Хроматиннің негізгі функциясы

1. Атауы: Сперматозоидтардың даму схемасы
2. Бояуы жоқ (схемаларда болмайды) 
3. Схема болғандықтан бояу болмайды, боялу әдісі жоқ.
4. Құрылыс ерекшеліктері: 1- иректелген ұрық түтікшесінің қабырғасы;
2-фолликулярлы жасуша (Сертоли жасушасы);
3- сперматогония;
4- сперматоциттер;
5-сперматидалар;
6- сперматозоидтар. 
Иректелген ұрық түтікшелерінің арасында дәнекер тінінде қан 
тамырларын қоршап интерстициальді жасушалар – гландулоциттер 
орналасады. Бұл жасушалар ірі,пішіні дөңгелек немесе көп бұрышты 
болып келеді. Цитоплазмасы ацидофильді,шеткері аймағы 
вакульденген,құрамында гликопротеиндік, ақуаздық және гликоген 
қосындылары бар. Адам жасы ұлғайған сайттын интерстициальды 
жасушалардың цитоплазмасында пигменттер жинақталады. Жақсы 
дамыған түйіршіксіз эндоплазмалық тор,көптеген митохондриялар 
интерстициальды жасушалардың аталық жыныс гармонын түзуге 
қабілеттілігін білдіреді.

Сертоли жасушалары - бұл енінен гөрі ұзын бағаналы жасушалар, 
дамып келе жатқан жыныс жасушаларын қолдау үшін тармақталған 
цитоплазмалық процестерді көрсетеді. Жасушалық органеллалардың 
ең жоғары концентрациясы жасушаның базальды бөлігіне таралады. 
Жасуша ядросы үлкен және эвхроматикалық, оның формасы 
семинифериялық эпителий циклінде өзгереді, кейде ядролық 
мембрананың терең инвагинацияларын ұсынады. Оның орналасуы 
негізінен жасушаның негізіне жақын, алайда ол кейде семинозды түтік 
люменіне қарай жылжи алады. Ядролы да өте үлкен және өмірлік 
маңызды бояғыштармен қарқынды боялған. Әдетте, бұл ядролардың 
үш ерекшеленетін аймағы бар, яғни үш жақты. 
Сперматогония - жасуша, сперматозоидтардың прекурсоры 
.Бастапқыда сперматогония ұрықтың ұрықтарында пайда болады, бірақ 
жыныстық жетілу басталғанға дейін олардың көбеюі іс жүзінде 
болмайды. Олар жинақталған сперматикалық түтіктердің бағаналы 
жасушалары және митотикалық түрде периодты түрде бөлінеді, 
нәтижесінде сперматоциттер пайда болады. 
Сперматоцит-еркек гаметоциті. Сперматогенез процесінде 
мейотикалық бөліну арқылы сперматогониядан пайда болады. Процесс 
тестикулалардың тұқымдық түтікшелерінде жүреді. 
Сперматидтер-дамудың 4-ші кезеңіндегі еркек жыныс жасушалары. Ие 
гаплоидным хромосомалардың жиынтығы. Екінші ретті 
сперматоциттердің бөлінуі нәтижесінде пайда болады. Құрылымдық 
өзгерістер циклінің нәтижесінде сперматозоидтар пайда болады. 
Сперматозоид (грек. Sperma, spermatos – ұрық, zoon – тіршілік иесі 
және eіdos – түр) – адамның, жануарлар мен көптеген өсімдіктердің 
жетілген гаплоидты аталық жыныс клеткасы. 1677 жылы 
сперматозоидты сүтқоректілердің спермасынан Антони ван Левенгук 
тапты. Ал сперматозоид терминін ғылымға 1827 жылы К.М. Бэр 
енгізді. Сперматозоид сперматогенез процесінің (адам мен жануарлар 
аталық безінде сперматозоидтардың түзілуі) нәтижесінде пайда болып, 
аналық жұмыртқа клетканы ұрықтандырады. Сперматозоидпен аналық 
жұмыртқа қосылғаннан кейін зигота түзіледі де, ұрықтың дамуы 
басталады. Жануарлардағы сперматозоидтың ұзындығы әр түрлі 
болады. Мысалы, омыртқалы жануарларда 10 – 100 мкм, жәндіктерде 
бірнеше мм-дей болады. Адам сперматозоидының орталық көлемі 16 – 
19 мкм3. 

5. Функциясы: Жұмыртқа жасушасын ұрықтандыру. 
6. Организмде орналасуы: Аталық жыныс жасушасында орналасады. 
1. Атауы: Адам сперматозоидтары (сперма жағындысы) 
2. Бояуы: Гематоксилин-эозин 
3. Боялу әдісі: жасушалардың ядролары гематоксилинмен көк түске 
боялған, ал жасуша цитоплазмасы эозинмен яғни қызғылт түске 
боялған. Жалпы, гематоксилин негіздік бояу болып табылады. Боялу 
қабілетін базофилия деп атайды,ал олармен байланысып, көк немесе 
күлгін түске боялатын жасуша құрылымдары - базофильді деп аталады. 
Эозин - қышқылдық бояу болып табылады. Боялу қабілетін оксифилия 
деп аталады. Бояуды сіңіріп қызғылт немеме қызыл түстес реңдерге 
боялатын құрылымдар оксифильді немесе ацидофильді деп аталады. 
4. Құрылыс екрекшелігі: 1-басы; 
2-мойны; 
3-құйрығы. 
5. Функция: Жұмыртқаны ұрықтандыру. 
6. Организмде орналасуы: Аталық жыныс мүшесінде орналасады.

1. Атауы: Сперматогенез және сперматозоидтар.
2. Бояуы: бояуы жоқ. 
3. Боялу әдісі: боялу әдісі жоқ 
4. Құрылыс ерекшелігі: А - ұрық түтікшесінің көлденең кесіндісі;
Б - адам сперматозоидының рет - ретімен қалыптасу кезеңдері;
В – адам сперматозоидының құрылысының үлгісі: 1 - фолликулярлы 
жасуша (Сертоли жасушасы); 2 - сперматогониялар; 3 - бірінші реттік 
сперматоциттер; 4 - екінші реттік сперматоциттер; 5 - сперматидалар; 6 
– спермийлердің рет – ретімен қалыптасуы; 7 – спермийлер 
5. Функция: Сперматогенез-гормондардың реттеуші әсерінен болатын 
еркек ұрық жасушаларының (сперматозоидтардың) дамуы. 
Сперматозоидтар аналық жұмыртқа жасушасын ұрықтандырады.
6. Организмде орналасуы: Сперматогенез бен сперматозоидтар аталық 
жыныс мүшесінде орналасады.

1. Атауы: Иректелген ұрық түтікшелерінің көлденең кесіндісінің бөлігі. 
2. Бояуы: гематоксилин –эозин 
3. Боялу әдісі: : жасушалардың ядролары гематоксилинмен көк түске 
боялған, ал жасуша цитоплазмасы эозинмен яғни қызғылт түске 
боялған. Жалпы, гематоксилин негіздік бояу болып табылады. Боялу 
қабілетін базофилия деп атайды,ал олармен байланысып, көк немесе 
күлгін түске боялатын жасуша құрылымдары - базофильді деп аталады. 
Эозин - қышқылдық бояу болып табылады. Боялу қабілетін оксифилия 
деп аталады. Бояуды сіңіріп қызғылт немеме қызыл түстес реңдерге 
боялатын құрылымдар оксифильді немесе ацидофильді деп аталады. 
4. Құрылыс ерекшелігі: 1-талшықты қабат; 2- сперматогониялар; 3- 
бірінші реттік сперматоциттер;4- екінші реттік сперматоциттер;5- 
сперматозоидтар;6- фолликулярлы жасуша(Сертоли жасушасы);7- 
еннің интерстициалды жасушалары (Лейдиг жасушалары); 8- қан 
тамыр. 
5. Функциялары: Иректелген ұрық түтікшелерінің арасында дәнекер 
тінінде қан тамырларын қоршап интерстициальді жасушалар – 
гландулоциттер орналасады. Бұл жасушалар ірі,пішіні дөңгелек немесе 
көп бұрышты болып келеді. Цитоплазмасы ацидофильді,шеткері 
аймағы вакульденген,құрамында гликопротеиндік, ақуаздық және 
гликоген қосындылары бар. Адам жасы ұлғайған сайттын 

