Т.У.Тейлор мен А.Файольдың еңбектерінен мәлімет жинақтаңыз. Америкалық инженер әрі менеджер Фредерик Уинслоу Тейлормен (1856-1915) жүргізілген зерттеу барысында ол «ғылыми менеджмент» (scientific management) немесе «ғылыми басқару» деген атқа ие қоғамдық қозғалыс туғызды. Тейлор еңбек шығынын тиімді есептеудің, өндірісті басқарудың жолдарын құрастырып, еңбек шығынына кететін уақыт нормасын статикалық талдау барысында анықтады. Ол еңбекті бөлу үрдісі кезінде менеджерге жоспарлау, ал жұмысшыға орындау мүмкіндіктерін берді. Ұйымның ғылыми өндірісінде Тейлор 3 ұстанымды ашып көрсетті: 1. Саралау қызметі ұстанымы, жеке жұмысшыларға берілген нұсқаулар тобы. Жұмысшыларға белгілі бір өндірістік тапсырманы орындаудың әдістері көрсетілген жазбаша нұсқаулар берілген. 2. Мамандану ұстанымы, әр адамның мүмкіндігі белгілі бір басты қызметті орындауға жұмсалуы тиіс. 3. Материалды қызығушылық ұстанымы,. Тейлордың жұмыстары материалды қызығушылықтар ұстанымына басты рөль беретін «экономикалық адам» концепциясының негізін қалады. Жұмысшыістегенжұмысынақарайжалақыалутиісдеппайымдады Тейлор. Тейлордыңзерттеулерініңбастыміндетіөндірістеналынатынөнімді оны кеңейтуарқылыалуемес, керісіншееңбектіынталандыруарқылыжетістіктергежету. Олеңалғашрет «адами фактор» түсінігіненгізіп, өзіненкейінгікөптегенғалымдардыңжаңалықтарашуынасебепшіболды. ТейлордыңидеяларыамерикалықзерттеушілерФренк (1868-1924) жәнеЛилиан (1878-1972) Джилберттердіңзерттеулерінесебепшіболды.
Менеджменттің негізін салушы еңбектерінің бірі ретінде француз инженері,
оқымыстысы, кәсіпкері, әкімшілік басқару мектебінің негізін қалаушы Анри Файольдың (1841-1925) еңбектері саналады. Ол 20 жыл көлемінде тау – кен және
металлургиялық компаниясының директоры болды. Ол «General and Industrial
Administrating» (« Жалпы және өндірістік әкімшілік») және «The Basic of
Management» (« Менеджмент негізі») жұмыстары арқасында еуропадағы ғылыми
менеджмент бағытындағы белгілі тұлға болды. Файол бірінші және толық
менеджмент теориясының авторы.
Файол басқаруды жоспарлау, ұйымдастыру, мотивациялау, бақылау сияқты
бірнеше байланысқан функциялардан тұрады деп есептеген. Ол компанияның
құрылуына себепші жоспары болуы керек деп есептеген:
- Фирма қорлары (капитал, ғимарат, шикізат, болдыру жүйесі, даңқ)
- Бітпеген өндірістің маңыздылығы және құрам есебі;
- Техникалық, қаржылық, коммерциялық және басқа шарттарға тәуелді
болашақ беталысы.
Басқарушы әрекеттегі ұйым қарастырылады жорамалдайды:
- Жоспардың тыңғылықты өңделуі және орындалуын қатаң қадағалау;
- Өндірістің кадрлық және материалдық құрамдас бөлігі фирма
мақсаттарына, қорлары мен қажеттіліктеріне сәйкестігін бақылау.
Файоль басшының жұмыс бастылығы негізінде бір бастықтың бақылауындағы
қызметкерлер санымен көрсетілетін тиімді «бақылау диапазоны » сияқты белгіні
ұсынды. Ол бірінші болып өндірістегі менеджмент психолгияға негізделгенін,
өндірісте жұмысшы мен басшы арасында психологиялық қатынас барын анықтап,
басшы өкілеттілігіне «бұйрық беру және қоластындағылардың бағыныштылығы»
мен менеджердің тікелей кіретінін қарастырды. Ол Тейлорға қарағанда шешім
қабылдау басшылықтың артықшылығы ретінде санамады. Оның бұл көзқарасы
«өкілеттілікті табыстау» принципінің таралуына себеп болды. Ол оқу
орындарында менеджментті үйретуге, оны зерттеуге ұсынды. Ол бірінші болып
ұйымның сәтті жұмыс істеуіне менеджерлердің жеке – психологиялық ерекшелігі
көп әсер ететініне көңіл аударды.
Файоль басқарудың 14 ұстанымын құрастырды,олар әлі күнге дейін
мамандармен қолданылып келеді:
1. Тәртіп, яғни фирма мен оның арасындағы келісімге бағыну мен
құрметтеу. Тәртіп сонымен қатар әділ қолданылған санкцияларды шамалайды.
2. Қызметкерді марапаттау, соның ішінде лайықты еңбекақымен.
3. Әділдік: қайырымдылық пен төреліктің қосылысы.
4. Бірлесу рухы, яғни қызметкерлердің ұйымдасуы мен бірігуі.5. Жеке қызығушылықтарын ортақ қызығушылықтарға бағындыру. Жеке
қызметкердің немесе топтың қызығушылығы компания қызығушылығынан
аспауы қажет.
6. Еңбектің бөлінуі, яғни мамандану. Оның мақсаты көлемі және сапасы
бойынша жұмысты сол жағдайларда да жақсы атқару.
7. Өкілеттілік және жауаптылық. Өкілеттілік бұйрық беруші құқығына ие
жақ, ал жауаптылық оған қарама – қарсы құрамдас бөлігі.
8. Біржақтылық. Жұмысшы бір бастықтан ғана бұйрық алуы тиіс.
9. Бір бағыттылық. Бір мақсатқа жұмыс істейтін әртүрлі топ бір жоспармен
жұмыс істеп, бір басшыға бағынуы тиіс.
10. Орталықтандыру. Бұл жерде орталықтандыру мен орталықтың күшін
жоюдың тең мөлшерін анықтау басты міндет. Жұмыстың соңында жақсы
нәтижеге ие болу үшін оған жетудің өлшемін анықтау.
11. Скалярлы тізбек. Бұл ең жоғарғы басшыдан ең қарапайым қызметкерге
дейінгі аралық.
12. Реттілік. Орын барлығына, бәрі өз орнында.
13. Қызметкер орынының тұрақтылығы. Жұмысшылардың тұрақсыздығы
жұмыстың пайдасын төмендетеді.
14. Ынта. Жоспарды дайындап оны жүзеге асыру. Бұл ұйымға күш пен
энергия береді.
Файолдың жасаған 14 ұстанымы Америкада адам ресурстарын басқаруда әлі
қолданылып келеді.
