпес  далаға.  Ұстаздық  еткен 
жалықпас,  үйретуден  балаға»  деген  ұлы  абыз  Абайдың  осы  бір  ұлағатты  сөзі  саналы  ғұмырын 
ғылымға,  білімге,  ұрпақ  тәрбиесіне  бағышталған  заманында  талантты  да  тағылымды  басшы  бола 
білген Кеңестер Одағы педагогика ғылым Академиясының корреспондент мүшесі, оқу-ағарту министрі 
Кенжалы Аймановқа арнап айтылғандай. 
 
Енді осы ардақты азаматтың өмір жолына бір сәт көз жүгіртіп көрелік. 
 
Кенжалы  Айманов  1917  жылы  қазіргі  Батыс  Қазақстан  облысы,  Бөрлі  ауданы,  Жетекші  елді 
мекенінде дүниеге келді. Жастайынан жетім қалған ол немере ағасының қолында өсті. 
 
Алматы облысы, Іле станциясында 5 кластық мектепті бітірді. 
 
Семейдегі элеватор ұн-жарма техникумының дайындық курсында 1 жыл оқыды. 
 
Қазақ педагогика институтының физика-математика факультетіне оқуға түсіп, оны 1937 жылы 
үздік бітіріп шықты. 
 
1937-1939 жылдар арасында Қызылорда облысы, Қазалы қаласындағы № 17 мектепте мұғалім, 
мектеп директоры қызметін атқарды. 
 
1939-1941 жылдары Беларусь жерінде Брест қаласында әскери қызметте болды. 
 
1941-1945  жылдың  күзіне  дейін  Ұлы  Отан  соғысына  қатысты.  Соғыстан  соң  Алматы  қаласы 
комсомол комитетінің хатшысы. 

 
155
 
Қазақ қыздар педагогикалық институтының аға оқытушысы. 
 
№ 18-ші ер балалар мектеп-интернатының директоры. 
 
1952  жылдан  Қазақтың  педагогикалық  институтының  оқытушысы,  кафедра  меңгерушісі, 
институт партия комитетінің хатшысы. 
 
1963-1971 жылдар аралығында оқу-ағарту министрі. 
 
1971-1974  жылдары  Жоғарғы  және  арнаулы  оқу-білім  министрі  қызметтерін  абыроймен 
атқарды. 
 
Советтер Одағы педагогика Ғылым Академиясының корреспондент-мүшесі. 
 
Ленин орденінің және екі рет Еңбек Қызыл ту орденінің иегері, Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің 7-
ші, 8-ші шақырылымының депутаты [2]. 
 
Кенжалы  Айманов-қазақ  елінің  біртуар,  ардақты  ұлы,  белгілі  Мемлекет  қайраткері,  Ұлы  Отан 
соғысының ардагері, ұлағатты ұстаз,бола білген. Өкінішке орай, өмірден ерте кетті. 
 
Кенжалы Айманов педагогикалық қызметті ғылыми қызметпен шебер ұштастыра білген азамат. 
Ғалымның  жетекшілігімен  және  өзінің  тікелей  қатысуымен  көптеген  жаңа  ғылыми  жаңалықтар 
тәжірибеге 
енгізілді. 
Сонымен 
бірге 
халықаралық 
ғылыми-тәжірибелік 
конференцияларда 
Қазақстанның  білім  беру  салаларының  тарихы,  даму  жолдарының  мәселелері  мен  жетілдірілуі 
аумағындағы тақырыптарда терең ой қозғаған сүбелі ғылыми баяндамалар жасаған. 
 
К.Айманов-көрнекті  ғалым, педагог,  ғылым және  білім  жолын  үйлесімді  ұйымдастырушы.  Осы 
саладағы қоғамдық және ғылыми-педагогикалық жұмыстарға белсене араласты. 
 
