1 Ұлттық білім беру моделі менің көзқарасыммен
жүктеу/скачать 258,9 Kb.
|
Эссе дайын. Жинақ.
- Бұл бет үшін навигация:
- Қауіпсіздік периметрі
- 60 ЕҢ МАҢЫЗДЫ АШЫЛЫМДАР
- 61 КӘЗІРГІ ӘЛЕМДЕГІ АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫ
- 62 БҮГІНГІ БІЗ КЕЗДЕСІП ОТҚАН ЖАҺАНДЫҚ ПРОБЛЕМА
- 63 ШЫНДЫҒЫНДА БІР АДАМ ЖАҒДАЙДЫ ЖАҚСЫ ЖАҚҚА ӨЗГЕРТЕ АЛАДЫ МА
- 64 МЕНІҢ ӨМІРЛІК МАҚСАТТАРЫМ
- 65 ЖҰМЫСТАҒЫ ҚИЫНДЫҚТАРДЫ ҚАЛАЙ ЖЕҢГЕНДІГІҢІЗДІ АЙТЫҢЫЗ
- 66 МЕНІҢ КӘСІБИ ЖЕТІСТІКТЕРІМ-ИЕНІҢ МАҚТАНЫШЫМ
| Қауіпсіздік өзегі — қатынасым мониторының жүзеге асырылуы. Қауіпсіздік өзегі барлық қорғаныш тетіктерінің құрылу негізі болып табылады. Қатынасым мониторының аталған қасиеттерінен басқа қауіпсіздік өзегі өзінің өзгерместігіне кепілдік беруі керек.
Қауіпсіздік периметрі — сенімді есептеу базасының шекарасы. Оның ішіндегі сенімді, ал сыртындағы сенімсіз деп саналады. Сыртқы және ішкі әлемдер арасындағы байланыс ретқақпа арқылы жүзеге асырылады. Бұл ретқақпа сенімсіз немесе дұшпандық қоршауға қарсы тұра алуға қабілетті бар деп саналады. Объектінің ақпараттық қауіпсіздігін қамтаммасыз етуге арналған жұмыстар бірнеше кезеңге бөлінеді: даярлық кезеңі, ақпараттық қорларды түгендеу, қатерді талдау, қорғаныш жоспарын жүзеге асыру. Осы аталған кезеңдер аяқталған соң эксплуатациялау кезеңі басталады. Даярлық кезең. Бұл кезең барлық келесі шаралардың ұйымдастырушылық негізін құру, түпқазық құжаттарды әзірлеу және бекіту, сондай-ақ, үрдіске қатысушылардың өзара қарым — қатынастарын анықтау үшін қажет. Даярлық кезеңде ақпарат қорғау жүйесінің ақпараттың міндеттері анықталады. Ақпараттық қорларды түгендеу. Бұл кезеңде, әдетте, объект, ақпараттық ағындар автоматтандырылған жүйелердің құрылымы серверлер, хабар тасышулар, деректер өңдеу және сақтау тәсілдері жайында мәлімет жиналады. Түгендеу анықталған соң олардың осалдылығына талдау жасалынады. Қатерді талдау. Келесі шаралардың нәтижелерді ақпараттық қорлардың қорғанылу күй — жағдайның қаншалықты толық және дұрыс талдануына тәуелді болады. Қатерді талдау мыналардан тұрады: талданатын объектілерді және оларды қарастырудың нақтылану дәрежесін таңдау; қатерді бағалау әдіснамасын таңдау; қауіптерді және олардың салдарын талдау; қатерлерді бағалау; қорғаныш шараларын талдау; таңдап алынған шараларды жүзеге асыру және тексеру; қалдық қатерді бағалау. Қауіп бар жерде қатер пайда болады. Қауіптерді талдау кезеңі қатерді талдаудың орталық элементі болып табылады. Қауіптердің алдын алу үшін қорғаныш шаралары мен қүралдары қажет. Қауіптерді талдау, біріншіден, мүмкін болатын қауіптерді анықтаудан (оларды идентификациялаудан) және, екіншіден, келтірілетін болашақ зиянды болжау — бағалаудан тұрады. Бұл кезеңнің орындалу нәтижесінде объектідегі қауіп — қатерлер тізбесі және олардың қауіптік дәрежесі бойынша жіктемесі құрастырылады. Бұлар бәрі ақпарат қорғау жүйесіне қойылатын талаптарды айқындауға, қорғаныштың ең әсерлі шаралары мен құралдарын таңдап алуға, сондай — ақ, оларды жүзеге асыруға қажетті шығындарды анықтауға мүмкіндік береді. Қорғаныш жоспарын құрастыру. Бұл кезеңде осының алдында жүргізілген талдаудың нәтижесінде анықталған қатердерді бейтараптау үшін қорғаныштың тиісті ұйымдастырушылық және техникалық шаралары таңдап алынады. Қорғаныш жоспарын құру ақпарат қорғау жүйе,сінің функционалдық сұлбасын әзірлеуден басталады. Ол үшін қорғаныш жүйесінің атқаратын міндеттері анықталады және нақты объектінің ерекшеліктерін ескере отырып жүйеге қойылатын талаптар талқыланады. Жоспарға мынадай құжаттар қосылады: қауіпсіздік саясаты; ақпаратты қорғау құралдарының объектіде орналасуы; қорғаныш жүйесін жұмысқа қосу үшін қажет шығындардың сметасы; ақпарат қорғаудың ұйымдастырушылық және техникалық шараларын жүзеге асырудың күнтізбелік жоспары. Қорғаныш жоспарын жүзеге асыру. Бұл кезеңде қорғаныш жоспарында келтірілген шаралармен қоса жабдықтаушылармен келісім — шарттар жасасу жабдықтарды орнату және баптау, қажетті құжаттарды әзірлеу және т.б. осы сияқты шаралар іске асырылады. Еліміздегі ғылымды дамыту көрсеткіштеріне назар аударатын болсақ, ғылымды өркендетуде жоғары білім беру секторы жетекші орынға шықты деуге болады. ЖОО-ның ғылымды дамытатын негізгі күшке айналуына соңғы жылдары елімізде жүзеге асырылған бірқатар реформалар әсер еткені сөзсіз. ҚР Білім және ғылым министрлігінің еліміздегі жетекші университеттердің автономды бағытқа бұруы және оқу орындары жанынан ғылыми-зерттеу орталықтарының құрылуы ғылымды дамытуда негізгі күшке айналды. Қазақстан Республикасының 2016-2019 жылдары ғылым мен білімді дамыту бағдарламасында аталған бағыттарға ерекше мән берілді. Қазіргі таңда дамыған елдерде ғылыми-зерттеу орталықтарының көпшілігі іргелі университеттердің базасында дамып жатыр. Мұндай әлемде мойындалған үрдіс Қазақстанды да айналып өтпегені бізді қуантады. Осы ретте университеттер жанында ғылымды дамытатын ұйымдарға ЖОО-ның бақылауындағы ұйымдар немесе олармен қауымдас ҒЗИ, экспериментальды станциялар мен клиникалар кіретінін айта кетуіміз керек. 2018 жылы 17,4 мың зерттеуші-мамандардың көпшілігі (5,2 мың) жаратылыстану ғылымдары саласындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысқан. Бұл саладағы мамандардың біліктілігі бойынша жіктесек, ғылым докторы – 574, кандидаттар – 1,3 мың, философия докторлары (PhD) – 200, салалар бойынша докторлар 199 адамды құрағанын байқауға болады. Ал магистранттардың саны 1,2 адамды құрады. Тағы да айта кетсек, инженерлік зерттемелер мен технологиялар салалары бойынша ғылыми жұмыстармен айналысқан адамдардың саны 2,2 мың адамды құрап, олардың арасында ғылым докторлары – 371, ғылым кандидаты – 837, философия докторлары (PhD) – 59, салалар бойынша докторлар – 112 және магистранттар 863 адамды құраған. Жоғары ғылыми атағы мен біліктілігі жоғары ғалымдардың ғылыми жұмыстармен айналысуы медицина саласында байқалған. Аталған сала бойынша 909 адам ғылыми жұмыспен айналысып, оның 244-і ғылым докторы, 393-і ғылым кандидаттары, философия докторлары (PhD) мен салалар бойынша докторлар 204 адамды құраған. Тиісті орындар жүргізген сараптама нәтижесі бойынша, ғылыми бағытта жоғары нәтижелі зерттеулерге негізінен, іргелі ғылымдар бағытының физика, химия ғылымдары және биология, сонымен қатар қолданбалы жұмыстар бағытындағы – металлургия саласы, медицина және ауыл шаруашылығы энергетиктері жеткен. Айталық, «Парасат» Ғылыми-техникалық орталығы» АҚ тау-кен және металлургия саласы бағдарлама шеңберінде «Отқа төзімді және сапасы төмен шикізаттарды өңдеу мен байыту технологиясын» ең алғаш демеркуризациялы өңделген көмірден вакуумда алтын өндіру, бөліп алу үшін үздіксіз әсер етуші құралдар мен технология әзірлегенін атап айтуға болады. Жүргізілген материалдық баланс есебінше, қайта өңдеу өнімдерінде пайдаланылған сынап көмір сорбенттерінде көрсеткендей, сынап толықтай дерлік (99,4 %) конденсатқа айналады. Өнімдерді қайта өңдеуге жұмсалған (қыздырушы от, шаң, газ қалдықтары мен ағын сулар) сынаптың ШРК нормасы аспайды. Мұндай технология және вибровакуумді орнату әлемде теңдесі жоқ, әрі жоғары өнімділікке ие және экологиялық қауіпсіз. Ал Ж.