1 Дәріс Психологияға кіріспе Жоспары
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
| «Әлеументтік стереотип»терминін алғаш рет 1922 ж. У.Липпман енгізген. Әлеументтік стереотип (таптауырын) белгілі әлеументтік топ мүшесіне тән бір құбылыстың немесе адамның біршама тұрақты бейнесі. Әртүрлі әлеументтік топтар, нақты топтар (ұлт) немесе кәсіби топтар, өздеріне тән стереотиптерін жасайды, белгілі деректерді тұрақты түрде, заттарды үйреншікті түрде түсіндіру. Адамдарды түсінудегі стереотип екі түрлі салдарға әкелуі мүмкін: біріншіден, адамды түсінуі белгілі түрде жеңілдетеді, бұл жағдайда адамды қабылдауда эмоциялық қабылдау немесе қабылдау іске асырылмайды, жеңілдету (штамптарды пайдалану) арқасында түсіну процесін қысқартады. Екінші жағдайда, адамда жаңсақ наным пайда болуына әкеледі. Егер де бұрынғы тәжірибеден, ол адам туралы теріс пікір қалыптасса, оны жаңадан қабылдау да осы теріс көзқарас сақталады. Өте кең таралған стереотип (таптауырын) – этникалық таптауырын болып есептеледі, яғни белгілі ұлт өкілдері туралы тұрақты нанымдар, мысалға: жапондардың еңбексүйгіштігі, француздардың жеңіл мінезділігі, орыстардың көп сөйлегіштігі, қазақтардың кең пейілдігі т.с.с. Стереотип негізінде жаңсақ наным пайда болуының объективті болмысты қате түсінуге әкелетініне мысал ретінде педагогикалық стереотип-мұғалім санасында идеалды оқушы моделінің қалыптасуын көрсетуге болады. Ол-мұғалімнің жақсы педагог екендігін дәлелдейтін және оның жұмысын жағымды ететін, бірлескен әрекетке даяр, білімге ұмтылатын, тәртіпті оқушы. Осындай идеалға жақын балаларды, мұғалім, жақсы оқушы ғана емес, жалпы қарым-қатынаста сүйкімді, адал, парасатты адамдар деп қабылдайды. Оған қарама-қарсы «жаман оқушылар» бейнесіне жақын оқушылар, жалпы түрде енжар, агрессивті жаман адамдар, педагогтардың теріс эмоцияларын тудырушылар деп қабылданады. Мұғалімдердің осындай күтінулері, шын мәнісінде баланың нақты жетістіктерін көрсетпейді. Сонымен бірге осындай күтінулер баланың өзін-өзі қабылдауын да қалыптастыруы мүмкін. Батыс психологы Ристтің көрсетуінше, көп балалар мектепке толықтай ашылып дамымайды және өздеріне деген жақтырмаушылықты сезінеді, себебі, о-бастан оларға «дамымаған», «қабілетсіз», «ұщқалақ» деген атақ тағылған. Яғни мұғалімнен оқушыға бағытталған кері байланыс көбіне, Р.Бернстің айтуынша «өзін-өзі актуалдайтын сәуегейлік» формасында іске асырылады. Мәселен, бір экспериментте бірінші сынып мұғалімдерінің қыздар мен ұл балалардың арасындағы оқу темпін игеруі туралы пікірлерін анықтаған. Мұғалімдердің бір тобы, бұл жерде жыныстық айырмашылық жоқ десе, екінші тобы ұл балалар қыздарға қарағанда нашар игереді деген. Бір жыл өткен соң жүргізілген өлшеулерден, 1 топтағы мұғалімдер сыныптарында, расында да ұлдар мен қыздардың оқуды игеруінде айырмашылық болмағаны, ал екінші топ мұғалімдерінің сыныптарында ұл балалар негізінен қыздардан қалыңқырағаны байқалған көрінген. Бұл сипатталған дерек «күтіну таптауырыны» немесе «Пигмалион эффектісі» деп аталады. Ол идеалды оқушы бейнесінің немесе мұғалімнің теориялық педагогикалық тұжырымының, тіпті оқушының есімінің негізінде де қалыптасуы мүмкін. Мұғалімге ұнайтын есімді оқушылар, педагогқа ұнамайтын есімі бар балаларға қарағанда өздерін сенімдірек сезінетіндерін зерттеулер көрсетеді. Баланың есімі оның оқу үлгерімінің табыстылығына байланысты мұғалім күтінулеріне де әсер етеді. «Күтіну таптауырыны» педагогикалық процестегі нақты әрекетте көрінетін фактор. Ол мұғалімнің бағдары мен күтінулерінен ғана емес, оның мінез-қылығынан да белсенді көрініс беруіне байланысты.
Перцептивтік қарым-қатынас. Перцептивтік қарым-қатынас — адамның парапар қабылдауы, оның ішкі дүниесіне бойлау, әрбір жеке сәтінде оның психикалық жағдайын сезіну дағдысы, оның тәртіп себебін түсіну дағдысы. Мұғалім өзінің перцептивтік қарым-қатынас қабілеттерін ұдайы дамытуы қажет. Фатикалық қарым-қатынас. Фатикалық қарым-қатынас (латыншы: fatuus - ақымақ) - қарым-қатынас үрдісі үшін ғана мазмұнсыз қарым-қатынас. Қарым-қатынастың жетекші түрі.Қарым-қатынастың жетекші түрі - осы немесе өзге жас кезеңінде болатын қарым-қатынас түрі, бұл арқылы тұлға дамуының осы сатысына сәйкес негізгі тұлғалық қасиеттер қалыптасады. Қарым-қатынас психологиясы адамдардың бірлескен іс-əрекеттегі бірін-бірі қабылдауы жəне түсінуі; еліктеуі, иландыруы мен сенімі; ұйымшылдық пен қақтығысқа түсушілігі; бірігіп əрекет ету мен тұлғааралық қатынастар сияқты құбылыстарды зерттейтін сала. Бұл психологиялық құбылыстардың алуан түрлі болуына қарамастан, олардың пайда болуының негізгі көзі – адамдар арасындағы қатынас аймағы. Қарым-қатынас мəселесінің концептуалды негіздері туралы кеңес ғалымдары В.М. Бехтерев, Л.С. Выготский, С.Л. Рубинштейн, А.Н. Леонтьев, Б.Г. Ананьев, М.М. Бахтина, В.Н. Мясищева жəне т.б. қарым-қатынасты адамның психикалық дамуының, əлеуметтенуі жəне индивидуализациялануының, тұлға қалыптасуының маңызды шарты ретінде қарастырды. Қарым-қатынас мəселесіне мəдени-тарихи психологияның негізін салушы Л.С. Выготский баға жетпес үлес қосты. Қарым-қатынастың тұлға санасына қайта жасалу механизмдерін түсіну Л.С. Выготскийдің ойлау мен сөйлеу мəселесін зерттеу барысында ашылады. Оның зерттеулерінде қарастырылатын қарым-қатынастың тұлға санасында мəдени аспект ретінде тасымалдануының мəдени-тарихи мəнін В.С. Библер нақты былай дейді: «Əлеуметтік байланыстардың терең санаға ену процесі (Выготскийдің ішкі сөйлеудің қалыптасуын талдауы) – логикалық жоспарда – ашық жəне қатысты «мəдениет бейнелерінің» дербестілігінің, оның дайын феномендерінің ойлау мəдениетіне айналуы. Əлеуметтік байланыстар ішкі сөйлеуге еніп қоймай, онда олар түбегейлі қайта жасалады, əлі жүзеге асырылмаған жаңа мəнге, сыртқы əрекетке жаңа бағытқа ие болады». Ең алдымен, бұл – бірлескен іс-əрекеттегі тұлғаның басқа адамдармен қарым-қатынасында қалыптастыру жəне танымдық қабілетін дамыту деңгейі ретінде түсіну (Л.А. Кидрон, 1981, Ю.М. Жуков, Л.А. Петровская, П.В. Растянников, 1990 жəне т.б.). Екіншіден, көптеген еңбектерде бұл қабілеттіліктің тұлғаның жеке қасиеттерімен, атап айтқанда, қарым-қатынасқа деген қажеттілігімен, өзіне деген сенімділігімен жəне өзіне-өзі баға берушілігімен байланысын көрсету жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|