интерстициальды жасушалардың цитоплазмасында пигменттер 
жинақталады. Жақсы дамыған түйіршіксіз эндоплазмалық тор,көптеген 
митохондриялар интерстициальды жасушалардың аталық жыныс 
гармонын түзуге қабілеттілігін білдіреді.
6. Организмде орналасуы: Аталық жыныс жасушаларының пайда болуы 
иректелген ұрық түтікшелерде өтеді. 
1. Атауы: Ер адамның жыныс жасушасының құрылысы. 
2. Бояу: Бояуы жоқ. 
3. Боялу әдісі: Боялу әдісі жоқ. 
4. Құрылыс ерекшелігі: І- басы; ІІ-құйрығы: 1- гликозилтрансфераза 
рецепторы; 2- акросомальді түйіршік; 3- “ оймақша”; 4- 
проксимальді центриоль; 5- митохондрия; 6- тығыз фибриллалардың 
қабаты; 7-аксонема; 8- дистальді центроиль; 9- циркулярлы 
фибриллалар. 
5. Функция: Аталық жыныс жасушасы , спермий– аналық тұқым 
жасушасымен қосылып, жануарлар мен өсімдіктердің жыныстық 
көбеюіне қатысатын ұрық жасушасы. 
6. Организмде орналасуы: Аталық жыныс мүшесінде орналасуы.

1. Атауы: Теңіз шошқасының сперматозоидтары. 
2. Бояуы: Темірлі гематоксилин. 
3. Боялу әдісі: темір гематоксилин - гематоксилиннің спирт ерітіндісінің, 
бір жарым хлорлы темірдің және тұз қышқылының су ерітіндісінің тең 
мөлшерінің қоспасы болып табылатын гистологиялық бояғыш; тікелей 
пайдалану алдында дайындалады. 
4. Құрылыс ерекшелігі: Аталық жыныс жасушасы төменгі сатыдағы 
өсімдіктер бойында аталық гамета ретінде дамып жетіледі. Олардың 
аналық гаметаға қарағанда мөлшері ұсақтау келеді, үнемі қимыл-
қозғалыста болатын талшықтары болады. Аталық жыныс жасушасы 
мүктерде жұқа қабырғалы қапшықтарда, ал қырыққұлақтәрізді 
өсімдіктерде өскін антеридийлерінде дамиды. Олардың ұрықтануы 
сулы ортада жүреді. Ашық тұқымды өсімдіктерде аталық бүр 
қабыршағының ішінде қосарынан орналасқан тозаңқаптарда 
қалыптасады. Жабық тұқымды (гүлді) өсімдіктерде Аталық жыныс 
жасушасы гүл аталығы тозаң қаптарында дамиды. Тозаң қаптағы тозаң 
екіге бөлінеді: үлкені (вегетативті) өсімді, ал кішісі генеративті жасуша 
деп аталады. Соңғысы тозаң түтігі ішінде екіге бөлініп, спермийлерге 
айналады. Гүлді өсімдіктерде ұрықтану қосарланып, ал кейбір түрінде 
желдің көмегімен тозаңдану арқылы жүреді. Жануарларда спермийлер 
аталық жыныс безінде жетіледі. Оның пішіні ұзын жіпше тәрізді. Ол 

спермий басынан, мойнынан және құйрығынан тұрады. Басының көп 
бөлігін ядро (хромосомалардың гаплоидты жиынтығы) алып жатады. 
Сол хромосомалардың біреуі болашақ ұрықтың жынысын анықтайды, 
оны «жыныс хромосомасы» деп атайды. Спермий мойнын 
центриольдер құрайды. Ал құйрық бөлігіндегі цитоплазмада 
спиральды жіп және қуат көзінің қоры (гликоген, май тамшылары) 
орналасады. 
5. Функция: Сперматозоидтар аналық жұмыртқа жасушасын 
ұрықтандырады.
6. Орналасуы: Аталық жыныс мүшесінде орналасады.
1. Атауы: Овогенез 