Әбішев атындағы химия-металлургиялық институт ҚР Минералды шикізаттарын кешенді қайта өңдеудің Ұлттық орталығымен тізе қосып, «Минералды-шикізат ресурстары мен түрлі-түсті металлургияның техногенді қалдықтарын тиімді пайдаланып, отандық өндіріске қажетті өнім алу» бағдарламасы бойынша маңызды ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. Ғалымдар алғаш рет ожау тәсілімен кен балқыту пешіне алдын ала кальцийленген колеманит құю арқылы силикобария ағызып, құрамында боры бар ферроқорытпа алудың жаңа өндірісі ұйымдастырды. Нәтижесінде, 5 тонна жаңа қорытпа алынды. Сонымен қатар КАМС (кальцийі бар алюмосиликомарганц) кешенді қорытпа алу технологиясы әзірленді. Наносиликатты мысты электролиттік бөліп алудың технологиялық және аппараттық схемасы әзірленді. Бөлшектік мөлшері 50 нанометрді құрайтын нанодисперсиялы силикат мысты алу үшін алғаш рет стендті-жартылай өнеркәсіптік технологиясына сынақ жүргізілді. Жоғарыдағы ғылыми бағдарлама бойынша «2015-2017 жылдарға арналған баяу байытылатын түсті металдар кенін игерудің ғылыми-техникалық негіздемесі» атты жұмыстың жаңалығы қоршаған ортаға еш залалы келмейтіндей және улы заттарсыз таза технологияны пайдаланып, қорғасын-мырышты тотыққан кендерден барий, күміс, қорғасын, мырыш және тауарлық өнімдерді жоғары техника-экономикалық көрсеткіштерімен кешенді өңдеу технологиясын пайдалана отырып бөліп алу жолын әзірлеу болып табылады. Іргелі ғылымдар бағдарламасы бойынша емдік дәрі-дәрмек жасауда «Фитохимия» Халықаралық ғылыми-өндірістік холдингі» АҚ «Өсімдіктер және олардың синтетикалық баламаларының жаңа биологиялық белсенді қосылысы» тақырыбында алғаш рет бірегей дәрілік заттар алуды қолға алғанын мақтанышпен атап айтуға болады. Сонымен қатар фармацевтикалық өндірісте дәрілік субстанцияда сатылай бақылау жүргізу үшін стандартты үлгі ретінде пайдаланылады. Ғылыми бағдарламада гармал гармин субстанциясын бөліп алу және тазалаудың оңтайландырылған әдісін «Қарағанды фармацевтикалық зауыты» серіктестігі өндіріске тәжірибе ретінде енгізді. Алғаш рет 2-(бромалкокси) және тиісінше 2-(азидоалкокси) алу тәсілі әзірленіп, «кумарин-халконов» гибридті синтезінде пайдалану мүмкіндігі зерттелді. Нәтижесінде, рентгенқұрылымдық зерттеулерде алғаш рет 14 молекулалы кеңістік құрылымын белгіленген табиғи қосылыстар орнатылған. Бұл ақпарат Кембридж банкінің құрылымдық деректеріне енгенін атап айтуға болады. Алғаш рет жоғары антиоксидантты белсенділікке иеленетін гидразонапиностробина зертханалық регламент арқылы алу тәсілі әзірленді. «Қазақстан Республикасында атом энергетикасының дамыту бағдарламасы бойынша энергетика саласында жер бетінің атмогеохимикалық түсіруде оның геологиялық ортадағы техногендік өзгерістерінің әдістемесі мен модельдік бағдарламасы әзірленді. Алғаш рет Қазақстанда радон 222Rn изотопынан дозалық жүктемесі анықталып, қазақ ғалымдары оны алудың әдістемелік нұсқаулығы әзірлегенін мақтанышпен айтуға болады. Осы нұсқаулықты сынау нақты Ақмола облысы Калачи ауылы тұрғындарына жүргізілді. Бәріміз білетіндей бұл ауылда 2014-2015 жылдары айтулы дүрбелең тудырған «ұйқы синдромы» оқиғасы орын алған еді. ҚР ҰЯО-ның мамандары табиғи радионуклидтердің 222Rn-ге қатысы болуы мүмкіндігін анықтады. Еліміздегі ең танымал Жану мәселелері институты машина жасау саласында 3 D принтинг» ғылыми орталығының негізін қалап, ұйымдастыру Қазақстанда алғаш рет пластмассамен жұмыс жасау және бетоннан үй тұрғызу жұмыстары үшін отандық 3D принтерлер жасап шығаруды қолға алды. Сонымен алғашқы отандық пластмассадан бұйымдар басып шығаратын түрлі-түсті 3D принтер әзірленді. 