Қарақыпшақ Қобыланды (шамамен XY. Ғ) –батыр, тарихи қайраткер.Қазақ, өзбек мемлекетінің негізін қалаушы Әбілхайыр ханның бас батыры болған. Қазақ шежіресінде Қобыландыны Қарақыпшақтан тарайтын Тоқтарбайдан туғызады. Қобыландыдан Беркімбай. Беркімбайдан бес таңбалы Қыпшақ ұрпақтары өрбиді. Қобыланды батыр ру аралық қақтығыстардың бірінде Арғын тайпасының билеушісі Қотан бидің ұлы Дайырқожа батырды (Ақжол) өлтірген. Қазақ ауыз әдебиетінің осы оқиға жөнінде Қотан бидің «Қарақыпшақ Қобыландыда нең бар еді, құлыным» деген жоқтауы сақталып қалған. Қазақ халқы арасында Қобыланды батырды қызылбастар мен қалмақтарға қарсы соғыстарын баяндайтын «Қобыланды» батыр эпосы кең тараған.(«Қазақстан» ұлттық энциклопедия,5-том, 695-бет).
-Қобыланды батырдың әкесі: (Тоқтарбай)
-Қобыландының анасы: (Аналық)
-Аналық пен Тоқтарбай – қай батырдың ата-анасы: (Қобыланды)
-«Қобыланды батыр» жырының кейіпкерлер тізбегі: (Тоқтарбай, Естеміс, Аймақ хан)
-Арыстан туған Қобыландының неше жаста қазынадан қамқа кигендігі: (6 жасында)
-«Ай астына аспанға
Құрды бақан қақтырып,
Алтын теңге аттырып,
Теңгені атып түсірген...» - батыр қай сұлуды алады: (Құртқаны сұлу сөз алар)
-Қобыланды батырдың тұлпары: (Тайбурыл)
-Сөздердің бірігуінен жасалған, Құртқа баптаған тұлпар: (Тайбурыл)
-Қобыланды батырға лайық тұлпардың келген жолы(Естеміс)'>(Құртқа)'>: (Құртқаның көрегендігімен қалап алды)
- «Қобыланды батыр» жырындағы Тайбурылды ерекше күтімге алған ару қыз, батырдың жары (Құртқа)
«Қобыланды батыр» жырындағы Бурылдың тұяғын жерге тигізбей, алтын тонға орап баптаған адам: (Құртқа)
-Тоқтарбайдың жылқыда,
Тоқсан құлы бар еді.
Тоқсанының бастығы...» кім: (Естеміс)
-Қобыландыны Қызылбастың еліне, Құртқа қызға жібергісі келмей, тоқтау салған адам: (Естеміс)
-Тоқсан құлдың бастығы,Қобыланды батырды баулыған ер: (Естеміс)
-«Қобыланды батыр» жырындағы айтылатын Қызылбас елі: (Иран елі)
- Қызылбасты елінен шыққан Қазан ер қай батырлар жырының кейіпкері: («Қобыланды батыр» жыры)
-Қақырғаны қан татып,
Түкіргені жын татып,
Қақырғанда қан ішті,
Түкіргенде жын ішті...»-деген үзінді қай жырдан: («Қобыланды батыр»)
-«Қазақтың ері келді», - деп, Қобыландының айбатынан сескеніп, кезек берген хан: (Көктім Аймақ)
-«Қобыланды батыр» жырынан алынған:
«Ерлер жаннан түңілді,
Аш күзендей бүгілді.
Екеуінің ақ сауыт
Шығыршықтан сөгілді.
