№1 Дәріс Мемлекеттік қызмет түсінігі мен негіздер Мемлекеттік қызметтің ерекшеліктер Мемлекеттік қызметтің принциптар ҚР мемлекеттік қызметін басқару І
№1 Дәріс Мемлекеттік қызмет түсінігі мен негіздері1. Мемлекеттік қызметтің ерекшеліктері2. Мемлекеттік қызметтің принциптары3. ҚР мемлекеттік қызметін басқару І. Мемлекеттік қызмет- басқа адамдармен қарым- қатынас арқылы жүзеге асады, сондықтан мемлекеттік қызметке елдің барлық азаматтары тартылады. Мемлекеттік басқару субъектісіне қоғамдағы басқару қызметінің мемлекет атынан кәсіби негізде жүзеге асыратын адамдар жатады. Мемлекеттік басқаруды кадрлық қамтамасыз ету басқару персоналының сапалы құрамы қоғамның даму деңгейіне, олардың еңбек ресурстарының жағдайына байланысты. Мемлекеттік аппараттың қызметкерлері материалдық және рухани игіліктерді өндірмейді. Бірақ олардың рөлі өндірісті ұйымдастыруға өте маңызды. Мемлекеттік қызмет – мемлекет билік қызметтері мен міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған міндетті өкілеттілікті орындау бойынша мемлекеттік органдардағы мемлекеттік қызметкерлер болып табылады. Мемлекеттік қызмет кәсіби қызметтің ерекше түрі ретінде келесі белгіерге ие:- мемлекеттік қызмет мемлекеттің ішкі және сыртқы қызметі мен міндетін жүзеге асырумен байланысты;- мемлекеттің экономика, әлеуметтік және әкімшілік – саяси салаларының құрлысын дамыту бойынша міндеттері мен қызметтері мемлекеттік қызметкерердің кәсіби қызметімен мемекеттік басқару арқылы жүзеге асады. Бұл қызмет кең масштабпен, басқару қызметінің қиындығы мен көлемділігімен ерекшеленеді. Мемлекеттік басқаруда барлық қоғам мен мемлекет қажеттілігі және қызығушылығы көрініс табады; - мемекеттік қызмет қоғамдағы басқару қызметінің жүзеге асуын қамтамасыз ететін арнайы аппарат құру шегінде жүзеге асады;- мемлекеттік қызметкерлер спецификасы басқару қызметтерін жүзеге асырумен байланысты. Мемлекеттің міндеті мен қызметін жүзеге асыру үшін мемлекеттік қызметкерлердің тәжірибелік жұмыстары өте маңызды;- мемлекеттік қызметкерлер мемлекет атынан шығады, сондықтан олар басқару қызметін жүзеге асыру үшін қажет мемлекеттік билік өкілеттілігіне ие;- мемлекеттік қызмет конституцияға, ҚР Президентінің заңдарына, бұйрықтарына және басқа заңды нормативті актілерге негізделген;- мемлекеттік қызмет тәжірибелік, ұйымдастырушылық, атқарушылық сипатқа ие;- мемлекеттік қызметкерлер өз қызметтері мен өкілеттіліктерін орындау кезінде заң талаптарына сәйкес жетекшілік жүргізу керек және өздерін саяси партиялар, қоғамдық бірестіктер шешімімен байланыстырмау қажет. ІІ. Мемлекеттік қызмет принциптары:1. заңдылық. Бұл принцип мемлекеттік қызметкерлердің алатын лауазымына байланыссыз ҚР Президенті бұйрықтарының сақталуы мен орындалуын көздейді;2. Қазақстандық патриотизм. Бұл принцип тұлғаның құрылуы мен жаңа буын адамдарын тәрбиелеуді қалыптастырумен байланысты. Мемлекеттік қызметке түсуші азаматтар нарықтық экономика жағдайында жұмыс жасайды, өз елінің салтын сақтап, өз мемлекетінің патриоты болуы керек;3. мемлекеттік қызметтің бірлігі. Бұл мемлекеттік биліктің заңдылық, атқарушылық, соттық бөліміне байланыссыз. Бұл принцип мемлекеттік басқару мен мемлекеттік қызметті ұйымдастырудың әлеуметтік- саяси мәнін көрсетеді;4. азаматтардың құқықтық басымдықтары, еркіндіктері, заңдық қызығушылықтары мемлекеттің қызығушылығын көрсетеді.5. мемлекеттік қызметке республика азаматтарының тең құқықта енуі және өздерінің мүмкіндіктерімен кәсіби дайындығына сәйкес мемлекеттік қызмет сатысы бойынша жоғарлау;6. азаматтардың мемлекеттік қызметке өз еркімен келуі;7. мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби болуы, мұнда басқарушы кадр қызметіне қатысты жұмыстарды білу керек;8. жұмысты бірдей орындағандарға еңбекақыны тең бөлу;9. мемлекеттік қызметкерлер мен төменгі мемлекеттік органдар үшін жоғарғы мемлекеттік органдар мен жауапты тұлғалардың өкілеттілігі қабылдаған шешімдерді орындау міндеттілігі;10. мемлекеттік қызметкерлердің бақылануы. Әрбір мемлекеттік қызметкердің кәсіби қызметі жоғарғы органдардың немесе жауапты тұлғалардың бақылаумен жүзеге асады;11. мемлекеттік құпияларды құрайтын қызмет шегінен қоғамның көзқарастары мен келісімдерін есепке алу. 12. мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық және әлеуметтік қорғалуы. Көрсетілген принципке сәйкес мемлекеттік қызметкерлерге ең алдымен жалпы конституциялық құқықтық және әлеуметтік қорғалу кепілдігі беріледі;13. мемлекеттік қызметкерлерді тиесілі қызметін және тапсырманың маңыздылығы мен қиындығына қарай әділ әрі белсенді орындағандарды марапаттау;14. мемлекеттік қызметкерлердің жауапты міндеттерін орындамағандығына және өз өкілеттілігін асырғандағы жеке жауапкершілігі;15. мемлекеттік қызметкерлердің біліктілігін жоғарлату. Бұл принцип басқарудың жоғарғы кәсіби деңгейін дамыту. Мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби қызметі төмендегі анықталған сипаттарға ие:- мемлекеттік қызмет белгілі қызметке қатысты жұмыстарды орындауды қажет етеді, кәсіптік, маманданған, біліктілік, лауазым.Кәсіп – бұл адамдар өздерінің еңбектерін ондағы білімге, жаңалықтарға сәйкес орындағандағы кең еңбек қызметі.Мамандық- көрсетілген кәсіпте еңбек қызметінің қысқа көрінісі, онда жұмыскер жұмысты тиімді орындау үшін жаңалықтардың терең жақтарын біледі.Біліктілік – жұмыскер орындай алатын жұмыстың қиындық деңгейін көрсетеді. Әкімшілік мемлекеттік қызметкердің біліктілігі біліктілік категориясына қарай анықталады.- мемлекеттік қызметтің сипаты мемлекеттік қызметкердің мемекеттік органдар қызметіне жеке қатысуы болып табылады. Бұл азаматтың мемекеттік органның жеке құрамына кіруін және оны басқару қызметіне енуін көрсетеді. - жауапты тұлғалардың ішкі тәртіпке және мемлекеттік органдардың регламентіне бағынуы мемлекеттік қызмет белгілеріне тән. Ішкі еңбек тәртібінің мазмұнын ұжымның нақты жұмысын қамтамасыз ететін, жауапты және және басқа жұмыскерлердің басқару қызметінің бірігуін анықтайтын нормалар құрайды. Ішкі еңбек тәртібі заңдармен, заң актілерімен, ішкі еңбек тәртібі мен регламент ережелеріне сай реттеледі. Мемлекеттік органдардың ішкі еңбек тәртібінің ажырамас элементі- субординация жүйесі болып табылады, яғни төменде тұрған мемлекеттік қызметкерлердің жоғарыларына бағынуы. - жауапты тұлғалардың жалақысы. Жалақы төмендегілермен ерекшеленеді: 1. еңбекті бағалаудың біркелкі критерилерінен басқа еңбектің саны мен сапасына қарай төленеді;2. ерте бекітілген нормалпрға сай жүрнізіледі;3. төлемнің негізгі бөлігі мемлекеттік органдардың штаттық кестесімен анықталады, ал қосымша бөлігі мемлекеттік қызметкердің біліктілік деңгейіне басқа жағдайларға байланысты (сыйақы, әртүрлі қосылымдар, мемлекеттік қызметтегі жылдарға байланысты);4. ақшалай түрде төленеді. ІІІ. Мемекеттік қызметті басқару Мемекеттік қызмет саласында бірдей мемекеттік саясатты қамтамасыз етумен, мемлекеттік қызметкерлердің жеке жұмысын ұйымдастырумен байланысты басқару қызметінің ерекше түрі және кәсіби қызмет, сондықтан өз принциптарын, қызметтері мен әдістерін басқару түріне енгізген. Мақсат – елде және шет елде әлді тиімді дайындықтағы қызмет сатысын әділ тәртіппен аттаған, бірдей ақпарат жүйесімен, қамтылған әлеуметтік қорғаудың кепілдігімен, адам капиталын басқару ресурстарына ұқыпты қарайтын кадрлармен басқару жүйесін құру. Қазақстанда нарықтық экономика оптималды болу үшін қазіргі заманға сай мемлекеттік қызметті және басқару құрылымын құру көзделген. Мемлекеттік қызметті басқару үшін жалдау жүйесін жақсартуды білдіреді, ал кадрлардың жылжуы стратегияның негізгі принципі болып табылады. Бұл бағытта жаңа буынның басқарушы кадрлар дайындау міндеті алға басуда. Басқаруда басымды мақсаттар мен міндеттерге жетуге қол созған адамдар жұмыс жасау керек. Мемлекеттік қызмет саласында бірдей мемлекеттік саясатты жүзеге асыру үшін сәйкес қызмет пен өкілеттілікке ие арнайы органдар құрылуы қажет. Оларға ҚР-ң мемлекеттік қызмет істері бойынша агенттік және оның территориялық бөлімшелері жатады. Берілген органдардың стратегиялық жоспарындағы басты бағыт қоғамда мемлекеттік қызметтің жоғарғы жағдайын құру және ұстап тұру болып табылады. Бұл бір жағынан Қазақстандағы жаңа мемлекеттің құрылуымен, ал екінші жағынан демократиялық, құқықтық, әлеуметтік бағытталған мемлекеттің құрылуымен байланысты. Мемлекеттік қызмет ісі бойынша ҚР агенттігінің негізгі міндеттері, қызметтері және өкілеттіліктері 1999ж. 03.12. ҚР Президентінің бекіткен қаулысымен анықталады. Агенттік төмендегі қызметтерді атқарады:- мемлекеттік қызметтің тиімділігін жоғарлату мен жетілдіруде мемлекеттік бағдарламаларды өңдеуге және жүзеге асыруға қатысады;- әкімшілік мемлекеттік қызметке өту үшін мемлекеттік қызметкерлер мен кадрлар бойынша республикалық база құрады;- мемлекеттік қызметтің кадрлық қоры туралы ел Президентінің бекітуіне қаулылары өңдейді және ұсынады;- мемлекеттік қызмет кадрларын басқарудың республикалық ақпараттық жүйесін өңдеу және құру;- әкімшілік мемлекеттік қызметкерлердің категория талаптарын өңдейді, бекітеді;- әкімшілік қызметкерлердің қызметінің реестрлерін және басқа актілерді ҚР Президентіне бекітуге ұсынады;- мемлекеттік қызметкерлердің әлеуметтік құқықтық қорғауды, еңбекақы төлеу жүйесін жетілдіру бойынша ұсыныстарды өңдейді;- мемлекеттік қызметкерлердің біліктілігін жоғарлату және қайта даярлау, дайындау сұрақтары бойынша мемлекеттік органдардың қызметін координацияау.Агенттік мемлекеттік қызметкерлердің құқықтары мен заңдық қызығушылықтары бұзылған жағдайда кеңес береді, әкімшілік мемлекеттік қызметке өту конкурсын жүргізу тәртібі мен жағдайларын анықтайды, сонымен бірге осы конкурстың дұрыс өтуін бақылауға, жүзеге асыруға, ел Президентінің шешімі бойынша әкімшілік мемлекеттік қызмет сұрақтары бойынша халықаралық келісім-шарт жобаларын дайындауға қатысады, қызмет ететін заңға, актілерге және ҚР Президентінің тапсырмаларына еңгізілген басқа қызметтерді атқарады.
№1 Дәріс Мемлекеттік қызмет түсінігі мен негіздері1. Мемлекеттік қызметтің ерекшеліктері2. Мемлекеттік қызметтің принциптары3. ҚР мемлекеттік қызметін басқару І. Мемлекеттік қызмет- басқа адамдармен қарым- қатынас арқылы жүзеге асады, сондықтан мемлекеттік қызметке елдің барлық азаматтары тартылады. Мемлекеттік басқару субъектісіне қоғамдағы басқару қызметінің мемлекет атынан кәсіби негізде жүзеге асыратын адамдар жатады. Мемлекеттік басқаруды кадрлық қамтамасыз ету басқару персоналының сапалы құрамы қоғамның даму деңгейіне, олардың еңбек ресурстарының жағдайына байланысты. Мемлекеттік аппараттың қызметкерлері материалдық және рухани игіліктерді өндірмейді. Бірақ олардың рөлі өндірісті ұйымдастыруға өте маңызды. Мемлекеттік қызмет – мемлекет билік қызметтері мен міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған міндетті өкілеттілікті орындау бойынша мемлекеттік органдардағы мемлекеттік қызметкерлер болып табылады. Мемлекеттік қызмет кәсіби қызметтің ерекше түрі ретінде келесі белгіерге ие:- мемлекеттік қызмет мемлекеттің ішкі және сыртқы қызметі мен міндетін жүзеге асырумен байланысты;- мемлекеттің экономика, әлеуметтік және әкімшілік – саяси салаларының құрлысын дамыту бойынша міндеттері мен қызметтері мемлекеттік қызметкерердің кәсіби қызметімен мемекеттік басқару арқылы жүзеге асады. Бұл қызмет кең масштабпен, басқару қызметінің қиындығы мен көлемділігімен ерекшеленеді. Мемлекеттік басқаруда барлық қоғам мен мемлекет қажеттілігі және қызығушылығы көрініс табады; - мемекеттік қызмет қоғамдағы басқару қызметінің жүзеге асуын қамтамасыз ететін арнайы аппарат құру шегінде жүзеге асады;- мемлекеттік қызметкерлер спецификасы басқару қызметтерін жүзеге асырумен байланысты. Мемлекеттің міндеті мен қызметін жүзеге асыру үшін мемлекеттік қызметкерлердің тәжірибелік жұмыстары өте маңызды;- мемлекеттік қызметкерлер мемлекет атынан шығады, сондықтан олар басқару қызметін жүзеге асыру үшін қажет мемлекеттік билік өкілеттілігіне ие;- мемлекеттік қызмет конституцияға, ҚР Президентінің заңдарына, бұйрықтарына және басқа заңды нормативті актілерге негізделген;- мемлекеттік қызмет тәжірибелік, ұйымдастырушылық, атқарушылық сипатқа ие;- мемлекеттік қызметкерлер өз қызметтері мен өкілеттіліктерін орындау кезінде заң талаптарына сәйкес жетекшілік жүргізу керек және өздерін саяси партиялар, қоғамдық бірестіктер шешімімен байланыстырмау қажет. ІІ. Мемлекеттік қызмет принциптары:1. заңдылық. Бұл принцип мемлекеттік қызметкерлердің алатын лауазымына байланыссыз ҚР Президенті бұйрықтарының сақталуы мен орындалуын көздейді;2. Қазақстандық патриотизм. Бұл принцип тұлғаның құрылуы мен жаңа буын адамдарын тәрбиелеуді қалыптастырумен байланысты. Мемлекеттік қызметке түсуші азаматтар нарықтық экономика жағдайында жұмыс жасайды, өз елінің салтын сақтап, өз мемлекетінің патриоты болуы керек;3. мемлекеттік қызметтің бірлігі. Бұл мемлекеттік биліктің заңдылық, атқарушылық, соттық бөліміне байланыссыз. Бұл принцип мемлекеттік басқару мен мемлекеттік қызметті ұйымдастырудың әлеуметтік- саяси мәнін көрсетеді;4. азаматтардың құқықтық басымдықтары, еркіндіктері, заңдық қызығушылықтары мемлекеттің қызығушылығын көрсетеді.5. мемлекеттік қызметке республика азаматтарының тең құқықта енуі және өздерінің мүмкіндіктерімен кәсіби дайындығына сәйкес мемлекеттік қызмет сатысы бойынша жоғарлау;6. азаматтардың мемлекеттік қызметке өз еркімен келуі;7. мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби болуы, мұнда басқарушы кадр қызметіне қатысты жұмыстарды білу керек;8. жұмысты бірдей орындағандарға еңбекақыны тең бөлу;9. мемлекеттік қызметкерлер мен төменгі мемлекеттік органдар үшін жоғарғы мемлекеттік органдар мен жауапты тұлғалардың өкілеттілігі қабылдаған шешімдерді орындау міндеттілігі;10. мемлекеттік қызметкерлердің бақылануы. Әрбір мемлекеттік қызметкердің кәсіби қызметі жоғарғы органдардың немесе жауапты тұлғалардың бақылаумен жүзеге асады;11. мемлекеттік құпияларды құрайтын қызмет шегінен қоғамның көзқарастары мен келісімдерін есепке алу. 12. мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық және әлеуметтік қорғалуы. Көрсетілген принципке сәйкес мемлекеттік қызметкерлерге ең алдымен жалпы конституциялық құқықтық және әлеуметтік қорғалу кепілдігі беріледі;13. мемлекеттік қызметкерлерді тиесілі қызметін және тапсырманың маңыздылығы мен қиындығына қарай әділ әрі белсенді орындағандарды марапаттау;14. мемлекеттік қызметкерлердің жауапты міндеттерін орындамағандығына және өз өкілеттілігін асырғандағы жеке жауапкершілігі;15. мемлекеттік қызметкерлердің біліктілігін жоғарлату. Бұл принцип басқарудың жоғарғы кәсіби деңгейін дамыту. Мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби қызметі төмендегі анықталған сипаттарға ие:- мемлекеттік қызмет белгілі қызметке қатысты жұмыстарды орындауды қажет етеді, кәсіптік, маманданған, біліктілік, лауазым.Кәсіп – бұл адамдар өздерінің еңбектерін ондағы білімге, жаңалықтарға сәйкес орындағандағы кең еңбек қызметі.Мамандық- көрсетілген кәсіпте еңбек қызметінің қысқа көрінісі, онда жұмыскер жұмысты тиімді орындау үшін жаңалықтардың терең жақтарын біледі.Біліктілік – жұмыскер орындай алатын жұмыстың қиындық деңгейін көрсетеді. Әкімшілік мемлекеттік қызметкердің біліктілігі біліктілік категориясына қарай анықталады.- мемлекеттік қызметтің сипаты мемлекеттік қызметкердің мемекеттік органдар қызметіне жеке қатысуы болып табылады. Бұл азаматтың мемекеттік органның жеке құрамына кіруін және оны басқару қызметіне енуін көрсетеді. - жауапты тұлғалардың ішкі тәртіпке және мемлекеттік органдардың регламентіне бағынуы мемлекеттік қызмет белгілеріне тән. Ішкі еңбек тәртібінің мазмұнын ұжымның нақты жұмысын қамтамасыз ететін, жауапты және және басқа жұмыскерлердің басқару қызметінің бірігуін анықтайтын нормалар құрайды. Ішкі еңбек тәртібі заңдармен, заң актілерімен, ішкі еңбек тәртібі мен регламент ережелеріне сай реттеледі. Мемлекеттік органдардың ішкі еңбек тәртібінің ажырамас элементі- субординация жүйесі болып табылады, яғни төменде тұрған мемлекеттік қызметкерлердің жоғарыларына бағынуы. - жауапты тұлғалардың жалақысы. Жалақы төмендегілермен ерекшеленеді: 1. еңбекті бағалаудың біркелкі критерилерінен басқа еңбектің саны мен сапасына қарай төленеді;2. ерте бекітілген нормалпрға сай жүрнізіледі;3. төлемнің негізгі бөлігі мемлекеттік органдардың штаттық кестесімен анықталады, ал қосымша бөлігі мемлекеттік қызметкердің біліктілік деңгейіне басқа жағдайларға байланысты (сыйақы, әртүрлі қосылымдар, мемлекеттік қызметтегі жылдарға байланысты);4. ақшалай түрде төленеді. ІІІ. Мемекеттік қызметті басқару Мемекеттік қызмет саласында бірдей мемекеттік саясатты қамтамасыз етумен, мемлекеттік қызметкерлердің жеке жұмысын ұйымдастырумен байланысты басқару қызметінің ерекше түрі және кәсіби қызмет, сондықтан өз принциптарын, қызметтері мен әдістерін басқару түріне енгізген. Мақсат – елде және шет елде әлді тиімді дайындықтағы қызмет сатысын әділ тәртіппен аттаған, бірдей ақпарат жүйесімен, қамтылған әлеуметтік қорғаудың кепілдігімен, адам капиталын басқару ресурстарына ұқыпты қарайтын кадрлармен басқару жүйесін құру. Қазақстанда нарықтық экономика оптималды болу үшін қазіргі заманға сай мемлекеттік қызметті және басқару құрылымын құру көзделген. Мемлекеттік қызметті басқару үшін жалдау жүйесін жақсартуды білдіреді, ал кадрлардың жылжуы стратегияның негізгі принципі болып табылады. Бұл бағытта жаңа буынның басқарушы кадрлар дайындау міндеті алға басуда. Басқаруда басымды мақсаттар мен міндеттерге жетуге қол созған адамдар жұмыс жасау керек. Мемлекеттік қызмет саласында бірдей мемлекеттік саясатты жүзеге асыру үшін сәйкес қызмет пен өкілеттілікке ие арнайы органдар құрылуы қажет. Оларға ҚР-ң мемлекеттік қызмет істері бойынша агенттік және оның территориялық бөлімшелері жатады. Берілген органдардың стратегиялық жоспарындағы басты бағыт қоғамда мемлекеттік қызметтің жоғарғы жағдайын құру және ұстап тұру болып табылады. Бұл бір жағынан Қазақстандағы жаңа мемлекеттің құрылуымен, ал екінші жағынан демократиялық, құқықтық, әлеуметтік бағытталған мемлекеттің құрылуымен байланысты. Мемлекеттік қызмет ісі бойынша ҚР агенттігінің негізгі міндеттері, қызметтері және өкілеттіліктері 1999ж. 03.12. ҚР Президентінің бекіткен қаулысымен анықталады. Агенттік төмендегі қызметтерді атқарады:- мемлекеттік қызметтің тиімділігін жоғарлату мен жетілдіруде мемлекеттік бағдарламаларды өңдеуге және жүзеге асыруға қатысады;- әкімшілік мемлекеттік қызметке өту үшін мемлекеттік қызметкерлер мен кадрлар бойынша республикалық база құрады;- мемлекеттік қызметтің кадрлық қоры туралы ел Президентінің бекітуіне қаулылары өңдейді және ұсынады;- мемлекеттік қызмет кадрларын басқарудың республикалық ақпараттық жүйесін өңдеу және құру;- әкімшілік мемлекеттік қызметкерлердің категория талаптарын өңдейді, бекітеді;- әкімшілік қызметкерлердің қызметінің реестрлерін және басқа актілерді ҚР Президентіне бекітуге ұсынады;- мемлекеттік қызметкерлердің әлеуметтік құқықтық қорғауды, еңбекақы төлеу жүйесін жетілдіру бойынша ұсыныстарды өңдейді;- мемлекеттік қызметкерлердің біліктілігін жоғарлату және қайта даярлау, дайындау сұрақтары бойынша мемлекеттік органдардың қызметін координацияау.Агенттік мемлекеттік қызметкерлердің құқықтары мен заңдық қызығушылықтары бұзылған жағдайда кеңес береді, әкімшілік мемлекеттік қызметке өту конкурсын жүргізу тәртібі мен жағдайларын анықтайды, сонымен бірге осы конкурстың дұрыс өтуін бақылауға, жүзеге асыруға, ел Президентінің шешімі бойынша әкімшілік мемлекеттік қызмет сұрақтары бойынша халықаралық келісім-шарт жобаларын дайындауға қатысады, қызмет ететін заңға, актілерге және ҚР Президентінің тапсырмаларына еңгізілген басқа қызметтерді атқарады.