3D принтерді тестілеу мен сынақ жүргізу ойдағыдай сәтті жүргізіліп, пластмассадан тестіленген бұйым алынды. Сонымен қатар ұсақ темір қосалқы бөлшектерді еш қиындықсыз дәлме-дәл тетікке бағыттай алатын, 5 сатылы еркін қимылға ие бетонмен жұмыс жасайтын қатты металдан экструдер әзірленіп, жасап шығарылды. Үйдің сұлбасын тұрғызатын 3D принтердің жалпы технологиялық схемасы әзірленді. Түрлі-түсті 3D принтердің механизмі пысықталып, жаңа бағдарламалар енгізіліп, жұмыс істеуі жүйеленді. Ал медицина саласы бойынша «Арал маңындағы тұрғындардың денсаулық жағдайын кешенді басқарудың тәсілдері» алғаш рет экологиялық тәуелді аурулардың пайда болуын айқындайтын Арал маңы тұрғындарына әсер етуші экологиялық ауыртпалықтың дозасын (мөлшері) анықтады. Зерттеуге алынған елді мекендердегі суқоймаларынан, сондай-ақ топырақ және шөгінділерінен жоғары сульфат және паразиттік қоздырғыштармен зақымданғаны анықталған. Онкологиялық аурулардың (өңеш, асқазан, бауыр обыры) пайда болуы табиғи ортаның хлоридтер, сульфаттар және металдардың кездесуімен тікелей байланысты екені ғылыми тұрғыдан дәлелденді. Сонымен қатар ер мен әйелдің репродуктивті жүйесі және гуморальдық иммунитеттері бұзылып, балаларда дене ұзындығының төмендеуі, ССС және ЖКТ функционалдық баланстың бұзылуы, темір жетіспеушілік анемия, бронхиалды астма аурулары жиі кездеседі. Қоршаған ортасы ластанған Арал маңы тұрғындарының жағдайының алдын алу, түзету және оңалту шаралары жүргізілген. «Қазақстан Ресубликасының 2014-2016 жж. биомедициналық индустриясының негізін қалауда трансляциялы және персоналдандырылған медицинаның дамуы» (Назарбаев Университеті) бағдарламасынан алынған нәтижелер биофармацевтикалық препараттар өндірісі бүкіл әлемдік зерттеулер контексіне жаңалық болып отыр. Алғаш рет Назарбаев Университеті ғалымдары адамның дін жасушаларындағы индукцияланған плюрипотенттерінде эритроциттердің қалыптасуындағы гипоксия әсерін зерттеді. Клиникаға дейінгі зерттеулер нәтижесі көрсеткендей, сүйек асты жасушасын пайдалана отырып, жасушалы-имплантациялы жүйесін әзірлеу шеңберінде гепарин-конъюгировалы фибринды гидрогелді (ГКФГ) қолдану сүйек ақауын толық қалпына келтіруге және небәрі 12 аптада шоғырландыруға септігін тигізетіндігі анықталды. Осылайша, соңғы жылдары қазақ ғылымы дамудың жаңа сатысына көтеріліп, өзінің күші мен қуатын әлемге паш етті. №61 КӘЗІРГІ ӘЛЕМДЕГІ АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫ Адам құқығы - конституциялық құқықтың маңызды институты. Мемлекет ішіндегі құқық, сондай-ақ халықаралық құқық саласын да ол ХХ-ғасырдың екінші жартысында ерекше дамып, бұл адамзат құқығының дамуындағы елеулі қорытындыларының бірі болып табылды. Адам құқықтары - адам жарық дүниеге, өмірге шырылдап келген сәттен бастап пайда болады. Адам құқықтары - адамның өз мүдделерін заң шеңберінде жүзеге асыру мүмкіндігі. Адам құқылары табиғи және әлеуметтік болып екіге бөлінеді. Табиғи құқықтар дегеніміз - адамның тіршілік етуінен туындайтын (мысалы; өмір сүру, еркіндікке жету, жеке басына тиіспеушілік т. б.) құқылары. Әлеуметтік құқылар дегеніміз - адамның мемлекетпен өзара әрекеті процесінде пайда болатын (мысалы; білім алуға, еңбек етуге, байқуатты өмір сүруге, азаматтық алуға, сот әділдігіне жүгінуге, еркін жүріп-тұруға, мүліктерді иеленуге т.б.) құқықтары. Қоғамдық қарымқатынастарға құқықтық нормалардың тиімді әсер етуді қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік органдардың құқықты қолдану қызметінде сот билігін жүзеге асырушы болып табылатын сот жүйесіне үлкен рөлі беріледі. Адам құқыларының жалпыға бірдей Декларациясының 8-бабында бекітілген, тәуелсіз және әділ сот арқылы істің әділ және ашық қаралуын талап етуге құқығы, Қазақстан Республикасының Конституциясының 12-бабымен да кепілдік берілген, онда: «Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар» делінген. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында, құқықтық саясаттың маңызды мәселесі азаматтардың Конституция кепілдік беретін сот арқылы қорғалу құқын жүзеге асыруы деп ерекше атап өткен. Соның ішінде Елбасы сот төрелігін жүзеге асыру процесін оңайлатып, артық бюрократиялық рәсімдерден арылту керек екенін тапсырды, жаңа ақпараттық технологияларды белсенді енгізген жағдайда мұны істеу қиын емес екенін атап өтті. Сонымен қатар, ол соттардың жұмысын жеңілдету мақсатында дауларды соттардан тыс реттеу институттарын дамытуды жалғастыруды тапсырып, болмашы мәселелер бойынша дауларды шешу соттардан тыс тәртіппен жүргізілетіндей тетіктер қарастыру қажет екенін айтты. Бүгінгі күнде Елбасының осы тапсырмаларын орындау аясында республика соттарымен «Виртуалды сот», SMART-сот пилоттық жобалары жүзеге асырылуда, сонымен қатар татуластыру рәсімдері, соның ішінде медиацияда белсенді дамып келеді. Қазіргі уақытта республика соттары сот отырыстарын қашықтықта жүзеге асыруға мүмкіндік беретін аудио-,бейнетіркеу жүйелерімен жабдықталған. Яғни адам, басқа жерде бола тұра сот отырысы залымен бейнеконференцбайланысы арқылы қосылып, тыңдалуына, сонымен қатар, өзі де сот процесінде не болып жатқанының барлығын естуге мүмкіндігі бар. Бүгін мобильдік технологиялар бізге әрі қарай дамуға мүмкіндік береді. Адамға сотқа келуде қажет емес, ол үйінде, кеңседе отырып немесе сапарда, демалыста болып, соттың жүйесіне өзінің смартфоны, планшеттік компьютері немесе смарт сағаты арқылы да қосыла алады. Ол үшін сот отырысына қатысушыға өзінің мобильдік құрылғысына «TrueConf» арнайы қосымшасын орнату керек, содан кейін сот отырысына логин арқылы қосылуға облыстық соттың программистері көмек көрсетеді. Ол үшін өзінің мәліметтерін және қаралатын істің номерін беру қажет. Бұл адамның сот арқылы қорғалу құқығын анағұрлым жеңілдетті. Атап айтқанда Жангелдин аудандық соты ауданымыздың облыс орталығы мен басқа да ірі қалалардан анағұрлым қашық аралықта орналасқандығын ескеріп, сот төрелігін жүзеге асыру кезінде алдыңғы қатарлы электрондық сервистерді кеңінен қолданады. Сондай-ақ, бүгінгі күнге республика соттарымен «Татуластыру: сотқа дейін, сотта» пилоттық жобасы жүзеге асырылуда. Бұл жобаның жүзеге асырылуында дауды шешудің сотқа дейінгі және соттан тыс механизмдерінің дамуына, медиация институтының әйгілендірілуіне ерекше көңіл бөлінеді. Медиациялық келісім арқылы қаралған қылмыстық, азаматтық және әкімшілік құқық бұзушылық істер бойынша тараптар даусыз, ұрыс-керіссіз, өз қалауы және өз еркі бойынша өздеріне, екі жаққа да тиімді келісімге келе алады. Бұл жерде тараптар сотқа келіп кетумен байланысты қаражат шығындары мен уақыттарын үнемдейді және істі әрі қарай қоздырмай екі жаққа да тиімді негіздерде медиациялық келісім бойынша іс жүргізуді тоқтата алады. Бұл жерде адам өз еркін, өз қалауын білдіре алады. Адам құқығы - адамның мүддесін қанағаттандыруға бағытталған, заңмен қорғалатын ең жоғарғы демократиялық құндылық. Сондықтанда әрбір адам өзінің де, басқаның осы құндылығын бағалай білу және оған ешқандай да зиян келтірмеу керек. №62 БҮГІНГІ БІЗ КЕЗДЕСІП ОТҚАН ЖАҺАНДЫҚ ПРОБЛЕМА? Адамзаттың дамуы тұрғысынан алғанда, біз өмір сүріп отырған заман осы кезге дейінгі интеллектуалдық, ғылыми және техникалық тәжірибе жинақтаудың ең биік шыңы екендігі еш күмән тудырмайды. Біз қордаланып қалған, шешімін таппаған көптеген жаһандық мәселелердің ортасында өмір сүріп келеміз. Адамзат ғаламдық деңгейдегі әртүрлі күрделі сын-қатерлермен бетпе-бет келіп қана қоймай, алдағы 20-30 жыл ішінде соларды шешудің оңтайлы жолдарын іздеп табуға мәжбүр. Ғаламдық сипаттағы сын-қатерлерді қарастырғанда мәселенің ғылыми-техникалық астарларымен қатар, философиялық, діни және рухани негіздерін де ұмыт қалдырмаған жөн. Тіпті, сол мәселелердің туындауының негізгі себебі адамның өзіне келіп саятынын, оның мінез-құлқына, тәлім-тәрбиесіне, жауапкершілігіне тікелей байланысты екендігін де ашық айту қажет. Адамзат өз даму жолының қорытындысын жасап, өз