Сол уақыттар болғанда
Артық туған Қобыланды,
Найзасын ырғап ендірді...»- деген үзіндідегі шайқасып жатқан екі батыр: (Қобыланды мен Қазан)
-Қазаннан Сырлы қаланы Қобыланды неше күнде алған? (12 күнде)
-«Қобыланды батыр» жырында Қазан деген ердің Ноғайлы жерінен басып алған екі қаласы: (Қырлы , Сырлы қала), (Қырлы қала-онда бектер орналасқан, Сырлы қала – онда жендеттер орналасқан)
-«Қобыланды батыр» жырындағы Ноғайлының жерін,Сырлы,Қырлы қалаларын тартып алған батыр: (Қазан)
-Қобыландыны алғаш жекпе-жекке шақырған батыр: (Қызыл ер)
-Бір аяқпен күреске түспекші болған батырсымақ: (Қызыл ер)
-Ай, Қобыланды, құрдасжан,
Қайратыңды көп көрдім»,- деп сөз арнаған кейіпкер: (Қараман)
-Тайбурылдың қырық үш күндік кемдігі байқалатын жер: (Қырлы қала мен Сырлы қалаға жетерде)
-«Тайбурыл атты құтыртып,
Оған келді сыдыртып...»-деген жолдар алынған жыр: («Қобыланды батыр» жыры)
-«...Қобыланды гулеп жөнелді,
Көп қиятқа қарамай.
Қалың қият – көп қосын,
Бәрі қалды артында,
Бірі еруге жарамай»,- деген жыр жолдарындағы «көп қият, қалың қияттың» кімдер екені: (Қараман мен оның қосыны)
-«Қобыланды батыр» жырында Қобыландының:
Сейілдің ұлы Қараман
Көмек берер демеймін.
Әйел де болсаң, қатар ең,
Мұңымды саған саламын.
Қош,Қарлыға, аман бол,
Қалмақ алған халқыма
Көмегім жоқ артымда
Жалғыз кетіп барамын,- деуінің себебі: (Қараманның еліне қашып кетуі)
-«Қобыланды батыр» жырындағы Қараман бейнесіне төмендегі мақалдардың қайсысы сәйкес келетіні: (Ер сасқанда белгілі)
-Қобыландыны қапыда, қулықпен ұсатап алатын кейіпкер: (Көбікті)
-«Қобыланды батыр» жырында Қараман мен Қобыландыны қолға түсіріп, аяқ-қолына кісен салған батырдың аты: (Көбікті)
--«Қобыланды батыр» жырында Көбікті киген сауыттың осал жерін айтып,Қобыландыға көмектескен адам: (Қарлыға)
-«Қобыланды батыр» жырында:
Қобыландыдай батырға
Ғашық болып сұлуың,
Жата алмайды үйінде»,-деген үзіндіде Қобыландыға ғашық болған қыз: (Қарлыға)
-«Өшті болған әкеңнен өшімді алмай мен қашпан», - деген сөз айтылды: (Қарлыға)
-Байлаулы жатқан қос батыр,
Есермісің,сермісің?
Бекер жатқан ермісің?!»- деп -«Қобыланды батыр» жырында Қарлыға кімдерге қаратып айтқан: (Қараман мен Қобыландыға)
--«Қобыланды батыр» жырында Қобыландыға қалмақ ханы Алшағырдың қорлығынан құтылуға көмектескен батырлар: (Қараман, Қарлыға, Орақ)
-«Сонда Бурыл гуледі,
Табаны жерге тимеді,
Көлденең жатқан көк тасты,
Тіктеп тиген тұяғы
Саз балшықтай иледі...» Үзіндідегі көркемдік тәсіл: (Әсірелеу ( гипербола ))
-«Кешке таман Тайбурыл
Жын қаққанға ұқсады,
Құлан менен құлжаның
Ұзатпай алдын тосады» - деген өлең тармақтарындағы буын саны: (7-8 буынды)
-Құбылып Бурыл гуледі,
Табаны жерге тимеді,
Тау мен тасты өрледі,
Төрт аяқты сермеді,
Құлақтың түбі терледі»,- деген жыр жолдарының буын,бунақ,шумақ түрлері: (7-8 буынды, 2 бунақты жыр түріндегі шұбырпалы ұйқас)
-«Қарақыпшақ Қобыланды» драмасын жазған: (М.Әуезов)
-Тарихта болған адам екені дәлелденіп, Ақтөбе облысында ескерткіш қойылған батыр: (Қобыланды батыр)
Достарыңызбен бөлісу: |
