1 дәріс. Кіріспе. Оқытуға қажетті эксперименттер, түрлері және олардың міндеттері
Демонстрациялық экспериментке қойылатын талаптар
жүктеу/скачать 23,6 Kb.
|
1 2
- Бұл бет үшін навигация:
- Зертханалық жұмыстар және оларды ұйымдастырып өткізудің әдістемесі
| Демонстрациялық экспериментке қойылатын талаптар
Физикалық демонстрациялық эксперименттің әдістемелік құндылығы мұғалімнен мынадай шарттарды орындауды талап етеді: 1.Тәжірибе өтіліп жатқан оқу материалымен тікелей органикалық байланыста көрсетілуі керек. 2.Демонстрациялық эксперименттің айқын мақсаты болуы тиіс. 3.Сабақта көрсетілетін физикалық тәжірибе көп уақыт алмауы керек және барлық құралдарды бірден көрсетудің қажеті жоқ. Олардың ең негізгілерін ғана тақырыпты түсіндіруде қолданып, қалғандарын оқушылардың сұрау, қайталау сабақтарында пайдаланған тиімді. 4. Физикалық тәжірибелер негізінен физикалық заңдылық-тардың сандық мағынасын дәлелдеуге тиісті. 5.Демонстрациялық эксперименттің эврикалық түрде болғаны жөн, мұндай жағдайда тәжірибенің негізінде оқушылар өздері "жаңалық" ашады немесе тиісті қорытындыға келеді. 6.Тәжірибенің бірнеше нұсқаларынан, жаңа сабақты түсіндіруде олардың ең көрнекісі, әсері (эффектісі) күштісі көрсетілуі керек. 7.Тәжірибені көрсеткенде демонстрациялық үстелде тек керекті құралдар ғана қойылуы тиіс. Оның көрнекілігін күшейту үшін мұғалім түсті қағаздарды, ақ-қара экрандарды, түрлі түсті боялған сұйықтарды пайдаланып, құралдарды жарықтандырғаны жөн. 8. Көрсетілген тәжірибеге қатысты сурет пен сұлбаларды дер кезінде тақтаға сызу қажет. Ең дұрысы - суретті динамикалық түрде салу. 9. Физикалық экспериментті нәтижелі көрсетуде физика мұғалімінің әдістемелік шеберлігі өте-мөте қажет. Зертханалық жұмыстар және оларды ұйымдастырып өткізудің әдістемесі Зертханалық жұмысты (экспериментті) орындағанда, физикалық құбылыстарды оқушылардың өздері бақылайды, тексеріп көреді; табиғат заңдылықтарын зерттейді; "қолдан қайта жасайды", сандық және сапалық қасиеттерін байқап, өлшейді; өз бетінше қорытынды жасауға үйренеді, физикалық процестерді біліп-тануға және өмірде қолдануға мүмкіндік болатындығына сенімі артады. Зертханалық эксперимент оқытудың ең әсерлі және нәтижелі әдістеріне жатады. Оны физика ғылымындағы эксперименттік зерттеу тәсілдерінің бейнесі және тікелей "көшірмесі" деп түсіну керек. Сондықтан ол мектеп физика пәніне ғылыми-зерттеу сипат береді. Мектепте физиканы оқытудың мақсаттарын орындайтындай зертханалық эксперименттің мынадай әдістемелік ерекшелік маңызы бар 1.Демонстрациялық тәжірибені көрсеткенде оқушылар тек ғана пассивті түрде бақылаушы рөл атқаратын болса, зертханалық экспериментке олардың өздері белсене қатынасады, физикалық құбылыстарды өздері қолымен істеп көріп, өлшеулер жүргізеді, физикалық шамалар мен тұрақтыларды тағайындайды. 2.Зертханалық жұмыстарды орындағанда оқушылар физикалық приборлармен, аппаратуралармен жұмыс істеуге үйреніп, политехникалық ебдейліктері мен дағдыларын дамытады, практикалық маңызын түсініп, олардың табиғат құбылыстарын біліп-тануға қажетті құрал екендігіне көз жеткізеді. 3.Зертханалық эксперимент жасау үстінде оқушылар бізді қоршаған табиғат құбылыстары туралы өзінше қорытынды жасауға үйренеді, физика заңдарының практикалық маңызына түсінеді, физика ғылымының техникамен және өмірмен байланыстылығына сенетін болады. Бұл физиканы оқытудағы формализмді жоюға жәрдемдеседі. 4.