өткеніне әділ баға беріп, дамудың жаңа сапалы кезеңіне аяқ басқалы тұр. Осы орайда, ғылыми ой мен діни сенім, адам ақылы мен жасанды ақыл, үшінші технологиялық төңкеріс пен адамның экологиялық жауапкершілігі, нарықтық прагматизм мен жаңа үлгідегі «жасыл» экономика, капиталистік индивидуализм мен жалпы адами құндылықтар арасындағы текетірес пен қайшылықтар адамзатты тағы бір қасіретті де қараңғы дәуірге жетелеп, адастырып, нәтижесінде тағы да сан соқтырып кетпесіне кім кепіл? Ғылым мен технология қарыштап дамыған ХХ-ХХІ ғасырларда тарихта бұрын-соңды болып көрмеген кісі өлімінің тіркелуі, дүниежүзілік соғыстар мен қарулы қақтығыстардың, құқықтық заң бұзушылықтар мен экологиялық қылмыстардың, геноцид пен қуғын-сүргіндердің, атомдық жарылыстар мен техногендік апаттардың орын алуы, өндірістік қалдықтардың табиғатты, жерді, суды, ауаны ластауы сынды оқиғалар адамзаттың психологиясында, санасы мен тіршілігінде жағымсыз әсерлер қалдырғаны рас. Қазіргі дағдарыс жағдайынан шығудың жолдары қандай, адамзат үшін жаһандық мәселелерді шешудің философиясы неде, бұл турасында ғылым не дейді, дін не дейді, деген сауалдарға жауап табу мақсатында әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті халықаралық қатынастар факультетінің доценті, философия ғылымдарының кандидаты, шығыстанушы Жанат МОМЫНҚҰЛОВПЕН әңгімелескен едік. Адамзаттың дамуы тұрғысынан алғанда, біз өмір сүріп отырған заман осы кезге дейінгі интеллектуалдық, ғылыми және техникалық тәжірибе жинақтаудың ең биік шыңы екендігі еш күмән тудырмайды. Біз қордаланып қалған, шешімін таппаған көптеген жаһандық мәселелердің ортасында өмір сүріп келеміз. Адамзат ғаламдық деңгейдегі әртүрлі күрделі сын-қатерлермен бетпе-бет келіп қана қоймай, алдағы 20-30 жыл ішінде соларды шешудің оңтайлы жолдарын іздеп табуға мәжбүр. Ғаламдық сипаттағы сын-қатерлерді қарастырғанда мәселенің ғылыми-техникалық астарларымен қатар, философиялық, діни және рухани негіздерін де ұмыт қалдырмаған жөн. Тіпті, сол мәселелердің туындауының негізгі себебі адамның өзіне келіп саятынын, оның мінез-құлқына, тәлім-тәрбиесіне, жауапкершілігіне тікелей байланысты екендігін де ашық айту қажет. Адамзат өз даму жолының қорытындысын жасап, өз өткеніне әділ баға беріп, дамудың жаңа сапалы кезеңіне аяқ басқалы тұр. Осы орайда, ғылыми ой мен діни сенім, адам ақылы мен жасанды ақыл, үшінші технологиялық төңкеріс пен адамның экологиялық жауапкершілігі, нарықтық прагматизм мен жаңа үлгідегі «жасыл» экономика, капиталистік индивидуализм мен жалпы адами құндылықтар арасындағы текетірес пен қайшылықтар адамзатты тағы бір қасіретті де қараңғы дәуірге жетелеп, адастырып, нәтижесінде тағы да сан соқтырып кетпесіне кім кепіл? Ғылым мен технология қарыштап дамыған ХХ-ХХІ ғасырларда тарихта бұрын-соңды болып көрмеген кісі өлімінің тіркелуі, дүниежүзілік соғыстар мен қарулы қақтығыстардың, құқықтық заң бұзушылықтар мен экологиялық қылмыстардың, геноцид пен қуғын-сүргіндердің, атомдық жарылыстар мен техногендік апаттардың орын алуы, өндірістік қалдықтардың табиғатты, жерді, суды, ауаны ластауы сынды оқиғалар адамзаттың психологиясында, санасы мен тіршілігінде жағымсыз әсерлер қалдырғаны рас. №63 ШЫНДЫҒЫНДА БІР АДАМ ЖАҒДАЙДЫ ЖАҚСЫ ЖАҚҚА ӨЗГЕРТЕ АЛАДЫ МА? Адам әлемді өзгерте ала ма? Сөзсіз, жауап иә. Адам жер бетінде пайда болғаннан бері көп нәрсе өзгерді. Адам әрекетінің әсерінен кейбір жануарлардың популяциясы азайып, басқа түрлері мүлдем жойылып кетті. Флора мен фаунаның қалған бөлігімен де солай болды. Біз шын мәнінде жататын Homo Sapiens түрі пайда болғанға дейін адамдардың басқа түрлері болған деп мәлімдейтін кейбір зерттеулер бар. Күн астындағы орын үшін күрестің арқасында парасатты адам қалған түрлерді