Сабақтың тақырыбы: ДНҚ молекулалық құрылысының принциптері: нуклеотидтердің комплементарлығы
Оқу мақсаты:
9.4.1.2 ДНҚ молекуласының қос шиыршықты құрылымын сипаттау
9.4.1.3 ДНҚ-ны құрылымдық қағидалары негізінде үлгілеу.
Бағалау критериі:
ДНҚ молекуласының қос шиыршықты құрылымын сипаттап, ДНҚ-ны құрылымдық қағидалары негізінде үлгілей алады.
Нуклеотидтің құрамбөліктері Азотты негіздер Бес көміртекті қант
Фосфор қышқылы А-аденин Г-гуанин Ц-цитозин Т-тимин У-урацил Пириминдер бір сақиналы молекуладан тұрады:Т,Ц,Ужатады. Пуриндер екі сақиналы молекуладан тұрады:А,Г жатады.
ДНҚ да – дезоксирибоза. С5Н10О4 РНҚ да –рибоза С5Н10О5 Формуласы Н3РО4
ДНҚ молекуласының құрылысы
ДНҚ ның нуклеотидтері: А,Т,Г,Ц
РНҚ ның нуклеотидтері: А,У,Г,Ц
ДНҚ молекуласының құрылымының ерекшеліктері:
ДНҚ қос шиыршықты болып келеді.
Әр тізбектегі қант –фосфатты көпірше ішіндегі байланыс –ковалентті полюсті.
Дезоксирибозадағы көміртек және фосфор қышқылдарындағы оттек атомдары арасында түзіледі.Мұны фосфодиэфирлі байланыс деп атайды.
ДНҚ тізбектері арасындағы сутектік байланыс пайда болады.
Комплементарлық ережесі
Нуклеотидтерің азотты негіздері сутектік байланысты белгілі бір ретпен түзуі комплементарлық ережесі деп аталады. А нуклеотиді Т
Нуклеотидке, ал Г-Ц комлементарлы болады.ГЦ арасында үш, АТ арасында екі сутектік байланыс болады.
Комлементарлық ережені екі жағдайда анықтауға болады:
І. Егер бір тізбектегі нуклеотидтер реті белгілі болса,екі тізбектен тұратын тұтас ДНҚ молекуласын құру.Аденинге тиминді, гуаниниге цитозинді керсінше қойып комплементарлы тізбекті құрады.
ІІ.Егер біреуі белгілі болса,азотты негіздердің пайыздық құрамын есептеуге болады.
М: ДНҚ да 10% аденин бар6 демек комплементарлы тимин де 10% болады. Қалған 80% цитозин мен гуаниниге тиеселі. Демек, цитозин мен гуанин 40% дан болады.
Тапсырмалар
№1 тапсырма:
Төменде ДНҚ молекуласының тізбегі берілген. ДНҚ-ның екінші комлементарлы тізбегін аяқтаңыздар.
ААГТЦЦТТАГАЦГАТТАГЦЦА
ТТЦАГГААТЦТГЦТААТЦГГТ
Дескриптор: ДНҚ-ның екінші комлементарлы тізбегін аяқтайды.
№2 тапсырма: Термин сөздермен жұмыс.
№2 тапсырма: Термин сөздермен жұмыс.
Нуклеотид
Нуклеин қышқылдары
Бес көміртекті қант
Фосфор қышқылы
Комплементарлы нуклеотидтер
Комплементарлы тізбектер
Дескриптор: Термин сөздерге анықтама береді.
№3 тапсырма: Сұрақ – жауап
№3 тапсырма: Сұрақ – жауап
Нуклеин қышқылдары дегеніміз не?
Фосфор қышқылының формуласын атаңыз?
Бескөміртекті қантқа мысал келтір?
Нуклеотид деген не?
Комплементарлы тізбек деген –
Дескриптор: сұрақтарға жауап береді.
Қорытынды
Нуклеин қышқылдары күрделі молекулалы биополимер.Нуклеотидтердің құрам бөліктері азотты негіздер,бес көміртекті қант, фосфор қышқылының қалдығынан тұрады. Азотты негіздерге А,Г,Ц,Т,У жатады. Барлық азотты негіздер сақина тәрізді молекуласының саны бойынша бөлінеді:пиримин және пурин.
Пириминдер бір сақиналы молекуладан тұрады, оларға Т,Ц,У жатады. Пуриндер 6,7 көміртекті екі сақиналы молекуладан тұрады, оларға А,Г жатады.
