Байланысты: 1.Қазақстанның өсімдік ресурстарының қазіргі жағдайына сипаттама-emirsaba.org
3.«Антибиоз» және «аллелопатия» түсініктеріне анықтама беріңіз, мысалдар келтіріңіз. Популяциялардың немесе жекеленген даралардың арасында бір серіктестің бәсекелесі үшін зиянды әсерін тигізетін зат бөлуін қарым-қатынастықтың бұндай типін – антибиоз деп атайды. Мысал ретінде Penicillium саңырауқұлағының бактериялармен өзара әрекеттесуін айтуға болады. Penicillium бактерияларды өлтіретін пенициллин антибиотигін бөледі.
Тікелей және жанама ластаушы заттардың бірінің әсерінен өсімдіктердің және микроағзалардың ҚО әртүрлі улы химиялық байланыстарды бөлуі -аллелопатия антибиоздың бірден-бір формасы болып табылады. Мысалы, қыналар мироағзаларды өлтіретін ерекше зат – фитонцидтерді бөледі, сондықтан да дәрігерлер емдеу-сауықтыру орындарында емделіп жатқан тыныс алу мүшелері ауырып жатқан адамдарға қыналы ормандардың арасында демалуды ұсынады.
Көптеген тұқымдар, жапырақтар, өсімдіктің жапырағы мен гүлдері басқа түрлердің тұқымдарының өсуін тежейтін ерекше заттарды бөледі. Грек жаңғағы астында және жанында шөптесін өсімдіктер өспейді, себебі бұл ағаштың жапырағы фенолдық қосылыс юглонды бөледі, ол басқа өсімдіктердің өсуі мен дамуын тежейді.
Аллелопатия (гр. allelon - қайтару, patos- әрекет) өсімдіктің әртүрлі биологиялық белсенді зат бөліну арқылы бір-біріне әсер етуі (фитонцидтер-колиндер-антибиотиктер т.б.).Бұл организмдердің денесінен өзіне тән химиялық өнімдер шығару арқылы қарым-қатынас жасау жолы. Өсімдіктерден бөлінетін кейбір заттар жануарларға жағымсыз немесе жағымды әсерін тигізетін қасиетке ие болады. Мысалы, кәдімгі жусан иісі көптеген өсімдіктерге ( жүгері, картоп, қызан, т.б.) жағымсыз әсерін тигізеді, сүмбілбұршақ пен бидайдың өсуі тежеледі.
Өсімдіктерден бөлінетін заттар жануарларға еліктіргіш (аттрактанты) немесе үркіткіш (репелленты) түрінде әсер етеді. Бұл қасиеттер, әсіресе біртекті қоректілер паразиттер үшін өте маңызды. Жануарлар да өздерінен жағымды, кейде жағымсыз әртүрлі белсенді заттар бөліп, өзінің жауына қарсы немесе еліктіргіш белгі беру сипатына ие бола алады.
27-билет