жойды. Бұл да әлемді өзгертті. Адамдардың өмірінде де өзгерістер болды. Егер адамдар пайда болған сәттен бастап шағын тайпаларда өмір сүрсе, аңшылық және терімшілікпен айналысса, мыңдаған жылдардан кейін көп нәрсе бірқатар өзгерістерге ұшырады. Өнеркәсіптік революциялар болды, адам барған сайын жаңа қолөнерді игере бастады, оның өмірі мен өмір салты күрт өзгереді. Адамзат бірте-бірте қазіргі кездегідей даму деңгейіне келеді. Бірақ, сөзсіз, адамзат өркениетінің ең үлкен жетістігі – ғарышқа ұшу. Адамдар біздің планетамызбен және Әлемнің басқа тұрғындарымен танысуды бұрыннан армандаған. Бүгінгі күнге дейін адамзат өркениеті ата-бабаларымыздан да мол білімге ие. Медицина, ғылым, білім күн сайын көбірек жетістіктерге жетуде. Әрине, прогресс адамзат болғанша жалғаса береді. Демек, әлемде бәрі жарық жылдамдығымен өзгереді. Кім біледі, мүмкін болашақта адамзат өркениеті Жер планетасында ғана өмір сүретін шығар. Бәлкім, біздің ұлан-ғайыр ғаламды зерттеп жүрген ғалымдар өмір сүруге болатын планетаны табатын шығар.Адамдарға шешілмейтін болып көрінетін мәселелер: табиғат ресурстарын экологиялық таза пайдалану, планетаның флорасы мен фаунасын сақтау, аштықпен және басқа да экономикалық факторлармен күресу соншалықты күйіп кетпейді, өйткені адам олардың шешімін табады. . Мүмкін, медицина жаңа деңгейге көтеріледі: адамдар емделмейтін аурулармен күресуді үйренеді, сонымен қатар өлместіктің кілтін табады. Бірақ, бір адам әлемді өзгерте алмайды. Мұндай маңызды миссия үшін ол қоғамда болуы керек. Адамзаттың пайда болғаннан бергі тарихына тереңірек үңілсеңіз, бұл шындық анық. Жалғыз өмір сүретін адам жаһандық өзгерістерге қабілетті емес, өйткені пікірлестердің болмауы оның қызметін айтарлықтай қиындатады. №64 МЕНІҢ ӨМІРЛІК МАҚСАТТАРЫМ Әрбір бала – жарқыраған шамшырақ, оны жаға білген ұстаз ғана ұтады. Мен бүгінгі таңда білім беру саласында 2 жылдай еңбек етіп келемін. Күн сайын алдымда адал көздерімен жәудіреп отырған шәкірттеріме зер сала қараймын. Қарап отырып, ойланамын. Алға үмітпен талпынған олардың алдында менің де ұстаз ретінде үлкен жауапкершілігім бар екенін іштей сезінемін. Сондықтан да менің өзіме қоятын талабым, алдыма қойған мақсатым жоғары деңгейде болуы тиіс, себебі сол жарқыраған шамшырақты жаға білу – менің ұстаздық парызым. Сыныптағы оқушылардың бірі зерек, бірі алғыр, бірі енжар, бірі баяу, ал енді бірі тым пысық. Ал, менің бәріне беретін білімімнің мазмұны мен қоятын талабым бірдей де, олардың қабылдауы әр түрлі. Елбасымыз: «Келер ұрпақ алдында зор жауапкершілік тұр, оны арқалап жүрген – ұстаздар. Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі ұрпақ бейнесімен өлшенеді», – деген еді. Олай болса, бұл мәселеге мен де өз үлесімді қосуға тырысуым керек. Қазіргі таңда мектеп табалдырығын аттаған әрбір бүлдіршін – ол ертеңгі қоғам мүшесі, болашақ иесі. Ұстаз да диқан сияқты. Ол әр адамның жанына білім дәнін себеді. Алдындағы әрбір шәкіртін аялап өсіріп, өмір атты шексіз ғаламға қанатын талмайтын етіп қатайтып ұшырады. Қандай рақат, шын бақытын тапса адам, – деп ақын жырлап өткендей, шынымен де, «бақыт» деген ұғымның бір шеті мен үшін осы ұстаз мамандығымен ұштасып жатыр. Ұстаз деген кім? Ұстаз – шәкіртін адалдыққа баулушы, өмірлік азық боларлық пайдалы білім мен жанына ізгіліктің нәрін себуші, жақсы мен жаманды үйретіп, адамгершілік қасиеттерді сіңіруші, ең жақын жанашыры әрі ақылшысы, досы әрі сырласы. Бір сөзбен айтқанда, бүгінгі қоғамды ертең алға сүйрейтін озық ойлы адам тәрбиелеуші, өз уақытын аямай, өзгенің бақытын аялаушы. Мен мұғалім мамандығын таңдағаныма еш өкінбеймін. Мектепте оқып жүргенде-ақ өзімді іштей дайындап, өзімнің болашағымды осы ұстаздық жолында екенін сезінетінмін. Өзіме