Зертханалық сабақтарда окушылар ғылыми-зерттеу жұмыстарды жүргізуге дағдыланады, физика ғылымының танымдық күшіне сеніп, оқуға деген олардың ынта-жігері артады. Мектепте өткізілетін зертханалық эксперимент белгіерекшеліктеріне қарай мынадай 5 топқа классификацияланады: I. Зертханалық экспериментке оқушыларды қатыстырылуы бойынша: 1) олардың барлығы түгел міндетті түрде орындайтын сыныптық зертханалақ, жұмыстар; 2) сыныптан тыс уақытта (физика кабинетінде, үйде), физикаға қызығушы оқушылардың ғана істейтін зертханалық жұмыстары болып бөлінеді. II. Өткізілетін орны мен уақыты бойынша зертханалық жұмыстар 4 түрге бөлінеді : 1) толық бір сабақ бойы; 2) сабақта қысқа уақыт (5-10 мин.) мерзімде; 3) физикалық практикум деп аталатып ұзақ уақыт (2 сабақ) бойы; 4) сыныптан тыс уақытта (кабинетте, үйде - 10,30 мин) өткізілетін эксперимент. III. Зертханалық эксперимент мазмұны бойынша сандық және сапалық жұмыстар болып бөлінеді. IV. Өткізу тәсілдері бойынша зертханалық эксперимент: 1) фронталь; 2) әр түрлі жұмыстар жүйесі; 3) физикалық практикум болып 3 ке бөлінеді. V.Зертханалық эксперимент қойылу мақсаты бойынша зерттеушілік, эвристикалык, иллюстративтік болып бөлінеді. Фронталь зертханалық жұмыстар қысқа уақытты немесе бір сағаттық болады. Ол сабақта яғни барлық оқушылар бір мезгілде бәрі бірдей жұмысты орындайды. Фронталь зертханалық жұмыстардың бірқатар ұйымдастыру - әдістемелік артықшылықтары бар: а) өтілетін тақырыппен тығыз байланысты болады; ә) барлық оқушының бірдей жұмысты орындауы, оны өтікізу мен тексеру мұғалім үшін жеңілдейді. Мұғалім бұл жұмыстың мынадай өзіндік қиыншылықтарын да аңғаруы керек: а) сыныптағы барлық оқушыларды бірдей құралдармен қамтамасыз етудің мүмкіндігі бола бермейді; ә) бір жұмысты 3-4 оқушы бірігіп топ болып істегендіктен, олардың біреуі ғана өлшеумен айналысып, қалғандары тек бақылауға мәжбүр; б) жұмыстың құралдардың тегіс бәріне бір мезгілде таратып, жинап алу мұғалімге оңайлыққа соқпайды. Бағдарламада көрсетілген зертханалық жұмыстар мен физикалық практикумдар негізінен мектеп физика курсының мынадай басты мәселелерін эксперименттік негізде түсіндіруді көздейді: 1) физикалық құбылыстарды бақылау және зерттеу 2) өлшеуіш приборлармен және физикалық шамаларды өлшеу әдістерімен танысу 3) физикалық шамалардың арасындағы сандық байланыстарды тағайындау 4) физикалық тұрақтыларды анықтау және олардың сан мәндерін табу тәсілдерімен таныстыру 5)техникалық құралдармен және қондырғылармен таныстыру. Зертханалық жұмысты орындау әдістемесі мынадай жүйеде өткізілуі тиіс: мұғалімнің кіріспе түсінігі (3-5мин), оқушылардың 163 жұмысты істеуі (25-30 мин), алынған нәтижелерді өңдеу (7-10 мин). қорытындылауы (3-5мин). Айналамыздағы бізді қоршап тұрған денелер мен процестер әлемінде тұнып тұрған физикалық сыр-құпия мен таңғаларлық тамаша құбылыстар мол. Тіпті, аяқ бассаң, қозғала кетсең, тамақ пісірсең, ойыншықпен ойнасаң, машинамен жүрсең, сырғанақ тепсең, суда жүзсең, ән салсаң, домбыра тартсаң - бәрі физика екендігін физик-мұғалім ешқашан естен шығармауы тиіс. Мұны оқушыларға ұқтырудың, оған нандырудың ең тиімді жолы - оларға сыныптан тыс уақытта физикалық тәжірибелер мен 165 бақылауларды жасаттыру. Әрине, мұндай сыныптан тыс эксперимент мұғалімнің басшылығымен ғана жүргізіледі. Сыныптан тыс эксперименттің білімдік және тәрбиелік маңызы күшті: оқушылардың физика мен техникаға қызығушылығын арттырады; оларды өз бетінше тәжірибелер, бақылаулар, өлшеулер жүргізуге баулыйды; физикалық теория мен практиканың байланысын терең түсінеді; айналамыздағы физикалық құбылыстардың мән-маңызын ұғады; физика және техника туралы әдебиеттерді оқуға әуестенеді; ол жайындағы кәсіби мамандықтардың ерекшеліктерімен танысады. Мұның бәрі оқушылардың физикалық білімдері мен іскерліктерін қарқынды дамытуға күшті ықпал жасайды, физиканы тереңдетіп және кеңейтіп оқуға ұмтылдырады, физика сабақтарының көрнекілігін күшейтіп молайтады. Оқушылардың физика-техникалық сыныптан тыс тәжірибелері мен бақылауларын ұйымдастыруға бірқатар жеткілікті мүмкіндіктердің бар екендігін аңғару қиын емес (механикалық ойыншықтар, балалардың алып жүретін (портативтік) жеңіл инструменттері, арнаулы конструкторлық приборлар комплектісі, үй-тұрмыстық машиналар мен тетіктер, үйдегі өлшеуіш приборлар, мектеп айналасындағы өндіріс орындарыүй аспаптары, т.т.). Сыныптан тыс эксперимент үйде, өндіріс объектілерінде экскурсия кезінде, физикалық - кештерде, физика-техникалық үйірмелерде, оқушылар сарайлары мен жас техниктер стансаларындағы секция жұмыстарында, қолдан приборлар жасау кезінде өткізіледі. Оқушыларды ұдайы физика-техникалық өнертапқыштықпен, рационализаторлықпен, техникалық шығармашылықпен әр түрлі жолмен (үйірмеде, сабақта, физикалық кеште, қабырға газеті арқылы, көрмеде, экскурсияда) таныстырып тұру қажет. Сыныптан тыс уақытта физикалық тәжірибелерді, бақылауларды, өлшеулерді нәтижелі өткізу мұғалімнің мынадай әдістемелік-ұйымдастыру жұмыстарды күні бұрын жасай білу шеберлігіне байланысты: 1) оқу материалына сәйкес қосымша әдебиеттерді таңдап алып, онымен оқушыларды таныстыру, олар орындайтын тәжірибелер мен бақылауларды жоспарлау; 2) жұмыстарды орындауға тапсырмалар дайындау; 3) оларды орындайтын орынды және қажетті приборларды анықтау. Мысалы, оқушылардың үйде жүргізетін бақылаулары мен өлшеулері мынадай тапсырма бойынша орындалуы керек: а) үйден шелектің, кесенің сыйымдылығын мензурканың жәрдемімен өлшеп анықтау. ә) үйден мектепке дейінгі жүрген жүрісінің орташа жылдамдығын қадымдап анықтау, оның графигін сызу. б) тұрмыста және техникада инерция құбылысының ескерілуін бақылау. в) Үйдегі электр есептегіш арқылы бір күнде және бір аптада жұмсалатын энергияның құнын есептеу. г) Үйде және табиғатта байқалатын жарықтың дисперсиясы, интерференциясы, диффракциясы құбылыстарын бақылау, оларды түсіндіру д) Адамның жерге түсіретін қысым күшін және қысымын өлшеп, анықтау. Сыныптан тыс эксперименттің орындалу нәтижелерін мұғалімнің сабақта сұрап, талдап, қорытындылап, толықтырып тұруы қажет. Дәрісті жоспарлау кезеңінде мұғалім дәріс кезінде демонстрациялық эксперименттерді көрсету керек пе, қажет болса, не және не үшін екенін шешеді. Егер демонстрациялық эксперименттерді қолдану туралы шешім қабылданса, онда сіз демонстрациялық эксперимент құру арқылы қол жеткізгіңіз келетін мақсаттарды және осы мақсаттарға жету үшін шешілуі керек міндеттерді анықтауыңыз керек. Дәрістің құрамына демонстрациялық эксперименттер енгізілетін мақсаттар әр түрлі болуы мүмкін – олар дәрістің тақырыбына, дәрістің ұзақтығына, тыңдаушылардың құрамына және олардың дайындық дәрежесіне және т.б. байланысты, бірақ дәріс берушілер әрдайым білдіретін бірқатар негізгі мақсаттарды бөліп көрсетуге болады. 1. Материалды ұсынудың айқындылығын арттыру. Кіші курс студенттері үшін жалпы физика курсын оқығанда презентацияның жоғары көрінуін қамтамасыз ету өте маңызды. Бұл әсіресе студенттерге таныс емес немесе таныс емес жаңа материалды үйрену кезінде қажет. Көрнекілікті арттыруға дәріске теориялық есептеулермен және ауызша пайымдаулармен, түсіндірмелермен және негіздемелермен ауысқан жөн демонстрациялық эксперименттерді енгізу арқылы қол жеткізіледі. Бұл студенттердің дәріске деген қызығушылығын едәуір арттыруға, материалды игеру сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. 2. Жаңа физикалық құбылыспен танысу. Жалпы физика курсын оқығанда әр түрлі лекторлар студенттерге курстың мазмұнын жақсырақ жеткізуге мүмкіндік беретін әртүрлі әдістемелік әдістерді қолданады.Осындай кең таралған әдістердің бірі келесідей.Алдымен тыңдаушыларға бір (немесе бірнеше) физикалық эксперименттер көрсетіледі, оның барысында студенттер кейбір физикалық құбылыстарды байқайды (кейде әртүрлі жағдайларда өтеді). Осылайша, тыңдаушылар олар үшін жаңа физикалық құбылыспен "танысады". Содан кейін лектор теориялық материалды баяндайды, қажетті түсініктемелер береді, оның барысында тыңдаушылар өздері байқаған құбылыстың мәнін түсінеді. Содан кейін лектор экспериментті тағы бір рет көрсете алады-нақты түсіндірмелермен. Бұл тәсілмен тыңдаушылар алдымен құбылысты бақылайды, содан кейін оның мәні мен оны теориялық сипаттау әдісі туралы біледі. Сондықтан бұл тәсілді шартты түрде "эксперименттен теорияға"деп атауға болады. 3. Теориялық ережелерді растау. Сондай-ақ, тікелей қарама-қарсы әдіс бар, ол келесіден тұрады.Алдымен тыңдаушыларға қандай да бір физикалық құбылысты сипаттауға арналған жаңа теориялық материал ұсынылады. Содан кейін бұл құбылысты көрсететін дәріс эксперименттері көрсетіледі және көрсетілім барысында қажетті қосымша түсініктемелер беріледі. Бұл тәсілмен тыңдаушылар алдымен жаңа физикалық құбылыс туралы және оны теориялық сипаттау әдісі туралы теориялық тұрғыдан біледі, содан кейін ғана бұл құбылысты байқайды. Сондықтан бұл тәсілді шартты түрде "теориядан экспериментке"деп атауға болады. 4. Материалды ұсынудың танымалдылық дәрежесін арттыру. Көбінесе мұғалімнің презентацияны танымал ету қажеттілігі туындайды.Бұл аудиторияның физикоматематикалық дайындығы жеткіліксіз болған жағдайда жасалуы керек (оқушылар, жаратылыстану және гуманитарлық мамандықтар студенттері, кездейсоқ аудитория – мысалы, ғылым фестиваліндегідей және т.б.). Бұл жағдайда мұғалімнің физикалық құбылыстардың мәнін терең қарастыруға және оларды егжей-тегжейлі математикалық сипаттауға уақыты да, мүмкіндігі де жоқ. Мұндай жағдайдан шығудың жақсы жолы – дәріс құрамына көптеген демонстрациялық эксперименттерді қосу. Мұндай дәрістерді оқу лектордан үлкен тәжірибе мен лекциялық демонстрациялар паркін жақсы білуді талап етеді. Ғылыми-көпшілік дәріс барысында мұғалім дәрістің басым бөлігіне айналатын көптеген физикалық демонстрацияларды көрсете отырып, физикалық құбылыстар, ғылыми жаңалықтар, физика ғалымдары туралы әңгімені шебер байланыстырады. Ең тәжірибелі танымал дәріскерлерде физикалық демонстрациялар дәріс материалының 90% - на дейін болуы мүмкін, яғни іс жүзінде материалдың барлық тұсаукесері демонстрацияларды көрсетуге негізделген және олардың айналасында "айналады". Мұндай дәрістерді оқудың үлкен шеберлері-ММУ физика факультетінің қызметкерлері мен түлектері-С.Д. Варламов, с. Б. Рыжиков, а. в. Селиверстов. 5. Аудиторияның назарын аудару, аудиторияға демалуға мүмкіндік беру. Көбінесе дәріс демонстрацияларын оқытушылар теориялық материалды ұсынуда "үзілістер" жасау үшін пайдаланады. Бұл дәріс түсіну қиын мәселелерге арналған немесе теориялық есептеулермен қатты жүктелген жағдайларда жасалуы керек. Студенттер, әдетте, материалды 35-45 минуттан артық (және мектеп оқушылары, жасына байланысты – 15-20 минуттан артық) толық үздіксіз қабылдай алмайтындықтан, бұл кем дегенде белгіленген аралықтардан кейін қажет теориялық материалдың тұсаукесерін үзу-мысалы, бір немесе бірнеше дәріс демонстрацияларын көрсету. Бұл жағдайда демонстрациялар презентация кенепіне "кіріктірілген", яғни теориялық материалды ұсынудағы "логикалық үзілістерге" түскені жөн. Дәрісті көрсетудің аталған мақсаттарына жету үшін лектор дәріске дайындалу кезінде келесі міндеттерді шешуі керек. 1. Дәрістің сипаттамасын құрастыру. Дәрістің негізгі "параметрлерін" анықтау қажет: дәріс тақырыбы, дәріс түрі (жалғасып жатқан дәріс курсының бөлігі, жеке дәріс), дәрістің ұзақтығы, тыңдаушылардың құрамы мен дайындығы, тыңдаушылар саны,дәрістің оқылатын орны мен уақыты, демонстрацияларды көрсетуге аудиторияның бейімделуі. Осыған сүйене отырып, сіз бұл дәрістің ғылыми немесе ғылыми тұрғыдан танымал болатындығын анықтауыңыз керек. Әрі қарай, дәрістерге қандай теориялық ұғымдар енгізілетінін, оның қалай жасалатынын, физикалық құбылыстар мен заңдылықтар талқыланатынын және теориялық құрылымдардың деңгейі қаншалықты терең және күрделі болатынын шешу керек. 2. Дәріс демонстрацияларын таңдау. Алдыңғы тармаққа сүйене отырып, сіз осы дәрісте қолдануға болатын демонстрациялардың тізімін жасауыңыз керек. Ол үшін дәріс демонстрацияларының тізімдерін немесе каталогтарын пайдалану керек. Осыдан кейін сіз дәріс ассистентінен (әдетте дәріс кезінде дәріс берушіге демонстрацияларды көрсетуге көмектеседі) келесі сұрақтарға жауаптарды білуіңіз керек: а) таңдалған демонстрацияларды көрсету үшін қажет жабдық дұрыс па; б) таңдалған демонстрациялардың әрқайсысын көрсету қанша уақытты алады; в) таңдалған демонстрациялар арасында техникалық тұрғыдан күрделі тәжірибелер бар ма, әрдайым алынбайтын тәжірибелер, сондай-ақ ұзақ дайындықты немесе қосымша көмекшілерді тартуды қажет ететін тәжірибелер бар ма; г) таңдалған демонстрациялар арасында белгілі бір уақытта (дәрістің басында немесе соңында немесе тек белгілі бір сәтте) көрсетілуі керек тәжірибелер бар ма. Алынған мәліметтер негізінде таңдалған демонстрациялар тізімін түзету қажет. Тәжірибе көрсеткендей, жалпы физика бойынша стандартты дәріс кезінде Материалды ұсыну сапасына нұқсан келтірместен 6-10-нан астам демонстрацияны көрсету мүмкін емес (олардың күрделілік дәрежесіне байланысты). Сонымен қатар, ғылыми-көпшілік дәрісте көрсетілген демонстрациялар саны 20-25-ке жетуі мүмкін. 3. Таңдалған дәріс демонстрацияларын ескере отырып, дәріс жоспарын құру. Бұл кезеңде дәріс демонстрациялары қандай мақсатта көрсетілетінін, қай ретпен, қай сәтте Және бұл талқыланатын теориялық материалмен қалай үйлесетінін анықтау керек. Сондай-ақ, әр демонстрацияны кім көрсететінін анықтау керек: дәріс көмекшісі, оқытушының өзі немесе көмекшімен жұптасқан дәріскер. 4. Дәріс демонстрацияларының жұмысын тексеру. Дәрісті бастамас бұрын таңдалған демонстрациялардың жұмыс істейтіндігіне (лекторлар айтқандай – "шығады"), олардың демонстрациялық үстелде дұрыс орналасқандығына, демонстрациялық жабдық мұғалімге дәріс оқуға кедергі болмайтындығына көз жеткізу керек. Бұл сұрақтар қою техникасы мен демонстрациялық физикалық экспериментті көрсету әдістемесі саласында жатыр, біз оларды қарастырамыз. жүктеу/скачать 23,6 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2