Топырақ ластанудың негізгі көздері

Ауыр металдарға периодтық кестенің қырықтан астам химиялық элементтері жатады. Олардың ішінде хром, марганец, темір, кобальт, никель, мыс, мырыш, галлий, германий, молибден, кадмий, қалайы, сурьма, теллур, вольфрам, сынап, таллий, қорғасын, висмут және басқалары бар.

Көптеген ауыр металдар, олардың ішінде қорғасын, кадмий, хром, никель улы заттардың қатарына жатады. Олар тірі организмдерде жинақталып, ұзақ уақыт бойы сақталуға қабілетті және аккумуляцияланған у ретінде әсер етеді. Атмосфераға бөлінген зиянды токсиканттар, атап айтқанда күкірт ангидриді, көміртегі тотығы, азот тотығы, күкір қышқылы, күкір сутегі, хлор және ауыр металдар қылқан жапырақты ағаштардың жаңғақтарының дамуы мен мөлшеріне, тұқым саны мен массасына кері әсер етеді. Қоршаған ортаны ластаушы өндіріс көздерінен алшақтаған сайын бұл көрсеткіштер дұрысталғандығы байқалады.

Дамыған өнеркәсіп, тармақталған көлік желілері, көптеген тұрғын үй қорлары және жолдардағы көлік құралдарының көбеюі (сонымен қатар осы автомобиль ағынына қызмет ететін жанармай құю кешендерінің ұлғаюы) қоршаған орта компоненттеріндегі ауыр металл концентрациясының өсу қаупін едәуір арттыратын факторлар болып табылады.

Негізінен, ауыр металдар экологиялық пирамиданың барлық деңгейлерінде жинақтала алады, бұл мәселені едәуір күшейтеді. Олардың ішінде: канцерогендік, мутагендік әсерлер, сондай-ақ асқазан-ішек жолына, жүрек-тамыр, эндокриндік, жүйке, репродуктивті жүйелерге ұзақ мерзімді уытты әсер ету, бедеулік қаупінің жоғарылауы. Денеде жиналуына байланысты олар уақыт өте келе иммундық жүйенің әлсіреуіне, созылмалы аурулардың өршуіне әкеледі. Әрбір ауыр металл ағзаға әсер етудің өзіндік сипаттамаларына ие. Мысалы, сынаппен уланған кезде негізінен жүйке жүйесі, бүйрек, ал кадмиймен уланған кезде өкпе, мұрынның шырышты қабаты және асқазан-ішек жолдары әсер етеді.

Атмосфералық ауаның ластануы өте маңызды мәселе екенін білу керек, өйткені ауыр металдар адам ағзасына тікелей ауадан ене алады, бірақ бұл қауіпті екенін және атмосферадан едәуір қашықтыққа өтіп, жер бетіне түсіп, табиғаттағы заттардың айналымына еніп, жаһандық ластануды тудыратындығын ұмытпауымыз керек.

Адамзат эволюциясымен ауыр металдардың топырақтағы концентрациясы жылдар бойы тұрақты түрде артып келеді, олар топырақ қалыңдығында, әсіресе жоғарғы қарашірік горизонттарында жиналады, бұл олардың құнарлылығына, микробиологиялық белсенділігіне және оларда өсетін өсімдіктердің сапасына теріс әсер етеді.