аянбай білім нәрін берген ұстаздарыма мың алғыс. Бәріміз де ұстаздың қолынан ұшқанбыз. «Жаңашыл ұстаз»… Бұл атау бүгінгі таңда педагогика саласында жиі ауызға алынып жүрген жаңа ұғымдардың бірі. Қазіргі кезде жаңашыл мұғалім ретінде даму – уақыт талабы. Менің ойымша жаңа заман мұғалімі шебер, шығармашыл, ой-өрісі кең, білімді, мәдениетті болу керек. Демек, мен өз бойымдағы барлық жақсы қасиеттерімді оқушыларға білім беру мен тәрбиелеуде үйлестіре отырып, мінсіз оқушы шығаруым керек. Өз ойларын еркін жеткізе алатын, білімді, алған білімдерін өмірде қолдана алатын оқушыларды жетілдіру менің қолымда. Ол үшін еңбек етуге дайынмын. Осы мақсаттарыма жету үшін ары қарай жұмыс істеу, шебер ұстаз болу тек қана өзіме байланысты. Сондықтан аянбай барлық күшімді салуым керек. Әрине, ұстаз жүгі – ауыр жүк. Иә, адамның жан дүниесін түсініп, ренжітпей, қателігін сездіре білу – бұл нағыз шеберлік емес па?! №65 ЖҰМЫСТАҒЫ ҚИЫНДЫҚТАРДЫ ҚАЛАЙ ЖЕҢГЕНДІГІҢІЗДІ АЙТЫҢЫЗ Өмір. Өмір деген өзені сарқыраған, сулары арқыраған, құстары шиқылдап, әсем әуенге салған таңғажайып әлем. Бірақ та осы ғажайыптардың бәрі жоғалып, адамның әлемін қара түнек басатын кездер де болады. Бұл кезеңді қиындық кезеңі деп атайды. Қиындық кез келген адамның басынан өтетін жағдай. Бірақ мұны кейбіреулер болмашы нәрсе ғой, өтеді де кетеді деп қабылдаса, кейбір адамдар тағдырдың берген ауырпалығы деп түсінеді. Негізінде қиындықты жеңудің жолы бар. Ең бастысы қиындыққа қаймықпай қарсы тұрып, оны бір өтіп кететін нәрсе де қабылдау керек. Қиындықты күні бойы ойласаңыз, жансызданып қаласыз. Қиындықтар туралы ойлай берсеңіз, оның салмағы азаймайды, одан да әрекет етсеңіз одан құтылуға болады. Солай ғана оны жеңіп шығуға болады. Маған да көптеген қиындықтар қарсы тұрып, жолыма тосқауыл болды. Сонда мен де күні бойы сол туралы ойлап, салым суға кетіп жүретін. Әрине, менің өмірімдегі қиындықтар сабаққа қатысты болды. Орыс тілін өте төмен деңгейде білдім, информатика сабағы да көптеген қиындықтар тудырды. Сонымен қатар отбасымнан жырақта жүрген соң оларға деген сағынышым да жанымды жегідей жеді. Күнде уайымдап, жылап, өз-өзімнен таусыла беретінмін, тіпті өмір сүруге деген құлшынысым азайып, алға қойған жоспарларымның ешқайсысы жүзеге аспады. Ұзақ жыладым, ешкіммен араласпай, дос болмай жүрдім. Сонда мен не ұттым? Әрине мұның бәрі маған кері әсерін тигізді. Ата-анам да мен үшін уайымдап, ұйықтамай жүрді. Түбінде мен үлкен жеңіске жеттім, өз қиындықтарымды жеңе білдім. Мұның ешқандай қиыншылығы жоқ. Ең басты алдыңа мақсат қоя біл, егер бір нәрсе қолыңнан келмесе, тырыс, талпын, сонда ғана сен сол көздеген мақсатыңа жетесің. Мен бүгін төмен нәтиже көрсетсем, келесіде жоғарғы нәтижеге жету үшін көп еңбектендім, және осы еңбегімнің жемісін көрдім. Сонымен қатар кейбір адамдар қиындықты өзі шақырып алады. Егер қиындық сені қуып келе жатса да артыңа қарама, оны ұстатпай қашып кететініңе сенімді бол. Бірақ саған қашу үшін күш керек, ал сен күшті өмірден аласың. Сол үшін сен өміріңді жандардырып күш жина, сол күшпен қиындық атаулыға оп-оңай тойтарыс бере аласың. Мен де күрестім, бірде жеңдім, бірде жеңілдім, бірақ мені жеңістерімнің көп болғандығы қуантады. Тағы да айта кететін нәрсе, қиындығың туралы жалғыз өзің ғана білмей, өзге адамдармен де бөліс, сонда олар саған бұндай жағдайлардан шығуға көмектеседі. Қорытындылай айтқым келетіні, алдыңа мақсат қоя біл, сол мақсатқа жетер жолда талай сүрініп, талай жығылсаң да ешқашан мойныңды артқа бұрма. Осы кезден бастап өз-өзіңді мықтылыққа тәрбиелесең, болашақта кез болған барлық қиындықтарды жоя аласың. №66 МЕНІҢ КӘСІБИ ЖЕТІСТІКТЕРІМ-ИЕНІҢ МАҚТАНЫШЫМ жүктеу/скачать 258,9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|