Феодалдық өндірістік қатынастардың негізгі ерекшеліктері

1. Табиғи экономиканың үстемдігі. Тауарлық қатынастар өте әлсіз болды және феодализмнің гүлденуі мен ыдырауы кезінде аз немесе аз маңызды рөл атқара бастады.

Феодалдар мен оларға тәуелді шаруалар феодалдық қоғамның негізгі таптары болды. Қолөнершілер, көпестер және барлық қала тұрғындары да феодалдарға белгілі бір дәрежеде тәуелді болды. Феодалдардың экономикалық Үстемдігі олардың нақты жер меншігіне негізделді, дегенмен бұл жер оларға әскери қызмет үшін берілді және номиналды түрде патша немесе басқа жоғарғы билеуші тұлғасында мемлекетке тиесілі болды. Феодалдардың ірі жер меншігі ерте феодализм кезеңінде патшаға өзінің вассалдарына ғана емес, сонымен бірге шаруалардың жерлерін тікелей басып алу арқылы құрылды. Феодалдық жүйе күшейген сайын жекелеген феодалдар кейде өз патшаларына қарағанда экономикалық күшті болды. Олардың жер меншігінің шартты сипаты осылайша жойылды. Жер бетінде болған шаруалар қандай-да бір түрде серфтерге немесе тәуелділерге айналды және қожайынына жұмыс күшін (корчина), заттай (жалдау) немесе ақшалай жалдау ақысын төлеуге міндетті болды. Феодалдық өндірістік қатынастар құл иеленушілікке қарағанда өндіргіш күштердің дамуына едәуір үлкен орын жасады, өйткені өзінің экономикасы бар серфтер феодалға өзінің еңбек өнімінің бір бөлігін ғана берді, сондықтан өндірісті кеңейтуге және құралдарды жақсартуға мүдделі болды. Сондықтан, феодалдық қоғамның дамуының алғашқы кезеңінде, жойқын варварлық соғыстардың жолымен байланысты кейбір регрессиядан кейін, өндіргіш күштер өзінің ең үлкен гүлдену кезеңінде құлдық қоғамға қарағанда қарқынды дами бастады. Рим империясы кезеңіне қарағанда әлдеқайда кең, ауыр соқалар қолданыла бастады, су диірмені, жүзім шырынын сығуға арналған пресс жетілдірілді, жұмыс істейтін малдың тартылыс күші кеңінен қолданыла бастады. Феодалдық жүйе әртүрлі елдерде әртүрлі жолдармен пайда болды. Оңтүстік Еуропа мен Франция елдерінде бұл колонат синтезінің және варварлық жаулап алушылардың рулық жүйесінің ыдырауының тікелей нәтижесі болды. Германияда, Англияда, славян мемлекеттерінде ол алғашқы қауымдық жүйенің ыдырауы кезінде пайда болды: бұл елдер құлдық қоғамның сатыларынан өтпеді, өйткені олардың таптары мен мемлекетінің қалыптасуы кезінде құлдық тарихи тұрғыдан ескірді.

М.М. Ковалевский, П.Г. Виноградов феодализмнің сипаттамасына əлеуметтік экономикалық белгілерді қосты, бірақ бұл құрылысты бірдей факторлардың жиынтығы ретінде түсіндірді. Классикалық вотчиналық теорияны ұстанушылар феодализмнің генезисін меншіктік қатынастармен қоғамдық əлеуметтік құрылыс емес, натуралды шаруашылық жағдайындағы елдердің əскери күш арқылы мемлекет басындағы билікке біреудің келуі қажет болды деп санайды. Жалпы қорытындылай кетер болсам феодализм Батыс Еуропада құлдық қоғам және рулық қатынастар ыдырағанда пайда бола бастады, және феодализм генезисінің аяқталуы арендаға алатын жерлердің қалмауымен аяқталды.

1. 
   Қ. Т. Жұмағұлов Р. С. Мырзабекова ОРТА ҒАСЫРЛАР ТАРИХЫ
   
2. 
   История Европы. Том 2. Средневековая Европа.Чубарьян Александр Оганович