Кенжалы  Айманов-оқу-білім  саласы  ұйымдастырушыларының  бірі,  бірегейі.  Ол  ғылым,  білім 
саласын  жақсы  білетін  іскер,  мықты  стратег  маман  болған.  Кенжалы  Айманов  министр  тұсында  оқу-
білім саласының кешендері бұрын-соңды болмаған қарқындармен дамыды. Заман талабына сай, оқу-
білім  мазмұнының  қоғамның  дамуына  сәйкес  озық  ойлармен  толықтыру  қажеттігін  туындатты. 
К.Айманов  сол  сәтті  дөп  басып  бағыттай  білді.  Оқу  орындарының  материалдық-техникалық  базасын 
нығайтуға,оқу  сапасын  арттыруға  күш  салды.  Соның  белгісіндей  елімізде  оқу  орындарының  зәулім 
ғимараттары қалды. Олар сол тұста бой көтерген Халық шаруашылық, политехникалық институттары, 
архитектура  академиясы,  Букетов  атындағы  Қарағандыдағы  оқу-орындарының  ғимараттары.  Сол 
жылдары  Қаламқас,  Қаржамбас  деп  мұнай-газ  табылып  ашылып  жатқан  тұс  еді.  Қазақстан 
экономикасының  болашағын  тез  аңғарған,  стратег  К.Айманов,  еліміздің  келешегіне  керек  мамандар 
даярлауды  жедел  қолға  алды.  Ол  кезде  маман  жоқ  болатын.  К.Айманов  өзі  бас  болып  Ресейден, 
Украинадан  және  Одақтың  басқа  Республикаларынан  тікелей  инженерлерін  даярлайтын  ұстаз 
мамандарды тартты. Оларға институттардан жаңа кафедра, факультеттер ашып берді. Кейін олар өз 
алдына отау тігіп бір-бір институт болып қалыптасып кетті. Ол бастауыш, орта мектеп саласының қыр-
сырын  жақсы  білетін.  Бастауыш  мектеп  мұғалімдерін  даярлауға,  мектепке  дейінгі  бала-бақшаға 
тәрбиеші  ұстаз  дайындауға  ерекше  еңбек  сіңірді.
 
К.  Айманов  ғалым  ретінде  жалпы  білім  жаңа 
оқулықтар,  бағдарламалар  және  методикалық  көмекші  құралдардың  мазмұнының  жақсаруына  зор 
үлес қосты. О.А.Жәутіков атындағы республикалық физика-математика мектебінің ,оқушылардың Кіші 
академиясының , әртүрлі пәндер бойынша оқушы,студент жастардың республикалық олимпиадасының 
бірден  бір  ұйымдастырушысы  болды.  Және  де  министр  Кенжалы  Аймановтың  жетекшілігімен 
1969жылы физика пәні бойынша бүкілодақтық олимпиада өткен-ді. Осындай іс-шараның басы-қасында 
жүрген  мемлекет  адамы  әділқазылар  алқасының  төрағасы  болды.  Олимпиадаға  мемлекеттік  мән 
берілді. Яғни оқушылардың білім сайысына әділдік пен тазалық мұнарасынан қарауды ұғындырды. 
Кенжалы  Айманов  ғылыми  шығармашылық  иелерімен  .еліміздің  даңқты  зиялыларымен  тығыз 
қарым-қатынаста  болған.  Мәселен,Курчатов  атындағы  атом  энергетикасы  институты  директорының 
орынбасары,  Лениндік  және  Мемлекеттік  сыйлықтың  лауреаты,  профессор  В.Юськович,  Совет 
Одағының  Батыры  Мәлік  Ғабдуллин  және  Мәскеулік  досы  Е.Н.Соколова  Аймановтың  рухани  келбетін 
былайша  суреттеп  сипаттайды:  «Ол  қазақ  елінің  құдіретті  сұлулығы  мен  қазына-байлығын  айта 
бастағанда-ақ,оның  дархан  лебізінде  поэзиялық  көркемдік  пен  шабыт  толқындары  мейлінше  асқақ 
рухқа,терең мәнге болушы еді».  
 
