Экстремалды жағ дайларғ а психикалық структура. Кейбір экстремалды жағ дайларғ а тө селуге болады. Олардың бірнеше тү рін бө ліп кө рсетеді: тұ рақ ты тө селу, қ айта тө селу, дезадаптация жә не реадаптация.Тұ рақ ты психикалық тө селу. Бұ л экологиялық жә не ә леуметтік онтогенез ү рдісі кезінде пайда болатын психикалық шиеленісуді талап етпейтін психикалық ә рекеттер байланысы.
П. С. Граве мен М. Р. Шнейдман адамның тө селуі оның ішкі кү йлер қ орының болып жатқ ан жағ дайларғ а жетуімен байланысты деп тү сіндірген. Психикалық тө селу оның патологиялық кү йіне ұ қ самайды ол жеке ерекшеліктер мен жұ мыс істеу диапазонының кең ауқ ымымен сипатталады.
Адамның қ айта тө селуіне қ абілетсіздігі оның психикалық – жү йкелік ө згеруіне ә сер етеді.
Психикалық дезадаптация. Адамның жан кү йзелісі оның ү йренген қ атынастарының ү зілуімен, алғ а қ ойғ ан мақ сатына жетеалмаушылығ ы мен, жақ ын адамды жоғ алтуымен сипатталады. Бұ ның бә рі уайымдаушылық пен, жағ дайды бағ алай алмаушылық пен жә не одан шығ ар жолды таба алмауымен сипатталады.
Экстремалды жағ дайдағ ы психикалық дезадаптация уақ ыт пен кең істікті қ абылдай алмаушылық пен, ерекше психикалық жағ дайдың туындауымен сипатталады.
Кө птеген адамдар ішкі кү йлерінің ә рекеттері арқ ылы қ иын ө мірлік жағ дайлардан шығ ады, жә не жоғ алтқ ан жандү ние тепе – тең дігін сақ тайды. Бір сө збен айтқ анда қ айта тө селеді. Бірақ бұ л барлық адамдарғ а тә н қ асиет емес. Психикалық дағ дарыстан шығ а алмағ ан адамдар ө зін ө зі ө лтіруге дейін барады.
Психологиялық реадаптация. Қ айта қ ұ рылғ ан динамикалық жү йе, адамның реттелген қ атынастары, ерекше жағ дайда адамның ө мір сү ру уақ ыты оның тұ рақ ты стеоротипті ө мір сү ру жү йесіне айналады. Ә деттегі ө мір сү ру механизмдары жоғ алып, ұ мытылады. Адамның экстремалды жағ дайдан ә деттегі ө міріне қ айта оралуы оның динамикалық стеоротипін бұ зып, бұ рынғ ы ө мір сү ру дағ дыларына қ айта ү йренуге ә келіп соғ ады, яғ ни реадаптацияланады.
Өмір сүрудің ерекше жағдайларынан тыс экстремалды жағдайдағы психикалық қайта төселу, дезадаптация, және реадаптация адам өміріндегі келесі кезеңдірдің кезектесуімен сипатталады:
1. дайындық
2. психикалық шиеленістің басты кезең і
3. кірудегі ө ткір психикалық ә рекет
4. қ айта тө селу
5. аяқ таушы психикалық шиеленіс
6. шығ удағ ы ө ткір психикалық ә рекет
7. реадаптация
Қ айта тө селу кезең і белгілі бір жағ дайларғ а байланысты терең психикалық ө згерістер кезең імен ауыстырылуы мү мкін. Осы екі кезең арасында аралық – психикалық тұ рақ сыздық ә рекетімен сипатталады.
