1. Орталық нерв жүйесі құрылымының жалпы жоспары, құрылымы, бөлімдері және маңызы мен қызметтері
Пресинапстық және постсинапстық тежелудің механизмдері
жүктеу/скачать 218,56 Kb.
|
1. Îðòàëû? íåðâ æ?éåñ³ ??ðûëûìûíû? æàëïû æîñïàðû, ??ðûëûìû, á?ë³
| 13. Пресинапстық және постсинапстық тежелудің механизмдері
(Уникальность - 89%) Тежелу — тінге тітіркендіргішпен әсер ету кезінде байқалатын басқа қозуды басатын белсенді үдеріс, бұл кезде тіндерде әрекеттік өзгерістер болмайды. Тежелу тек жергілікті жауап ретінде дамуы мүмкін. Орталық жүйке жүйесіндегі тежелу - бұл қозу процесінің басылуында немесе әлсіреуінде көрінетін белсенді жүйке процесі. Орталық тежелу (И.М.Сеченовтың тәжірибесі) - бұл рефлекторлық уақыттың ұлғаюымен немесе оның толық болмауымен сипатталатын процесс, ол натрий хлориді кристалы ми бағанасының көлденең қимасында тітіркенген кезде пайда болады. Сеченовтың классикалық тәжірибесі келесідей: миы кесілген бақада көру дөңестері деңгейінде иілу рефлексінің уақыты табан күкірт қышқылымен тітіркенген кезде анықталды. Осыдан кейін визуалды төбешіктерге натрий хлоридінің кристалы жағылды және қайтадан рефлекторлық уақыт анықталды. Ол реакция толығымен жойылғанға дейін біртіндеп өсті. Тұз кристалын алып тастап, миды тұзды ерітіндімен жуғаннан кейін рефлекторлық уақыт біртіндеп қалпына келді. Бұл тежелу - бұл орталық жүйке жүйесінің кейбір бөліктері тітіркенген кезде пайда болатын белсенді процесс деп айтуға мүмкіндік береді. Кейінірек И.М. Сеченов және оның студенттері орталық жүйке жүйесіндегі тежелу кез-келген афференттік жолға күшті ынталандыру қолданылған кезде пайда болатынын көрсетті. Тежелудің екі түрін ажыратып қарауға болады: біріншілік және екіншілік. Біріншілік тежелу (бастапқы тежелу) - бұл тежелу бағытталған жасушамен синапстық байланыстар құратын тежегіш нейрондарды активтендіру процесі, ал жасуша үшін бұл процесс бастапқы, оның алдын-ала қозуымен байланысты болмайды, яғни қозусыз бірден тежелу байқалады. Оның пайда болуына арнайы тежегіш нейрондарқатысуы қажет. Екіншілік тежелу - бұл белгілі бір тежеуші құрылымдардың қатысуынсыз жасушада дамитын және өзіндік қозудың салдары болып табылатын процесс. Біріншілік тежелу 2-ге бөлінеді: пресинапстық және постсинапстық. Пресинапстық тежеу - бұл аксо-аксональды ингибиторлық синапс белсендірілгенде және белгілі бір жасушаға бағытталған қоздырғыш импульстарды блоктағанда пайда болатын процесс. Пресинапстық тежелуге Реншоу клеткасы қатысады. Ол қоздырушы синапстағы медиатордың шығуын тоқтады. Пресинапстық тежелудің әсер ету механизмі. Ингибиторлық жасушаның аксональды терминалға синапсынан шыққан ингибиторлық нейротрансмиттер қоздырғыш нейрон аксоны бойымен импульстардың өткізілуін блоктайды, тұрақты ұзақ мерзімді деполяризацияны тудырады. Бұл импульстің синапсқа жетуіне және сол қоздырғыш синапстағы нейротрансмиттердің бөлінуіне жол бермейді. Пресинапстық тежелу постсинаптикалық тежеуге қарағанда әлдеқайда ұзаққа созылады. Постсинтетикалық тежелу - бұл аксо-соматикалық және аксо-дендритті ингибиторлық синапстардың активтенуі кезінде дамитын және тежелу бағытталған жасушаның өз мембранасында локализацияланған процесс. Постсинапстық (синапстан кейінгі) тежелу Реншоу клеткасы тәрізді тежеуші нейрондардың қатысуына байланысты туады. Тежеуші нейронның аксоны мотонейрон денесімен қосылып, синапс құрады да, тежеуші нейрон қозған кезінде оның аксонының ұшынан гаммааминмай қышқылы бөлініп шығады. Ол мотонейрон денесіндегі постсинапстық мембранадан К+ катиондарын сыртқа шығарумен қатар Сl-аниондарының ішке өтуін де күшейтіп, постсинапстық мембрананы гиполяризациялайды, сөйтіп постсинапстық тежеуші потенциал пайда болады. Постсипаптикалық ингибирлеу постсинаптикалық мембранада пайда болатын ұзақ деполяризация немесе гиперполяризациядан туындауы мүмкін, бұл медиатордың калий және хлорид каналдарын ашатын рецепторлармен өзара әрекеттесуіне байланысты. Ең көп таралған тежегіш медиаторлар - гамма-аминобутир қышқылы және глицин. Ингибиторлық жасушаның жүйке тізбегіндегі локализациясына байланысты,постсинаптикалық тежелудің келесі түрлерін ажыратамыз: тікелей, кері, латеральды және реципрокты. Кері постсинапстық тежелу - бұл ингибирлеуші интернейрондар (Реншоу жасушалары) оларды нервтендіретін жүйке жасушаларына әсер ететін тежелу. Қайталанатын постсинапстық тежелудің мысалы ретінде жұлынның моторлы нейрондарындағы тежелуді айтуға болады. Тежелудің бұл түрі, мысалы, жүру кезінде аяқ-қолдың қозғалысын үйлестіру үшін қажет болатын қаңқа бұлшықеттері - иілгіштер мен экстензорлардың кезектесіп жиырылуын және босаңсуын қамтамасыз етеді. Латеральды постсинапстық тежелу ингибиторлық интернейрондардың қозған орталықтан импульстармен белсендіріліп, сол функциялары бар көрші жасушаларға әсер ететіндей байланыста болуына байланысты. Нәтижесінде, осы көрші жасушаларда бүйір деп аталатын өте терең тежелу дамиды, өйткені қалыптасқан тежелу аймағы қозған нейронға қатысты латеральды бөлігінде орналасқан және сол арқылы басталады. Бұл тежелу сенсорлық жүйелерде байқалады. Реципрокты тежелу- антагонистік реакциялардың координациясы жүзеге асқанда байқалады (мысалы, бүгілу бұлшықеттері мен экстензорлар). Бұл агонистік бұлшықеттердің моторлы нейрондарының афференттік қозуы бір мезгілде қозғалыс нейрондарын тежейтіндігімен сипатталады. Реципрокты тежелудің физиологиялық мағынасы рефлекторлық белсенділікті қосымша бақылаусыз үйлестіру болып табылады. Қорытындылай келе, орталық жүйке жүйесіндегі тежелу орындалатын функцияны белгілі бір жүйеде үйлестіруге ықпал етеді. Сонымен қатар, қазіргі уақытта адаптивті реакцияны жүзеге асыру үшін қажет емес нейрондар мен орталықтардың қызметін бұғаттайды. Сонымен қатар, тежелу жүйке жасушаларын күшті қоздырғыштардың әсерінен шамадан тыс қозудан және сарқылудан сақтайтын қорғаныс қызметін де орындайды. жүктеу/скачать 218,56 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|