3 Партиялық жҥйелердiң мәнi. ХІХ ғасырдың екiншi жартысында және ХХ ғасырдың
бiрiншi жартысында Европа мен АҚШ-та кӛппартиялық, екiпартиялық, бiрпартиялық жҥйелер
қалыптасты. Бҧл елдердегi саяси ӛмiр мiндеттi тҥрде партиялармен байланысты болды. Саяси
жҥйеде партиялар бара-бара шешушi рӛл атқара бастады. ХlХ ғасырда партиялар саяси
кҥрестiң идеологиялық формасын иелене бастады, сондықтан да партиялар белгiлi бiр
идеяларды алып жҥрушi болып табылды. Демократия – бҧл саяси партия қызметiнiң,
қҧрылуының жемiсi. Демократия партиялық қолдаусыз мҥмкiн емес:
олар парламент қызметiне қатысады.
парламентте партиялар ӛздерiнiң саяси курсын ҧсынады және қорғайды.
партия парламенттiк деңгейде шешiм қабылдауға қатысады, бҧл партияның кҥшiн сынау
болып табылады.
партия сайлауға қатысады, саяси бейжайлықпен кҥреседi, ел ҥшiн саяси
басымдылықтарды анықтайды.
саяси партиялардың кӛптiгi сайлаушыларға таңдау мҥмкiндiгiн тудырады, билiкке таза
бәсекеде жеңiске жету мҥмкiндiгiн тудырады.
Партиялық жҥйелер партиялардың санына қарай бiрпартиялық, екiпартиялық,
кӛппартиялық болып бӛлiнедi (
М. Дюверже) .
Кӛппартиялық жҥйе (мультипартизм)
. Батыс Европаның кӛптеген елдерiнде
кӛппартиялық жҥйе ӛмiр сҥредi. Кӛппартиялық жҥйе елде қалыптасқан әлеуметтiк-саяси
жағдайға және идеологиялық бағыттылыққа тәуелдi.
Екiпартиялық жҥйе (бипартизм)
. Кӛптеген саясаттанушылар саяси жҥйе бiрқалыпты
жҧмыс iстеуi ҥшiн екi партиялық жҥйе тиiмдi деп есептейдi. Мҧның тиiмдiлiгi билiк басындағы
партияны екiншi оппозициялық партия толық бақылауға алуы. Сондай-ақ жеңiске жеткен
49
партия тҧрақты ҥкiметтi қҧруға қол жеткiзедi. Парламентке сайлауда екi партиялық жҥйе
қызметшiл. Бҧл партия шешiмi бiршама нақты және тиiмдi. Екi партиялық жҥйенiң
классикалық кӛрсеткiшi АҚШ-тың партиялық жҥйесi.