2. Бояуы: бояу жоқ 
3. Боялу әдісі: бояуы жоқ. 
4. Құрылыс ерекшелігі: Овогенез (ovogenesis, лат. ovum — жұмыртқа, 
genesis — шығу тегі) — жұмыртқа жасушасының даму процесі. 
Овогенез көбею, өсу және жетілу кезеңдерінен тұрады. Көбею 
кезеңінде сарыуыз қапшығы энтодермасынан аналық жыныс безі 
бастамасына қан арқылы келіп орналасқан алғашқы жас жыныс 
жасушалары — гоноциттер митоз арқылы көбейіп, овогонияларға 
айналады. Бұл процесс адам, сиыр, қой, ешкі, шошқа ұрықтарында 
тек іштегі эмбриондық кезеңде ғана, ал жыртқыш жануарларда 
туғаннан кейін де жүреді. Өсу кезеңінде овогониялар біріншілік 
овоциттерге айналады. Біріншілік овоциттер ядроларының жетілу 
деңгейі бірінші мейоздық бөліну профазасының алғашқы 
сатысындағы даму кезеңінде болады. Овоциттер фолликулалы 
жасушалар қабығымен қапталып, жұмыртқалықтың өсуші 
фолликулдарына айналады. Біріншілік овоциттер осы күйінде 
жұмыртқалықта овуляция кезеңіне (көпіршікті фолликулдың 
жарылуына) дейін сақталады. Үшінші жетілу кезеңі, яғни біріншілік 
овоциттердің I және II мейоздық бөлінуі, овуляция алдында немесе 
овуляция кезінде жүріп, өздерінен I және II бағыттаушы денешіктер 
(полоциттер) бөліп, екіншілік овоциттерге, одан соң пісіп жетілген 
овоцитке (жұмыртқа жасушасы) айналады. Жетілген овоциттердің 
ұрықтануға бейімділігі 24 сағатқа ғана созылады, содан соң 
ұрықтануға жарамай, ыдырай бастайды. 
5. Функция: Овогенез- аналық жыныс клеткасының, яғни 
жұмыртқаның пісіп жетілуі. 
6. Орналасуы: Аналық жыныс мүшесінде орналасады.

1. Атауы: Сперматогенездің дамуы. 
2. Бояуы: боялу әдісі жоқ. 
3. Боялу әдісі туралы түсінік: Боялу әдісі жоқ. 
4. Құрылыс ерекшелігі: Аталық жыныс жасушасы , спермий (грек. spеrma 
– тұқым) – аналық тұқым жасушасымен қосылып, жануарлар мен 
өсімдіктердің жыныстық көбеюіне қатысатын ұрық жасушасы. Аталық 
жыныс жасушасы төменгі сатыдағы өсімдіктер бойында аталық гамета 
ретінде дамып жетіледі. Олардың аналық гаметаға қарағанда мөлшері 
ұсақтау келеді, үнемі қимыл-қозғалыста болатын талшықтары болады. 
Аталық жыныс жасушасы мүктерде жұқа қабырғалы қапшықтарда, ал 
қырыққұлақтәрізді өсімдіктерде өскін антеридийлерінде дамиды. 
Олардың ұрықтануы сулы ортада жүреді. Ашық тұқымды өсімдіктерде 
аталық бүр қабыршағының ішінде қосарынан орналасқан 
тозаңқаптарда қалыптасады. Жабық тұқымды (гүлді) өсімдіктерде 
Аталық жыныс жасушасы гүл аталығы тозаң қаптарында дамиды. 
Тозаң қаптағы тозаң екіге бөлінеді: үлкені (вегетативті) өсімді, ал 
кішісі генеративті жасуша деп аталады. Соңғысы тозаң түтігі ішінде 
екіге бөлініп, спермийлерге айналады. Гүлді өсімдіктерде ұрықтану 

қосарланып, ал кейбір түрінде желдің көмегімен тозаңдану арқылы 
жүреді. Жануарларда спермийлер аталық жыныс безінде жетіледі. 
Оның пішіні ұзын жіпше тәрізді. Ол спермий басынан, мойнынан және 
құйрығынан тұрады. Басының көп бөлігін ядро (хромосомалардың 
гаплоидты жиынтығы) алып жатады. Сол хромосомалардың біреуі 
болашақ ұрықтың жынысын анықтайды, оны «жыныс хромосомасы» 
деп атайды. Спермий мойнын центриольдер құрайды. Ал құйрық 
бөлігіндегі цитоплазмада спиральды жіп және қуат көзінің қоры 
(гликоген, май тамшылары) орналасады. 
5. Функция: Сперматозоидтар аналық жұмыртқа жасушасын 
ұрықтандырады.
6. Орналасуы: Аталық жыныс мүшесінде орналасады.

жүктеу/скачать 8,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: