билет  1. Ресейдегі Ақпан буржуазиялық-демократиялық революцияның

қарсы алса, ол, біріншіден, бұл революцияның оларды патша өкіметінің 

қанауы мен зорлығынан құтқаруында және, екіншіден, оларды өзімізді 

басқарсақ деген ескі үмітінің нығая түскенінде еді”, - деп түсіндіреді. 

Халықтың Уақытша үкіметке барынша қолдау көрсетуіне оның 1916 жылғы 

25 маусым жарлығының күшін жойып, енді бұратаналарды қара жұмысқа 

алуды тоқтатуын, ал 7 наурызда 1916 жылғы көтеріліске қатысушыларға 

амнистия жариялау сияқты шаралары да ықпал етті. Бұл жөнінде М.Дулатов: 

“Сары әскер” қарсылық қылған елдерге лек-легімен аттанып, қазақ-қырғыз 

даласын қызыл қанға бояуға кірісіп еді. Он айға жетпей патша өкіметі 

құламаса, Ресейдегі ұлы төңкеріс болмаса, не болар еді”, - деп жазды. 

Самодержавияның құлатылғаны жайлы хабар жер-жерлерге жетісімен түрлі 

әлеуметтік топтардың, саяси партиялардың өкілдері жоғарыдан нұсқау 

күтпей-ақ, өздерінің қоғамдық ұйымдары арқылы жергілікті басқару 

органдарын құруды қолға ала бастайды. Қоғамдық негіздегі құрылған мұндай 

жергілікті басқару органдары: азаматтық атқару комитеті, біріккен қоғамдық 

құрама (коалициялық) атқару комитеті деген сияқты атауларға ие болды. 

1917 жылдың 5 наурызына дейін Қазақстанда да қоғамдық негіздегі атқару 

комитеттері құрыла бастады. Мәселен, 3 наурызда Көкшетауда, 4 наурызда 

Қызылжарда, 5 наурызда Семейде біріккен қоғамдық ұйымдардың атқару 

комитеттері құрылды. Бұл ұйымдарға түрлі әлеуметтік топтар мен саяси 

партиялар мүшелікке ұмтылды. Бұл халықтың демократиялық басқару 

дәстүріне құлшына араласқанын аңғартады. 

  

2) Бірнеше мәрте КСРО Жоғары Кеңесінің депутатыболып сайланды. КОКП-

ның XIX-съезінен бастап, кейінгі съездерінің бәріне делегат болды. 

Парламент және партия делегациясын басқарып, әлденеше рет шетелдерде 

болып қайтты. 1956 жылдан бастап СОКП-ның Орталық Комитетінің мүшесі. 

Партияның XXIII-съезінде ол КОКП-ның Орталық Комитетінің Саяси 

Бюросының мүшелігіне кандидат, ал XXIV-съезде мүше болып сайланды. 

КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының және Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі 

Төралқасының мүшесі болды. Д. Қонаев өз заманының ұлы саясаткерібола 

білді. Ол билік басында болған уақыт қайшылықты күрделі, қарама-

қайшылықты болғанымен, елдің экономикасын, әлеуметтік саласын, 

ғылымын, ұлттық мәдениетін дамыту ісіне айтулы еңбек сіңірді. 

Дінмұхамед Ахметұлы ел басқарған жылдары кең байтақ қазақ жерінде 68 

жұмысшылар кентімен 43 қала пайда болды. Оның ішінде, өнеркәсіп 

орталығы болып саналған Рудный, Екібастұз, Шевченко (қазіргі Ақтау), 

Никольский, Степногорск, Теміртау, Жаңатас, Кентау, Арқалық қалалары 

салынды. 

Ауыл шаруашылығы қарқынды дамып, тың және тыңайған жерлер игерілді. 

Кеңшарлар мен ұжымшарлар салынды. Мал саны көбейіп, ауыл 

шаруашылығының өнімдері жыл сайын артып отырды. 

Дінмұхамед Ахметұлы арқасында Қазақстанның өнеркәсіп, оның ішінде 

түрлі-түсті металлургия саласы жоғары деңгейде дамыды. Бүкілодақтық 

көлем бойынша мыстың үштен бір бөлігі, қорғасынның70%-ынан астамы, 

мырыштың 40%-ынан астамы қазақ жерінде өндірілді. Өскемен қорғасын-

мырыш және титан-магний комбинаттары, Соколов-Сарыбай мен Лисаков 

кен-байыту комбинаттары, Жезқазған мен Балқаш таукен-металлургия 

комбинаттары, Ермаков пен Ақтөбе ферроқорытпа зауыттары іске қосылып, 

Ақтөбе қаласындағы шығарылған хром кенінің көлемі артты. 

Д.А.Қонаев металл өңдеу және көлік жасау салаларында өндіріс тиімділігін 

арттырып, Өскемен, Орал, Қарағанды, Петропавл, Шымкент, Алматы 

қалаларында көлік жасау зауыттары құрылды. Алматы ауыр машина жасау 

зауыты шығарған өнім әлемнің 40-тан астам мемлекетіне таралды. Қазақ 

жерінің аумағында көмір мен мұнай кен орындары ашылып, Қазақстан отын-

энергетика өнеркәсібінің ірі орталығына айналды. Тараз және Шымкент 

қалаларында орналасқан комбинаттар сары фосфор өндіру бойынша әлемде 

бірінші орында болды. Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым 

академиясының академигі Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев ғылым саласында 

орасан зор қызмет етті. 100-ден аса ғылыми еңбектермен зерттеулер жазды. 

Біраз ғылыми жұмыстарын шаруашылық пен өндірістік тәжірибеден өткізді. 

Өз еңбектерінің халық шаруашылығына тигізер пайдасының зор екендігін іс 

жүзінде дәлелдеген еді. Өндіріс тиімділігін арттырумен қатар, ол жас 

ғалымдарды қолдап, білім жүйесіне ерекше көңіл бөлді. Қазақ өнерін жоғары 

бағалаған Дінмұхамед Ахметұлы өнерде жүрген жандарды жан-жақты 

қолдап, қазақ мәдениетінің дамуына ықпал етті. Өнер ордалары салынып, 

мәдениет үйлері өз қызметін бастады. Қазақ жерінің барлық аймақтарында 

дерлік білім және мәдени ошақтар ашылып, тұрғын үйлер тұрғызылып, 

әлеуметтік нысандар салынды. 

Дінмұхамед Ахметұлы Қонаевтың бастамасы бойынша қазақ жерінің сол 

кездегі астанасы Алматы қаласында Үкімет үйі, Қазақстан Компартиясының 

Орталық Комитетінің ғимараты, Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым 

Академиясының ғимараты тұрғызылды. Қала көшелерінің саны артып, жаңа 

тұрғын үйлер салынып, 12 ықшам аудан ашылды. Мектеп пен бала-бақша 

ғимараттарының құрылысы басталып, Оқушылар сарайы жас өнерпаздарға 

есігін айқара ашты. Республика Сарайы, Спорт және Мәдениет Сарайы, 

«Медеу» спорт кешені, Ұлттық Кітапхана, цирк сынды мәдениет, білім және 

спорт нысандары бой көтерді. Авто, аэро және темір жол вокзалдары, 

әуежай, «Алматы», «Отырар», «Жетісу», «Алатау», «Достық», «Қазақстан» 

қонақүйлері салынып, қала көркін ашты. 

Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев Республика партия ұйымын басқарған ширек 

ғасырға жуық ішінде өзінің үлкен мәдениеттілігімен, иманжүзді ізеттілігімен, 

танылып, халық дәстүрін жақсы білетін, тағылымы терең, ой-өресі биік жан 

екенін көрсетті. Кейін мемлекет ісінен қол үзген кезде де ол білімдар білікті 

жан ретінде елде жүріп жатқан реформа бағыттарын, қоғамды 

демократияландыру қажет екенін терең түсініп, қолдай білді. 

Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев 1993 жылғытамыздың 22-сінде, 82-жасқа 

қараған шағында кенеттен қайтыс болды. 

 

3) Қазақстан Республикасында 1989 жылғы халық санағында 16199,2 мың 

адам тіркелді. 1999 жылғы санаққа дейінгі аралықта Қазақстан халқы 1246,1 

мың адамға кеміген. Мұның басты себебі бұрын қуғын-сүргінге ұшырап, 

Қазақстан жеріне көшіріліп, қоныстандырылған өзге ұлт өкілдерінің, әсіресе, 

орыстардың, украиндардың, немістердің, кавказ халықтарының, т.б. өз ата 

мекендеріне көшіп кетуі болды. Өсу тек Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда, 

Атырау облыстарында, Алматы, Астана қ-ларында байқалды. Ерлердің саны 

7201,8 мың болса, әйелдер 7751,8 мыңды құрады. Соңғы он жылда ұлттық 

құрамда да айтарлықтай өзгеріс болды. Мыс., қазақ ұлты 1468,1 мың адамға 

(22,9%) көбейіп, республика халқының жартысынан астамын (53,4%-ын) 

құрады. Сондай-ақ, күрд (29,1%-ға), дүнген (23,3%-ға), ұйғыр 15,9%-ға), 

өзбек (12%-ға) халықтарының саны да өсті. Оның есесіне орыс ұлты 

өкілдерінің саны 1582,4 мың адамға (26,1%-ға) кеміді, немістер 593,5 мың 

(62,7%), украиндар 328,6 мың (37,5), татарлар 71,7 мың (22,4%), беларусьтер 

66 мың (37,1%) адамға кеміген. 

Қазіргі кезде жалпы білім беретін мемл. мектептерде 3101,4 мың оқушы 

оқиды, олардың 1661,3 мыңы ауылдық жерлерде білім алуда. 1997 ж. 

республикадағы жалпы білім беретін жеке меншік (беймемл.) мектеп саны 

124 болды, онда 13,5 мың оқушы оқыды. Қазіргі кезде 3455 мектеп мемл. 

тілде жұмыс істейді. Онда 1530,1 мың оқушы оқиды. Сонымен бірге сабақ 

орыс тілінде жүргізілетін 2522 мектеп (1462,4 мың оқушы); өзбек тілінде – 78 

мектеп (77,2 мың оқушы); ұйғыр тілінде – 14 мектеп (22,3 мың оқушы); тәжік 

тілінде – 3 мектеп (2,5 мың оқушы), украин тілінде – 1 мектеп (0,1 мың 

оқушы) және аралас тілде оқытатын 2112 мектеп бар. Қазақстан үшін табиғи 

өсім тұрғындар саны өсуінің негізгі көзі болып табылады әрі қазақ халқы 

өсімінің басты факторы болып қала береді. Мыс., қазақтардың табиғи оң 

өсімі 1989 ж. Қазақстан тұрғындарының бүкіл табиғи өсімінің 63,5%-ын 

құраған болса, бұл өсім 1991 ж. – 72,4%, 1993 ж. – 88,2%, 1995 ж. – 88,0% 

болды 

жүктеу/скачать 0,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: