1. Физиология пәні, басқа ғылымдармен байланысы, медицинадағы маңызы. Уник 100%
Тактильді анализатор. Анализатордың рецепторлық, өткізгіштік және
жүктеу/скачать 0,93 Mb. Pdf көрінісі
|
| 71. Тактильді анализатор. Анализатордың рецепторлық, өткізгіштік және
қыртыстық бөлімдері. Сенсорлық, қысымды және дірілді қабылдаудағы ролі. Тері рецепторлары. 84,93% Сенсорлық жүйе-ішкі және сыртқы ортаның әртүрлі әсерлерін қабылдайтын сезім жүйесі анализаторлардың, яғни рецепторлардың перифериялық бөлігі болып табылады. Рецепторлар денеге әсер ететін ынталандырудың белгілі бір түрін ғана қабылдауға бейімделген. Олар дененің орналасқан жеріне байланысты екі бөлікке бөлінеді: экстерорецепторлар және интерорецепторлар. Экстерорецепторлар-қоршаған ортадан келетін организмге тітіркендіргіш әсерді қабылдайды. Әрбір анализатор 3 бөліктен тұрады: - тітіркенуді қабылдаудың шеткі бөлігі-рецепторлық, - қоздырудың өткізгіш бөлігі (тірі жасушалардың тітіркенуге реакциясы) рецептордан орталық жүйке жүйесіне; - ми қыртысының қозуын талдау-орталық бөлік. Осылайша, анализатордың бөліктері перифериялық, өткізгіш, орталық деп аталады. Анализаторлардың барлық бөліктері бір-бірімен тығыз байланысты. Егер анализатордың бір бөлігі зақымдалған болса, ол басқа бөліктерге әсер ету арқылы тітіркенуді ажырата алмайды (жоя алмайды). Тактильді анализатордың қызметі теріге әсер ететін әртүрлі әсерлерді — жанасу, қысымды ажыратумен байланысты. Тері бетінде және ауыз қуысы мен мұрынның шырышты қабығында орналасқан тактильді рецепторлар анализатордың перифериялық бөлігін құрайды. Олар оларға тигенде немесе оларға қысым жасағанда қозғалады. Тактильді анализатордың өткізгіш бөлімі рецепторлардан жұлынға (артқы тамырлар мен артқы тіректер арқылы), медулла облонгатасы, визуалды түйнектер және ретикулярлық формацияның нейрондары арқылы өтетін сезімтал жүйке талшықтарымен ұсынылған.Анализатордың ми бөлімі-артқы орталық гирус. Онда сезімтал сезім пайда болады. Тактильді рецепторларға терінің тамырларында орналасқан тактильді денелер (Мейснер) және саусақ пен еріннің ұштарында көп мөлшерде болатын тактильді менискалар (Меркель дискілері) жатады. Қысым рецепторларына терінің терең қабаттарында, сіңірлерде, байламдарда, перитонеумде, ішек мезентериясында шоғырланған ламель денелері (Пачини) жатады. Тіпті ең қарабайыр жүйке жүйесі бар жануарларда дененің бетінде орналасқан және сыртқы тітіркенуге сезімтал рецепторлар бар. Ішекте олар аз мамандандырылған және әртүрлі қоздырғыштардың әрекетіне жауап береді. Эволюциялық даму процесінде осы рецепторлардың функциясының құрылымын саралау болды. Тиісінше, анализатордың орталық бөлімі де сараланды. Нәтижесінде дене бетінің жалпы сезімталдығының бастапқы анализаторы бірқатар мамандандырылған анализаторлардың пайда болуына әкелді: дәм, иіс, бүйір сызық (балықта), вестибулярлық, есту және көру. Бұл анализаторлардың функционалды оқшаулануы терінің рецепторлық функциясының мәндерін төмендетіп қана қоймай, керісінше оның белгілі бір бағытта мамандануына ықпал етті. Сонымен, көптеген сүтқоректілерде шаштың сезімталдығы үлкен мәнге ие болды (ұшатын мембраналардағы шаштар, түнгі жыртқыштардың "мұрты"). Адамдарда тері 126ЖМ Назарқұл Еркебұлан анализаторы сыртқы әлемді білуде маңызды рөл атқарады. Тері рецепторлары арқылы адам денелердің тығыздығы мен серпімділігі, олардың беті (тегістігі, кедір-бұдырлығы және т. б.), температура және т. б. туралы түсінік алады. Балада заттардың пішіні, олардың мөлшері мен кеңістіктік қатынасы туралы алғашқы идеялар бірнеше анализаторлардың бірлескен әрекеті негізінде дамиды, олардың арасында визуалды, моторлы және басқалармен қатар тері де бар. Тері анализаторының рефлекторлық реакциялардың, әсіресе қорғаныстың көзі ретіндегі маңызы кем емес. Тері анализаторының перифериялық бөлімі. Терінің әртүрлі іргелес нүктелеріне әлсіз электрлік тітіркенуді қолдана отырып, сіз жанасу, жылу, суық және ауырсынуды бөлек сезінесіз (жеңіл инъекция сезімі). Дәл осындай әсер теріні жұқа инемен немесе қылшықпен тітіркендіреді. Осы бақылаулардың негізінде терінің сезімтал, жылу, суық және ауырсыну рецепторлары және сәйкесінше терінің сезімталдығының төрт түрі бөлінеді. Олардың жеке өмір сүруі терінің және шырышты қабықтардың жекелеген бөліктерінде сезімталдықтың белгілі бір түрлерінің болмауымен, сондай-ақ кейбір химиялық заттардың теріге әсер етуі кезінде сезімталдықтың ішінара жоғалуымен расталады. Сонымен, новокаин суыққа сезімталдықтың жоғалуын, содан кейін ауырсынуды және оның біршама жылынуын тудырады, ал тактильді сезімталдық өзгермейді. жүктеу/скачать 0,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|