2. Орташа, медиана, диапазон, орташа квадраттық ауытқу, стандартты ауытқудың есебін жазыңыз. Орташа мәні — көптеген сандар немесе функциялардың сандық сипаттамасы (математикада) – олардың ең аз және ең көп мәндерінің арасында ішінен алынған кейбір саны.
Медиана интуитивтік «орташа» түсінікпен келіседі. Медиананы анықтағанда алдымен түрлендірмелі қатарда орналасқан (медианалық интервал) интервал анықталады. Бұл интервал оның жиілігінің жинақталған қосындысы теңдігімен немесе барлық жиілік қатарының жарты қосындысынан асып кетуімен сипатталады. Интервалды түрлендірмелі қатардың медианасын есептеу мына формуламен жасалады:
мұнда х0 – интервалдың төменгі шегі;
h – интервал көлемі;
fm – интервал жиілігі;
f – қатар мүшелерінің саны;
fm-1 – қатар мүшелерінің жинақталған қосындысы, алдыңғы мәліметтегі.
Диапозон (размах) негізгі екеуі: орташа және жеке мәндер картасы. Егер бақыланатын процесс кейбір мәндер табиғи топтарды құрайтын болса, онда орташа бақылау картасын пайдалану ұсынылады. Бастапқы деректерді топтарға жинап, олардың әрқайсысы үшін орташа мән мен көлемді есептеу керек (диапазон – топтағы максималды және минималды мән арасындағы айырмашылық)
20-30 орташа мәндерді жинақтап және олар бойынша карта құру керек. Орташа және серпіліс картасы екі графиктен тұрады, жоғарғы жағында – орта карта, төменгі жағында – серпіліс картасы(карта размаха). Орташа карта жеке топтардың орташа мәндерін, сондай – ақ үш сызықты көрсетеді: орталық (орта) және екі бақылау шекарасы-жоғарғы және төменгі. Егер деректер контекстінде теріс мәндер мағынасы болмаса (мысалы, пайыздар талданады) және төменгі шекара үшін есептелген мән нөлден аз болса, онда бұл шекара картаға түсірілмейді немесе нөлге тең болады. Тербеліс картасында ортаңғы, жоғарғы және төменгі бақылау шекаралары қолданылады. Мұнда төменгі бақылау шекарасы әрдайым теріс емес және ол n ≥ 7 үшін болады (n-ден кіші D3 коэффициенті нөлге тең).
Шекаралар келесі формулалар бойынша есептеледі:
UCLX = X + A2R-орташа картаның жоғарғы шегі;
CLX = X-ортаңғы картаның орталық сызығы;
LCLX = X – A2R-орташа картаның төменгі шекарасы;
UCLR = D4R-ауқым картасының жоғарғы шегі;
CLR = R-ауқым картасының орталық сызығы;
LCLR = D3R-ауқым картасының төменгі шекарасы.
Мұнда X - бір үлгінің орташа мәні, X-орташа x мәндерінің орташа мәні, R-бірнеше үлгінің ауқымындағы орташа, A2, D3, D4 – N үлгілерінің мөлшеріне байланысты коэффициенттер . Картаны құру кезінде 30 алғашқы мәндер қолданылады.