Министр Кенжалы Айманов КСРО Оқу министрлігінің делегациясын басқарып, Канада,Тайланд, 
Вьетнам,  Жапония,  Манғоля,  Алжир,  Швейцария  мемлекеттеріне  сапар  шекті.  Коллегияларда  бас 
қосқанда талай келелі мәселелер талқылауға белсене қатысқан. Бірақ ол ешқашан шарасынан шығып 
асып  таспаған.  Барынша  қарапайым  жан  болған.  Егер  де  жас  ұрпақ  ғылым,  білім,  өнерді  неғұрлым 
терең  меңгерсе,  мәдениет  пен  өркениеттен  мол  сусындаса,  солғұрлым  ұлт  болашағы  бақыт  нұрына 
бөленеді, халық көсегесі көгереді деп сенді, осы қасиетті жолда жан-тәнімен, парасат-пайымымен, ой-
арманымен  өршелене  еңбектенді  [3].  Сондықтанда  парасаты  мол  қайраткер  К.Аймановтың  еңбегі 
Қазақстанның  ағарту  тарихында,  ерекшеленіп  тұрады.  Оқу-білім  саласындағы  қажырлы  еңбегі 
ешқашан ұмытылмайды.  
 

 
156
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:  
1.  Жуламанов  К.Л.  Орта  Азия  және  Қазақстан  республикалары  жоғары  мектебі  (1961-1975  ж.ж), 
Алматы: Ғылым, 1978. 
   2. Президентский архив ,Ф № 708 , оп № 69 , ед .хр № 67 , св -30  
 Личное дело К. Айманова  
   3. Ардан туған Айманов Кенжалы,Алматы:Ләйлік, 2005. 
 
 Резюме 
В  данной  научной  статье  речь  идет  о  Кенжалы  Айманове.  Как  талантливый  педагог  от 
рядового  учителя  сельской  школы  вырос  до  уровня  крупного  государственного  и  общественного 
деятеля,  внес  огромный  вклад  в  развитие  и  совершенствование  системы  образования  Республики 
Казахстан.  
Summary 
K.Aimanov  promoted  great  contribution  in  forming  and  development  of  the  educational  system  in 
Kazakhstan. 
 
 
УДК 398.21 
 
 МЕТОДИКА РАБОТЫ НАД СКАЗКОЙ В ОБУЧЕНИИ ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ В ШКОЛЕ  
 
Д.Ж. Жубайкулова, соискатель АГУ им. Х.Досмухамедова 
 
В обучении сказки использовались всегда. Зарубежные и отечественные авторы единодушны 
во мнении о том, что на материале сказок можно обучать чтению, аудированию, говорению, фонетике, 
грамматике,  лексике,  а также и письму. Обратимся  к различным источникам и рассмотрим подробнее, 
как работают со сказкой у нас и за рубежом.
 
Учителя  английского  часто  говорят,  как  трудно  достичь  "fluency  in  English".  Не  времени,  классы 
переполнены, студенты используют родной язык и другие причины. Методисты постоянно ищут что-то 
новое более эффективное в обучении  иностранному  языку,  И  одним  из  таких  приемов  является 
использование "Story Grammars" и "Memory maps".
 
 
Story  Grammar  is  a  scheme,  which  represents  the  discourse  organization  of  atones,  fables,  and 
narratives. Just  as sentences  are  constructed  according  to grammatical  rules, stories have structures, which 
can be described by a set of rules. These describe the elements common to most stories, the kind of situation, 
events, actors, actions, and goals that occur in the stories and the interrelationships among the elements of  a 
story [1].
 
 
Нельзя не согласиться, что сказки представляют нераскрытый мир: "there is an unexplored world for 
the  use  of  narrative  folktales,  legends,  fables,  fairy  stones,  and  myths  in  the  development  of  English  as  a 
foreign language"[2]. Сказки рассказывают детям во всем мире. И дети знают, что сказка начинается, как 
правило, со слов "Once upon a time..." или "Once there was...", и заканчивается, когда они слышат "...and 
they lived happily ever after." Сказки обеспечивают "meaningful and memorable contexts for processing and 
interpreting new language" [2] .
 
 
Исследования  по  структуре  жанра  повествования  показали,  что  использование 
приема "story grammar" помогает учащимся запомнить больше деталей повествования. 
 
В 1963-64 годах в Великобритании и США был проведен эксперимент на предмет выявления: 
как развивается у детей усвоение различных типов  нарративных структур (П. Маранда и Э.Кенгас-
Маранда  выделяют  в  сказках  четыре  типа  структур  модели).  Испытуемыми  были  школьники  из 
Кембриджа  и  Бальмонта  в  возрасте  от  6  до  12  лет,  для  которых  английский  был  первым неродным 
языком [ 3] 
 
Предварительно  дети  были  ознакомлены  с  приемом  "Story  Grammar".  Во  избежания 
выучивания  наизусть,  детям  давались  длинные  тексты.  При  невозможности  повторить  их 
дословно,  рассказчик,  чтобы  хорошо  воспроизвести  сказку,  должен  был  хорошо  владеть 
правилами  композиции  (т.е.  быть  знакомым  с  приемом  "Story  Grammar").  Дети  по  ходу  рассказа 
составляли 
"Story Grammars" или "Memory maps". 
Эксперимент был проведен в двух вариантах: 
1.  сказку рассказывали каждому ребенку "с глазу на глаз", а затем ребенок повторял то, что он 
понял. 
2.  Сказку рассказывали первому ребенку, он рассказывал второму и т.д. 

 
157
Был  получен  ряд  показательных  результатов  овладения  сложными  структурами  - 
медленно  самыми  маленькими  и  быстро  старшими.  Как  правило,  маленькие  дети  разбивали 
сказку  на  несвязные  фрагменты,  восьмилетние  упрощали  сказку,  более  старшие  воспроизводили 
ее полностью. 
 
Эксперимент  показал,  что  дети  вполне  могут  научиться  воспроизводить  самые  сложные 
структуры, при условии, что учитель сам полностью владеет приемом " Story Grammar"[3] 
 
В  результате  анализа западной  литературы мы пришли  к выводу, что за  рубежом учителя 
уже  давно  очень  успешно  используют  истории  и  сказки  в  обучении  иностранному  языку,  применяя 
специально разработанную методику: "storytelling", где сказки составляют только часть. Эта методика 
позволяет  использовать  сказки  как  основной  и  как  дополнительный  материал  (например,  тема: 
«Животные», после введения новой лекции, можно для закрепления рассказать сказку о животных). 
 
Учителя  английского  языка  из  Бразилии  написали  статью  в  МЕТ,[4]  в  которой  делятся 
своим  опытом  по  работе  со  сказками.  Сама  статья  написана  в  форме  сказки.  Они  предлагают 
обсуждать  сказочных  персонажей,  борьбу  добра  и  зла  и  другие  проблемы,  поставленные  в  сказках. 
Дети  выделяют  тот  факт,  что  сказки  всегда  несут  сообщение  о  торжестве  добра  и  любви.  Авторы 
статьи предлагают: "the idea of carrying out some sort of project on fairy tails". Они пишут:" We then 
suggested  we  could  not  only  use  the  story  itself,  but  develop  it  into  a  parody,  which  really  interested 
them(students). Ideas and concepts involved in writing parodies, as well as elements which make them 
amusing, were discussed, with irony and sense of humor ranking first on the list". Они уверены, что 
с  помощью  сказок  учащиеся  могут  развить  навыки  речи,  причем,  через  увлекательную 
деятельность:  "We  believe  the  activity  has  brought  back  the  pleasure  of  telling,  listening  to  and 
especially understanding the ideas behind fairy tales" 
Рассмотрим, что рекомендуют зарубежные специалисты при работе со сказкой. 
Например, Эдди Гарви рекомендует следующее[5]: 
1. 
составить «хранилище» сказок разных народов. 
2.  Составить репертуар идей и собрать дополнительный материал, чтобы сопровождать 
пересказ (картинки, предметы и т.п.) и работать после него. 
3.  Собрать или обработать сказки для определенных целей, если необходимо разделить 
повествование на несколько уроков. (Здесь имеется в виду, что можно адаптировать сказку 
таким образом, чтобы можно было вводить какие-то конструкции или слова, и чтобы они 
повторялись несколько раз, даже если в оригинале этого нет). 
4. 
Тщательно подобрать задания для текстового и после текстового этапа 
работы со сказкой . Подготовить задание для расширения сказки 
5. 
Подобрать игры со сказкой 
6. 
Подготовить измененный вариант сказки 
На младшем этапе изучения языка авторами предлагается следующая методика работы со сказкой.[6] 

жүктеу/скачать 14,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: