ХIX ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстанды еуропалық және ресейлік ғалымдардың

39 
тіршілігінен құнды деректер келтірілген.Белгілітарихшы А.И. Левшин «Қырғыз-
қазақ немесе қырғызқайсақ ордалары мен далаларының сипаттамасы» атты үшбөлімнен тұратын зерттеу еңбег
ін жазды.Автор зерттеулерінде қазақ өлкесінің тарихы мен этнографиясы,географиясы туралы аса маңызды мә
ліметтеркелтіреді.Торғай облысының мал дәрігеріА.И.Добросмыслов қыруар мол дереккөздері негізінде«Торғ
ай облысы.Тарихи очерк» атты үш томдық іргелі еңбекжазып қалдырды.Онда Кіші жүздегі қазақ хандықтары
ныңтарихы мен саяси оқиғалары толық сипатталған. Автор ХІХ ғасырдың 60-
жылдарындағы әкімшілік реформаларбарысын және қалай жүргізілгенін толық баяндаған. Ресейшығыстануш
ысы,этнограф В.Радлов қазақ өлкесітұрғындарының мәдениеті,тілі, тарихына байланыстытүбегейлі зерттеуле
р жүргізді.Оның «Сібір қазақтарыныңэтнографиясы туралы» іргелі еңбегі түркология ғылымыныңдамуына зо
р ықпал етті.Қазақ өлкесі туралы құндыдеректер қалдырған көрнекті зерттеушілердің бірі,географП.П. 
Семенов-Тян-
Шанский.Ол Алтай,Жетісу,Орта Азия жерлеріне экспедиция ұйымдастырып,«Қырғыз өлкесі» және «Түркіста
н өлкесі» деген іргелі еңбектер жазды. 
 
70. 
«Зар заман» мектебінің поэзиясындағы наразылық: Дулат Бабатайұлы Шортанбай Қанайұлы, 
Мурат Мөңкеұлы және т.б.
 
Зар Заман Ақындары қазақ әдебиеттану ғылымына алғашрет М.Әуезов енгізген термин, зар заман кезеңінде ғ
ұмыркешіп, отарлық езгіге түскен қазақ халқының тағдырынмұң-
зармен жырлаған ақындар шоғыры. Зар заманақындары шоғырының белгілі өкілдері: Дулат Бабатайұлы, Шор
танбай Қанайұлы, Мұрат Мөңкеұлы, Әбубәкір Кердері, Албан Асан, т.б. Әуезов Зар заман ақындары дәуірінА
былай хан тұсынан Абайға дейінгі жүз жылға ұластырып, Нарманбетпен аяқтайды. Зар заман ақындары тұсын
ан қазақәдебиеті жазбаша сипат алатынын атап көрсетеді. Дәстүрліқазақ қоғамындағы бұрынғы қалыптасқан қ
ұндылықтардыңөзгеруі, елді басқару жүйесінің басқа сипатқа ауысуы, отаршылдықтың белең алуы, халықтың
қатты күйзелуі Зарзаман ақындарын тарих сахнасына шығарған. Зар заманақындары халқының жай-
күйін ойлаған ұлт қайраткерлеріретінде танылды. Олардың шығармалары халықтық салт-
дәстүрлерді қаймағы бұзылмаған қалпында сақтауға, ұлттықболмыс-бітімнен ажырамауға үндейді. 
Ресей империясы отарлаушыларының озбырлығы мен сұрқия саясаты Зар заман ақындарының өлең-
жырларындажан-
жақты суреттеледі. Қазақ халқының шұрайлы жерлерінтартып алып, ұрпағын аздырып, діннен аулақтату сықы
лдыимпериялық пиғылдың жүзеге асуына қарсыласу қозғалысыЗар заман ақындарының қайраткерлік поэзияс
ын өміргеәкелді. Бұрынғы жыраулар поэзиясымен үндесіп жататынөршіл рух, әсіресе, Мұрат Мөңкеұлының ж
ырларынанайқын байқалады. Зар заман ақындары шығармаларындағыұлттық болмысты, қазақы қадыр-
қасиетті сақтап қалуғаүндеген ой-
пікірлер жанайқаймен, шарасыздықпен, соңғытөзімді сарқа айтылғандығымен ерекшеленеді. Мұндайөлеңдерд
ен бодандықтың бұғауына бас игісі келмеген ұлтқайраткерлерінің өршіл үні айқын аңғарылады.Халықты қан 
қақсатқан зобалаңның себебін Зар заманақындарының бірі адам қолымен жасалған зұлымдықтан, екіншілері д
іннің бұзылғандығынан деп топшылайды. Әсіресе, Шортанбай ақын шарасыздықтан дінді таянышқылады.Зар 
заман ақындарының көпшілігіне тән ерекшелік – келешекті көрегендікпен болжап, алдағы уақыттағы ел сипат
ының өзгерісін қолмен ұстап, көзбен көргендейбейнелеп айтуы. Мұндай болжам өлеңдер Зар заманақындары 
шығармашылығының бастапқы кезеңінде, яғниотарлаушылардың ойранынан бұрынырақайтылғандығымен құ
нды. Бүгінгі көзқарас тұрғысынанқарасақ, олардың ойлаған қаупі расқа айналғанына куәболамыз. Бұл ақында
рдың ішінде өлең-жырдың бар қуатынпайдаланып, ата-
баба дәстүрімен астарлай айтып, батыс пен шығыстан келетін кесапатты бірдей болжап бергені – ДулатБабата
йұлы. 

жүктеу/скачать 0,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: